Badanie neurologiczne: co to jestna czym polega i kiedy jest wskazane?

Badanie neurologiczne jest niezbędne w ocenie pracy układu nerwowego. Pierwszy etap badania rozpoczyna się już w chwili wejścia pacjenta do gabinetu. Już wtedy neurolog potrafi zauważyć pewne problemy neurologiczne u pacjenta. Na czym dokładnie polega badanie neurologiczne i kiedy wskazane jest jego przeprowadzenie?

Co to jest badanie neurologiczne i kiedy sieje wykonuje? Pacjenci, którzy planują udać się po raz pierwszy do neurologa, mają pewne obawy dotyczące tego, jak będzie przebiegała wizyta u tego specjalisty.

Na szczęście badanie neurologiczne jest całkowicie bezbolesne a jego podstawą jest dokładny wywiad lekarski oraz ogólna ocena stanu zdrowia pacjenta, w tym: ocena czynności nerwów czaszkowych, badanie objawów oponowych a także ocena siły mięśniowej i odruchów.

Sprawdź, jak przebiega badanie neurologiczne u niemowląt, dzieci i dorosłych pacjentów.

Spis treści:

1. Wstępny etap badania neurologicznego
2. Wywiad lekarski podstawowym badaniem neurologicznym
3. Ogólna ocena stanu zdrowia podczas badania neurologicznego
4. Ocena czynności nerwów czaszkowych w badaniu neurologicznym 
5. Badanie objawów oponowych
6. Ocena siły mięśniowej oraz odruchów w badaniu neurologicznym
7. Badanie neurologiczne u noworodków, niemowlaków i starszych dzieci
8. Kiedy wskazane jest przeprowadzenie badania neurologicznego?

Wstępny etap badania neurologicznego

Tak naprawdę badanie neurologiczne rozpoczyna się zdecydowanie wcześniej, niż pacjenci mogą przypuszczać – ocena ich stanu zaczyna się od razu po tym, kiedy pacjent przekracza próg gabinetu lekarskiego.

Wtedy lekarz ocenia chód – zauważalny w tym przypadku może być np. chód asymetryczny. Istotne jest również to, czy pacjent wchodzi do gabinetu wyprostowany i z pełną możliwością utrzymywania dowolnej postawy, czy też jego sylwetka przybiera jakąś charakterystyczną pozę (np. pacjent wchodzi do gabinetu pochylony do przodu).

Już te wspomniane nieprawidłowości mogą nasuwać lekarzowi podejrzenie tego, z jakim schorzeniem zmaga się chory.

Czytaj: Udar mózgu u dziecka - czy u dzieci ta choroba w ogóle występuje?

Wywiad lekarski podstawowym badaniem neurologicznym

Najważniejszą rolę w diagnozowaniu stanu zdrowia pacjentów odgrywa wywiad lekarski. Tak naprawdę dzięki jego dokładnemu zebraniu możliwe jest – postawienie przypuszczenia większości schorzeń, z którymi pacjent zgłasza się do lekarza.

W trakcie wizyty u neurologa lekarz początkowo pyta pacjenta o to, z jakiego powodu się on do niego zgłosił. Później zadawane są z kolei badanemu pytania skoncentrowane wokół takich dolegliwości, które najczęściej występują w przebiegu rozmaitych schorzeń układu nerwowego. Mowa tutaj o takich objawach, jak:

• zawroty głowy,
  
  
• osłabienie siły mięśniowej,
  
  
• bóle głowy,
  
  
• zaburzenia czucia,
  
  
• zaburzenia ze strony narządów zmysłów (np. zaburzenia smaku, zaburzenia słuchu czy zaburzenia widzenia lub węchu),
  
  
• napady drgawkowe,
  
  
• zaburzenia równowagi,
  
  
• ruchy mimowolne (np. drżenia),
  
  
• zaburzenia czynności zwieraczy (przejawiające się nietrzymaniem moczu lub stolca),
  
  
• zaburzenia snu,
  
  
• zaburzenia pamięci,
  
  
• zaburzenia mowy,
  
  
• zaburzenia chodu.

