Atopia - co to jest, jak się objawia i jak leczyć atopię?

Atopia to termin oznaczający nadmierną predyspozycję do rozwoju różnych chorób alergicznych. Atopik ma więc zwiększone ryzyko wystąpienia m.in. astmy oskrzelowej czy atopowego zapalenia skóry. Skąd się bierze atopia i jak zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia u dziecka – czy jest to w ogóle możliwe?

Termin atopia po raz pierwszy wprowadzono w 1923 roku, ale tak naprawdę do dziś przez wiele osób jest niewłaściwie rozumiany. Co to jest atopia?

Spis treści

1. Czym jest atopia?
2. Przyczyny atopii
3. Atopia a atopowe zapalenie skóry
4. Choroby atopowe
5. Leczenie chorób atopowych
6. Czy atopię da się wyleczyć?
7. Profilaktyka atopii

Czym jest atopia?

Atopia to grupa alergii. Alergie i związane z nimi procesy interesują medyków w zasadzie od wieków – pierwsze opisy chorób alergicznych powstawały już w starożytnej Grecji czy Rzymie. Przez wiele lat – z powodu choćby braku możliwości badawczych – o alergiach wiedziano niewiele, stan ten zmienił się jednak w XX wieku, kiedy to naukowcy dowiedzieli się o reakcjach alergicznych bardzo dużo.

Samo słowo atopia wywodzi się z języka greckiego i w tłumaczeniu na język polski oznacza ono… dziwną chorobę. Termin ten wziął się prawdopodobnie z tego, iż istotą atopii jest nadmierna reakcja na różne obecne w środowisku czynniki.

Mówiąc dokładniej, atopia oznacza genetycznie uwarunkowaną nadwrażliwość na rozmaitego rodzaju czynniki zewnątrzpochodne (pochodzące spoza organizmu człowieka). Reakcję tę określa się jako nadmierną, ponieważ u osób zdrowych zetknięcie się z tego typu czynnikami nie prowadzi do wystąpienia jakichkolwiek nieprawidłowości.

Ważnym aspektem, który koniecznie trzeba tutaj poruszyć, jest to, że z atopią bezpośrednio powiązane są przeciwciała IgE – to właśnie one produkowane są w zetknięciu się z różnymi alergenami i m.in. one są odpowiedzialne za występowanie u atopików objawów reakcji alergicznych.

Charakterystyczną cechą atopii jest to, że w jej przebiegu dochodzi do nadwrażliwości na wiele alergenów – rzadko spotykana jest sytuacja, gdzie pacjent z atopią zmaga się z alergią na jedną tylko substancję.

Przyczyny atopii

W przypadku atopii podejrzewa się, że związek z jej występowaniem mogą mieć zarówno geny, jak i narażenie na różnego rodzaju czynniki środowiskowe. Przede wszystkim istotny jest udział genów – zauważalne jest zresztą to, że dziecko z atopią ma zazwyczaj wśród swoich krewnych osoby, które same zmagają się z tym problemem.

W ostatnich latach obserwuje się zwiększoną częstość występowania reakcji alergicznych, co wiąże się z niekorzystnymi zmianami w środowisku. Mowa tutaj przede wszystkim o zanieczyszczeniach powietrza – atopia obserwowana jest częściej u tych osób, które żyją w dużych miastach, gdzie powietrze nie jest zbyt dobrej jakości.

Atopia a atopowe zapalenie skóry

Atopię – chociażby ze względu na podobnie brzmiącą nazwę – nierzadko bezpośrednio wiąże się z atopowym zapaleniem skóry (AZS). Warto tutaj od razu podkreślić, że owszem – związek pomiędzy tymi problemami jak najbardziej istnieje – atopia nie jest jednak tym samym, co atopowe zapalenie skóry.

Osoby cierpiące na atopię mają zwiększone ryzyko wystąpienia AZS, ale i innych chorób alergicznych – atopia sprawia, że pacjent ma zwiększoną możliwość zachorowania na jedną z tzw. chorób atopowych.

Choroby atopowe

Istotą atopii jest nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na różnego rodzaju czynniki zewnątrzpochodne, w związku z czym objawy chorób atopowych dotyczą przede wszystkim tych struktur organizmu, które się z alergenami bezpośrednio stykają – mowa tutaj o skórze, przewodzie pokarmowym czy drogach oddechowych.

