Antybiogram - kiedy konieczny jest antybiotyk i jaki? Interpretacja wyników

Antybiogram to badanie, podczas którego określana jest wrażliwość drobnoustrojów na antybiotyki. Wskazaniem do antybiogramu może być wystąpienie u pacjenta jakiegoś zakażenia szpitalnego, jak i występowanie u chorego nawracających infekcji jakiegoś układu (np. układu moczowego). Na czym jednak polega antybiogram i z jakiego materiału wykonywane jest to badanie?

Spis treści

1. Antybiogram: co to jest?
2. Wyniki antybiogramu
3. Z jakiego materiału wykonuje się antybiogram?
4. W jakich sytuacjach wykonanie antybiogramu jest szczególnie wskazane?

Co to takiego jest antybiogram? Żeby to zrozumieć, trzeba wyjaśnić mechanizm powstawania chorób. Bakterie powodować mogą wiele różnych schorzeń – bywają one przyczyną chociażby takich infekcji, jak zapalenie płuc, zakażenie układu moczowego czy zapalenie gardła. W leczeniu infekcji bakteryjnych stosowane są antybiotyki. Wybór antybiotyku lekarze opierają na bazie tego, jaki patogen najczęściej wywołuje daną jednostkę oraz tego, na jakie leki dany drobnoustrój typowo jest wrażliwy. Mikrobiolodzy potrafią wiele powiedzieć na temat wrażliwości bakterii na antybiotyki. Większość dręczących ludzi od lat mikroorganizmów została już dobrze zbadana i wiadome jest to, że zalecanie niektórych antybiotyków np. w zapaleniu płuc jest bezcelowe, ponieważ patogeny wywołujące tę chorobę są na nie odporne.

To jednak, że medycy dysponują taką wiedzą, nie jest wystarczające – bakterie miewają tendencję chociażby do mutowania i zyskują one nowe mechanizmy, dzięki którym stają się niewrażliwe na te leki, które to wcześniej im zagrażały. Zjawisko to jest groźne, ponieważ nagle okazuje się, że antybiotyk, który wcześniej likwidował dane bakterie, obecnie w ogóle nie wpływa już na poprawę stanu pacjenta. Aby zapobiec takim sytuacjom i od razu wdrażać u chorych terapię odpowiednim preparatem, wykonywane jest badanie, które określane jest jako antybiogram.

Antybiogram: co to jest?

Antybiogram to badanie wrażliwości bakterii na poszczególne antybiotyki. Wykonywany jest on w warunkach in vitro (poza ludzkim organizmem), np. na specjalnych szalkach laboratoryjnych (płytkach, na których rozwijają się kolonie bakteryjne). W celu wykonania antybiogramu posłużyć się można różnymi metodami – możliwe jest np. umieszczenie w hodowli bakterii krążków nasączonych antybiotykiem.

Wspomniane wyżej krążki zawierać mogą różne antybiotyki, ale i ten sam lek, tylko w różnych stężeniach. Im bliżej krążka, tym większe jest stężenie leku w jego otoczeniu, im zaś dalej, tym stężenie substancji leczniczej zmniejsza się. W antybiogramie obserwowane jest zachowanie bakterii – jeżeli są one wrażliwe na dany preparat, to wtedy nie rozwijają się one w okolicy krążka z lekiem – widoczna staje się strefa pozbawiona kolonii bakteryjnych. Im strefa ta jest większa, tym drobnoustroje są bardziej podatne na działanie danego antybiotyku.

Zdarzyć się może jednak i sytuacja odwrotna, czyli taka, gdzie patogeny są odporne na dany lek. W takim przypadku wokół krążka z lekiem widoczny jest podobny obraz jak w pozostałej części szalki laboratoryjnej – bakterie są obecne wokół krążka tak, jak gdyby do hodowli bakteryjnej nie został dodany żaden antybiotyk.

Wyniki antybiogramu

W związku z opisanymi powyżej możliwościami, w wynikach antybiogramu, przy określaniu wrażliwości bakterii na poszczególne leki, spotkać się można z następującymi skrótami:-„S” – oznacza, że patogen jest wrażliwy na dany lek,-„I” – wynik pośredni: sugeruje, że antybiotyk wpływa na bakterie, aczkolwiek w pośredni sposób – aby lek był skuteczny, stosowane musiałyby być np. wyższe niż standardowe jego dawki,-„R” – bakterie są oporne na dany lek.

W trakcie antybiogramu możliwe jest wyznaczenie również parametru MIC (skrót od angielskiego Minimal Inhibitory Concentration). MIC to po polsku minimalne stężenie hamujące, czyli najmniejsza dawka antybiotyku, na którą wrażliwe są dane bakterie.

Z jakiego materiału wykonuje się antybiogram?

Antybiogram wykonywany jest w hodowli bakteryjnej, skąd jednak ona jest brana? Uzyskuje się ją mianowicie z pobranego od pacjenta materiału – jaki to będzie materiał, zależne jest to już od rodzaju infekcji, która to wystąpi u chorego. Przy zapaleniu płuc wykorzystać można plwocinę pacjenta, w zakażeniu układu moczowego antybiogram można wykonać po pobraniu od chorego próbki moczu, z kolei przy zapaleniu gardła służyć do określenia wrażliwości bakterii na antybiotyki może pobrany od pacjenta wymaz z gardła.

W jakich sytuacjach wykonanie antybiogramu jest szczególnie wskazane?

Antybiogramu nie wykonuje się u każdego pacjenta z infekcją bakteryjną. W przypadku większości zakażeń stosowane jest leczenie empiryczne, czyli terapia, gdzie pacjentowi zalecany jest taki lek, który jest skuteczny w przypadku większości przypadków danej infekcji. Antybiogram wykonywany jest przede wszystkim w sytuacji, kiedy istnieje uzasadnione podejrzenie tego, że pacjent mógł się zarazić bakterią oporną na wiele różnych leków. Tak bywa m.in. w przypadku zakażeń szpitalnych – patogeny bytujące w placówkach zdrowotnych nierzadko wykształcają oporność na dużą ilość antybiotyków, w związku z czym wynik antybiogramu może być kluczowy dla ustalenia optymalnej, a przede wszystkim umożliwiającej osiągnięcie sukcesu terapeutycznego, terapii.

Grupą pacjentów, w której stosunkowo często wykonywane są antybiogramy, są najmłodsi. U małych pacjentów określenie wrażliwości bakterii na antybiotyki jest wskazane m.in. w razie podejrzenia, że rozwinęło się u nich paciorkowcowe zapalenie gardła.

Wskazaniem do wykonania antybiogramu może być również występowanie u pacjenta nawracających zakażeń jakiegoś układu, które pojawiają się wciąż i wciąż mimo stosowania różnorodnych antybiotyków. Określenie wrażliwości bakterii na antybiotyki bywa wyjątkowo przydatne m.in. przy nawracających zakażeniach dróg oddechowych czy zakażenia układu moczowego.