Czytaj: Zaburzenia mowy u dzieci: dyslalia, afazja, giełkot i jąkanie [PORADNIK]

Neurolog nie tylko zadaje pytania o to, czy dane objawy występują u pacjenta, ale i interesuje go to, od jak dawna pojawiają się one u badanego.

W przypadku, gdy u pacjenta występuje wiele odchyleń, sugerujących jakąś chorobę neurologiczną, bardzo ważne jest ustalenie, w jakiej kolejności pojawiały się poszczególne z nich.

Aby uniknąć stresu w trakcie wizyty u neurologa, warto jeszcze przed nią, w warunkach domowych, uszeregować sobie to, w jakiej kolejności rozwijały się kolejne problemy.

W trakcie zbierania wywiadu istotne jest nie tylko, jakie objawy dysfunkcji układu nerwowego pojawiają się u pacjenta – lekarz pyta również o to, czy pacjent:

• cierpi na choroby przewlekłe,
  
  
• zażywa regularnie jakieś leki,
  
  
• doświadczył w przeszłości jakiegoś urazu głowy,
  
  
• przebył kiedykolwiek badania obrazowe głowy (jeżeli tak, to warto zabrać ze sobą na wizytę ich wyniki),
  
  
• ma krewnych, którzy cierpieli na choroby neurologiczne.

Ogólna ocena stanu zdrowia podczas badania neurologicznego

Po przeprowadzeniu wywiadu lekarskiego następuje kolejna część badania neurologicznego: badanie przedmiotowe. Neurolog sprawdza ciśnienie tętnicze krwi, bada jamę brzuszną oraz osłuchuje klatkę piersiową.

Takie postępowanie jest uzasadnione tym, ponieważ w przebiegu różnych schorzeń ogólnoustrojowych – takich jak np. cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze – dochodzić może do pojawiania się nieprawidłowości ze strony różnych układów narządowych, w tym również i ze strony układu nerwowego.

Ocena czynności nerwów czaszkowych w badaniu neurologicznym

W trakcie pełnego badania neurologicznego miejsce ma ocena czynności nerwów czaszkowych. W tym celu lekarz może zapytać pacjenta o odczuwanie przez niego zapachów – tak ocenia się czynność nerwu węchowego.

Podczas badania gałek ocznych możliwe jest zauważenie nieprawidłowości dotyczących nerwów wzrokowego, okoruchowego, bloczkowego oraz odwodzącego – o patologiach dotyczących tych struktur mogą świadczyć nieprawidłowości dotyczące ruchu gałek ocznych, opadanie powieki czy nieprawidłowe reakcje źrenic na światło.

Patologie nerwu trójdzielnego można stwierdzić w trakcie badania czucia w określonych rejonach twarzy. Badanie czynności nerwu twarzowego odbywa się poprzez poproszenie pacjenta o zmarszczenie czoła czy zapytanie go o odczuwanie smaku.

O dysfunkcjach nerwu przedsionkowo-ślimakowego mogą świadczyć zaburzenia słuchu, nieprawidłowości dotyczące nerwu językowo-gardłowego można z kolei stwierdzić usłyszawszy, że pacjent nie odczuwa smaku w tylnej części języka.

O uszkodzeniu nerwu błędnego może świadczyć chrypka, o dysfunkcji nerwu dodatkowego niemożność swobodnego uniesienia ramion, a o patologii nerwu podjęzykowego trudności z ruchomością języka.

Badanie objawów oponowych

Bardzo istotne w trakcie badania neurologicznego jest badanie objawów oponowych. Podstawowym jest tutaj badanie sztywności karku – ocenia się ją u pacjenta leżącego na plecach, u którego unosi się jego głowę w kierunku klatki piersiowej. Innymi jeszcze objawami oponowymi są m.in.

• objaw Kerniga: bada się go w pozycji leżącej na plecach – u pacjenta, który ma zgiętą kończynę dolną w stawie kolanowym i biodrowym, lekarz próbuje wyprostować kończynę, o dodatnim objawie Kerniga mówi się wtedy, gdy podczas wspomnianych czynności badający napotyka opór,
  
  
• objaw Brudzińskiego: jego badanie przypomina badanie sztywności karku i objaw ten jest dodatni wtedy, kiedy zginaniu karku ku przodowi towarzyszy zgięcie kończyn dolnych w stawach biodrowych i kolanowych,
  
  
• objaw Flataua: zaobserwowany może być podczas badania sztywności karku i jest on dodatni wtedy, gdy wspomnianej wyżej czynności towarzyszy rozszerzenie źrenic.