Do chorób atopowych ogólnie zaliczane są przede wszystkim:

• atopowe zapalenie skóry: jednostka, w której zmiany skórne pojawiać się mogą pod wpływem spożycia różnych pokarmów czy kontaktu skóry z pewnymi materiałami, u osób z AZS pojawiać się mogą szorstkie wypryski, ale i świąd skóry czy jej nadmierna suchość,
• alergiczny nieżyt nosa: objawy kataru alergicznego pojawiają się pod wpływem m.in. kontaktu z pyłkami i mogą nimi być częste kichanie oraz nieżyt nosa,
• astma oskrzelowa: jej przejawami są przede wszystkim epizody duszności, którym towarzyszy świszczący oddech, dodatkowo w przypadku astmy u pacjentów często pojawiać się mogą napady kaszlu,
• alergiczne zapalenie spojówek: objawy schorzenia pojawiają się najczęściej pod wpływem kontaktu z pyłkami drzew i traw i obejmować mogą one pojawianie się wodnistej wydzieliny w obrębie oczu, łzawienie, świąd oraz zaczerwienienie oczu,
• pokrzywka atopowa: jednostka związana z występowaniem na skórze – po kontakcie z alergenem – pokrzywki, czyli charakterystycznych, bąblowatych zmian.

Leczenie chorób atopowych

Choroby atopowe miewają co prawda bardzo różne objawy i w ich leczeniu wykorzystywane bywają różne oddziaływania, podstawowe jest jednak jedno – wszyscy pacjenci powinni starać się unikać kontaktu z tymi alergenami, z którymi zetknięcie się przez nich skutkuje występowaniem objawów alergicznych.

Ogólnie w leczeniu chorób atopowych wykorzystywane bywają przede wszystkim środki przeciwhistaminowe, oprócz nich zastosowanie znajdują – szczególnie w okresach zaostrzeń – także i glikokortykosteroidy.

W leczeniu astmy oskrzelowej – zwłaszcza u pacjentów z często występującymi jej objawami – niezbędne bywa stosowanie leków rozkurczających oskrzela.

U osób z atopowym zapaleniem skóry bywa natomiast zalecane korzystanie ze środków o działaniu nawilżającym i natłuszczającym skórę.

Czy atopię da się wyleczyć?

Atopia przebiegać może bardzo różnie – u jednych osób objawy chorób atopowych utrzymują się zasadniczo przez całe życie, u innych zaś są one najbardziej nasilone we wczesnych latach życia, a później, w dorosłości, ustępują całkowicie lub częściowo.

Zdarza się jednak i tak, że pacjent miewa nawet kilkuletnie okresy bezobjawowe, po których później dochodzi do ponownego pojawiania się u niego reakcji alergicznych. Wyleczenie atopii nie zawsze jest więc możliwe – z tego powodu wiele osób zastanawia się nad tym, czy można w jakiś sposób jej zapobiegać.

Profilaktyka atopii

Całkowite zapobieganie atopii po prostu nie jest, niestety, możliwe – wynika to z tego, iż związek z jej występowaniem mają czynniki genetyczne, na które zwyczajnie nie mamy wpływu. Nie jest jednak tak, że profilaktyka atopii w ogóle nie jest możliwa – rodzice mogą podejmować pewne działania, które sprawią, że ryzyko jej wystąpienia u ich dziecka będzie mniejsze.

W celu zapobiegania atopii zalecane jest karmienie piersią – warto to czynić jak najdłużej, ogólnie jednak zaleca się, aby niemowlak był karmiony piersią co najmniej do 6. miesiąca życia. Istotne jest także to, jak kobieta postępuje podczas ciąży – przyszła mama powinna unikać ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza (w stanie błogosławionym spacer w te dni, w których w powietrzu odnotowuje się duże natężenie smogu, są raczej niewskazane).

Będącym w ciąży kobietom zaleca się także unikanie dymu papierosowego – konieczne jest nie tylko zaprzestanie palenia papierosów, ale i unikanie biernego palenia.

Wpływ na możliwość rozwoju atopii ma również środowisko, w którym żyje dziecko już po narodzeniu. Niemowlak również nie powinien mieć styczności z nadmiernie zanieczyszczonym powietrzem. Oprócz tego jednak warto tutaj podkreślić, iż tak jak w życiu niewskazane jest popadanie ze skrajności w skrajność, tak i nie należy tego czynić podejmując próby zniwelowania ryzyka wystąpienia u dziecka atopii.

Wbrew pozorom wychowywanie malucha w sterylnym, nadmiernie czystym środowisku wcale nie pomoże, a może wręcz zaszkodzić. Kontakt z różnymi potencjalnymi alergenami jest dla układu odpornościowego niezbędny – dzięki niemu ma on zdolność wykształcenia tolerancji wobec części z nich.

Wtedy, gdy nie ma takiej możliwości – z powodu dorastania przez dziecko w nadmiernej sterylności – zwiększa się po prostu ryzyko, że komórki odpornościowe będą reagować nadmiernie na czynniki, wobec których standardowo pozostałyby one obojętne.

Czytaj: Objawy alergii u dziecka: po czym poznać, że niemowlę ma alergię?

Kalendarz pylenia dla alergika: zobacz, co pyli w kwietniu, a co w maju?

Pielęgnacja skóry atopowej niemowlaka: 12 zasad pielęgnacji skóry z AZS

Atopowe zapalenie skóry w ciąży: jak sobie z nim radzić?