Badanie kału - jak się przygotować i właściwie pobrać próbkę?

Badanie kału przeprowadza się zwykle, by wykryć pasożyty przewodu pokarmowego, ale też w przypadku profilaktyki nowotworów jelita grubego. Badania kału przeprowadzane są zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Czy przed badaniem kału konieczne są jakieś przygotowania? W jaki sposób pobierać próbkę?

Badanie kału dla wielu ludzi jest dosłownie tematem tabu. Rzeczywiście dla niektórych osób oddawanie próbki swojego stolca do laboratorium może być krępujące, zdecydowanie jednak nie ma się czego wstydzić – tak naprawdę badanie kału jest bowiem zlecane przez lekarzy zdecydowanie częściej niż można by tylko przypuszczać. Medycy często kierują swoich pacjentów na to badanie nie bez powodu – liczba różnych schorzeń, które można wykrywać na drodze badań kału, jest wręcz imponująca.

Spis treści:

• Kiedy wykonuje się badanie kału?
• Inne wskazania do badania kału
• Przygotowanie do badania kału
• Przeciwwskazania do badania kału
• W jaki sposób pobierać próbkę?
• Jaką ilość kału przekazać do badania?
• Jedna czy trzy próbki?
• Jakim badaniom poddawany jest kał?
• Cena badania kału

Kiedy wykonuje się badanie kału?

Głównymi dolegliwościami, których występowanie u pacjenta może stanowić wskazanie do badania kału, są:

• nieuzasadniony, postępujący spadek masy ciała,
• uciążliwe, przewlekłe bóle brzucha,
• częste nudności i wymioty,
• okresowe pojawianie się krwi w stolcu,
• zaobserwowanie jakichś nietypowych tworów w kale (np. takich, które przypominają robaki),
• przewlekłe biegunki.

Badanie kału jest cenniejszym badaniem diagnostycznym, niż można by to tylko przypuszczać. Jedna z analiz, która wykonywana jest właśnie w stolcu – którą jest badanie kału na krew utajoną – obecnie stanowi badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego.

Kał można jednak badać również i w przypadku podejrzenia istnienia u pacjenta całkowicie innych schorzeń. Badanie wykorzystywane jest bowiem w diagnostyce różnych chorób pasożytniczych (np. glistnicy lub tasiemczycy), schorzeń infekcyjnych jelit (np. biegunek spowodowanych zakażeniem przewodu pokarmowego przez bakterie lub wirusy) czy jednostek związanych z zaburzeniami wchłaniania substancji odżywczych z przewodu pokarmowego.

Przeczytaj: Robaki u dzieci: owsiki, glista i inne pasożyty - co robić, gdy dziecko jest nimi zakażone?

Inne wskazania do wykonania badania kału

Badać kał można również przy podejrzeniu jeszcze innych schorzeń, np. chorób zapalnych jelit. Badanie umożliwia jednak diagnostykę patologii dotyczących nie tylko samych jelit – w przypadku podejrzenia niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki (która może wynikać np. z przewlekłego zapalenia trzustki czy z mukowiscydozy) wykonywane może być badanie stężenia w kale jednego z trzustkowych enzymów, którym jest elastaza.

Istnieje jeszcze jeden powód, dla którego wykonywane są badania kału. Otóż badania te zlecane bywają również z celów sanitarno-epidemiologicznych – tak bywa m.in. w przypadku osób, które mają pracować z żywnością i pracodawca wymaga posiadania od nich tzw. książeczki sanepidowskiej.

Przygotowanie do badania kału

Zasadniczo do badania kału nie trzeba się jakoś specjalnie przygotować – najczęściej pacjentom przed pobraniem próbki zalecane jest utrzymanie typowej dla nich diety. Pewne odrębności dotyczą jednak badania kału na krew utajoną – w jego przypadku pacjentowi może zostać zalecone unikanie kilku pokarmów na około 3 dni przed badaniem (dotyczy to przede wszystkim pokarmów, które mogą zawierać krew – mowa tutaj chociażby o kaszance czy różnych innych produktach mięsnych).

Lekarze zwracają również uwagę na to, że przed badaniem kału na krew utajoną najlepiej jest zaprzestać stosowania m.in. kwasu acetylosalicylowego czy preparatów żelaza – leki te mogą bowiem prowadzić do zafałszowania wyniku badania.

Warto tutaj zaznaczyć również to, że w przypadku, kiedy kał ma być badany z powodu podejrzenia jakieś choroby infekcyjnej przewodu pokarmowego, to badanie nie powinno być wykonywane w dowolnie wybranym momencie. Otóż materiał powinien zostać pobrany przed rozpoczęciem stosowania u pacjenta jakiegokolwiek leczenia przeciwdrobnoustrojowego, jeżeli zaś chory przyjmował jakieś tego rodzaju leki, to badanie kału powinno być wykonane po jednym, a czasami nawet trzech tygodniach od zakończenia takiego leczenia.

Czy istnieją jakieś przeciwwskazania do badania kału?

Ogólnie nie wyróżnia się przeciwwskazań do badania kału, w przypadku jednak jego pobierania w celu stwierdzenia ewentualnej obecności w nim krwi, pacjentom zwraca się uwagę na dwie rzeczy. Otóż w tej sytuacji próbka u pań nie powinna być pobierana w trakcie trwania miesiączki, w przypadku zaś pacjentów obojga płci badania nie powinno się wykonywać wtedy, kiedy pojawiają się u nich krwawienia z żylaków odbytu (hemoroidów). W obu z wymienionych sytuacji badanie kału na krew utajoną byłoby z tych właśnie powodów pozytywne i jego wynik nie byłby w żadnym stopniu miarodajny.

W jaki sposób pobierać próbkę do badania kału?

W sytuacji, kiedy lekarz zleci pacjentowi wykonanie badania kału, należy przede wszystkim odwiedzić aptekę i zaopatrzyć się w odpowiedni zestaw do przechowywania próbki. Składa się on zwykle z zamykanego pojemniczka oraz niewielkiej łopatki. Mając odpowiednie atrybuty, można już przystąpić do odpowiednich czynności.

Do badania kału powinna trafić próbka, którą pacjent odda całkowicie naturalnie – badany nie powinien stolec, którego pojawianie się jest sprowokowane zażyciem np. jakichś środków przeczyszczających. Czasami pacjenci, u których pojawiają się zarówno prawidłowe stolce, jak i biegunki, mogą mieć wątpliwości, jaki materiał powinni oni oddać do badania – w takiej sytuacji zalecane jest badanie stolca biegunkowego.

Bardzo istotne jest to, aby do badania trafił niezanieczyszczony kał. To właśnie dlatego lekarze zwracają uwagę, że do analiz powinien być przekazywany stolec nie z muszli toaletowej, a np. oddany wcześniej do jakiegoś pojemnika – kiedy kał znajdzie się w obrębie sedesu, dochodzić może do jego zanieczyszczenia bakteriami obecnymi właśnie w tej przestrzeni.

Ważne jest również to, aby stolec nie został zanieczyszczony moczem – jeżeli pacjent czuje parcie na mocz, to najpierw powinien on oddać mocz i dopiero potem rozpocząć wszelkie czynności związane z uzyskaniem materiału do badania kału.

Polecamy: Lamblie u dzieci: objawy i leczenie lambliozy

Jaką ilość kału przekazać do badania?

Jaką ilość materiału należy umieścić w pojemniku – czy należy wypełnić cały zbiorniczek? Zdecydowanie nie. Typowo do tego badania, aby uzyskany wynik był miarodajny, wystarczające jest pobranie ilości kału przypominającej wielkością orzech laskowy lub orzech włoski. Jeżeli pacjent widzi w swoim stolcu jakieś nietypowe rzeczy – np. krew, śluz czy inną treść – powinien on zadbać o to, aby takowe znalazły się w próbce przeznaczonej do badania.

Po umieszczeniu próbki w pojemniczku należy go zakręcić, opisać (przede wszystkim swoim imieniem i nazwiskiem, datą urodzenia, a także datą pobrania próbki), a potem najlepiej jest umieścić pojemnik w foliowym woreczku.

Warto tutaj jeszcze zaznaczyć, iż pobrany kał powinien być jak najszybciej przekazany do laboratorium. Najkorzystniej jest, kiedy trafi on do placówki diagnostycznej w ciągu 2-3 godzin od pobrania. Jeżeli jednak nie jest to możliwe, to próbkę można przechowywać – do 24 godzin – w temperaturze sięgającej 2-8 stopni Celsjusza.

Jedna czy trzy próbki?

Pacjentom, u których wykonane ma być np. badanie mikrobiologiczne kału, zalecone może być tylko jednokrotne pobranie próbki. W przypadku zaś badań w kierunku ewentualnego zarażenia pasożytami, zalecone może być pobranie aż trzech próbek – dlaczego tak jest?

Pasożyty bywają bardzo wrażliwe na warunki atmosferyczne, oprócz tego mogą one nie być obecne w każdym stolcu. Z tych właśnie powodów – aby jednoznacznie stwierdzić, czy pacjent zmaga się z zarażeniem pasożytami, czy też nie – przy podejrzeniu tego problemu zlecane jest trzykrotne badanie stolca.

Jakim badaniom poddawany jest kał?

Kał badać można na trzy główne sposoby – poddawany może on być ocenie mikroskopowej, mikrobiologicznej, a także biochemicznej. W pierwszym przypadku dokonywana jest m.in. ocena tego, czy w stolcu znajdują się jakieś pasożyty. Badania mikrobiologiczne kału wykonywane są z kolei w przypadku podejrzenia infekcji bakteryjnych czy wirusowych przewodu pokarmowego – w takiej sytuacji z materiału może być wykonywany posiew, dzięki któremu w laboratorium dochodzi do ewentualnego namnożenia się chorobotwórczych drobnoustrojów, które to potem są identyfikowane.

Wśród badań biochemicznych wyróżnia się z kolei m.in. ocenę obecności laktoferyny czy kalprotektyny w kale (są to markery stanu zapalnego, wykorzystywane m.in. w diagnostyce chorób zapalnych jelit), a także wspominane wcześniej badanie kału na krew utajoną.

Cena badania kału

Badanie kału może być bezpłatne – tak bywa w sytuacji, kiedy analiza zostanie zlecona przez lekarza. Jeżeli jednak pacjent zdecyduje się sam na wykonanie badania kału, musi się on jednak wtedy oczywiście liczyć z tym, iż będzie musiał zapłacić za badanie.

Cena badania kału bywa różna – zależy od tego, jaka dokładnie analiza będzie wykonywana, aczkolwiek ogólnie koszt badania sięga zwykle 10-30 złotych. Nieco droższe są badania kału, które wykonywane są w celach sanitarno-epidemiologicznych – w tym przypadku pacjent musi liczyć się z poniesieniem kosztów rzędu około 70-90 zł.