Ocena siły mięśniowej oraz odruchów w badaniu neurologicznym

Kolejnymi elementami badania neurologicznego są badanie siły mięśniowej oraz odruchów ścięgnistych. Do przeprowadzenia pierwszej z wymienionych ocen, badający może prosić pacjenta o to, aby mocno ścisnął rękoma ręce lekarza, możliwe jest również to, że lekarz poprosi leżącego badanego o to, aby unosił kończyny, kiedy to lekarz będzie jednocześnie przeciwstawiał się takiemu ruchowi.

Do badania odruchów służy z młotek neurologiczny. Badanych jest kilka odruchów, m.in. odruchy z mięśni dwugłowego i trójgłowego ramienia, odruch kolanowy oraz skokowy. Zaobserwowana w trakcie tych ocen może być prawidłowa reakcja, jak i odruch wzmożony lub osłabiony. Badanie wykonywane jest bardzo delikatnie i naprawdę nie trzeba wielkiej siły do tego, aby zaobserwować, czy u badanego odruchy są prawidłowe.

W trakcie badania neurologicznego oceniany jest także i odruch Babińskiego. Badanie to polega na drażnieniu stopy badanego (zwykle z użyciem ostrego przedmiotu) w kierunku od pięty ku przodowi stopy. Objaw Babińskiego jest dodatni wtedy, gdy czynność prowadzi do zgięcia palców ku grzbietowi stopy i ich rozczapierzenia.

Tutaj należy jednak podkreślić, że tak jak u osób dorosłych objaw Babińskiego świadczy o uszkodzeniu układu nerwowego, tak u dzieci już niekoniecznie – do 2. roku życia odruch ten może być fizjologiczny.

Badanie neurologiczne u noworodków, niemowlaków i starszych dzieci

U najmłodszych pacjentów badanie neurologiczne przebiega podobnie jak u osób dorosłych. Pojawiają się jednak w tym przypadku pewne odrębności – szczególnie dotyczą one noworodków i niemowląt. Biorą się one chociażby stąd, że u tak małych pacjentów nie dokonuje się oceny chodu, sprawdzane podczas badania neurologicznego są u nich jednak inne aspekty.

Dużą uwagę kieruje się w tym wypadku ku wywiadowi lekarskiemu – ważne jest to, jak przebiegała ciąża, ale i to, czy dziecko na przyszło na świat poprzez poród naturalny czy przez cesarskie cięcie i czy w czasie porodu doszło do jakichkolwiek komplikacji.

W trakcie badania neurologicznego u dzieci lekarz może układać małego pacjenta w rozmaitych pozycjach – zdarza się, że lekarz trzyma malca za same nogi lub układa go w wyjątkowo niefizjologicznym ułożeniu ciała. Czasami u rodziców prowadzi to do bardzo silnego niepokoju, podkreślić jednak należy tutaj to, że nie ma czego się obawiać – lekarz wie co robi i poprzez te czynności ocenia chociażby napięcie mięśniowe u badanego.

W trakcie badania neurologicznego u niemowląt analizowane są również odruchy, które są specyficzne dla tej właśnie grupy wiekowej, np. odruch Moro, który występuje po nagłym hałasie czy gwałtownej zmianie położenia dziecka i polega on na tym, że maluch wyprostowuje swoje kończyny górne i dolne, a także odchyla głowę do tyłu i jego plecy wyginają się w łuk.

Sprawdzane jest także to, czy u dziecka występuje odruch chwytny (związany z automatycznym zaciskaniem palców przy drażnieniu dłoni niemowlaka) oraz odruch Babińskiego.

Czytaj: Hipertonia czyli wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka - objawy, przyczyny i leczenie

Urazy głowy u dzieci: co robić, by ich uniknąć? [WYWIAD z neurologiem dziecięcym]

Badanie neurologiczne u dzieci starszych nie różni się znacząco od tego, jak wygląda to badanie u osób dorosłych. Dużą jednak uwagę kieruje się tutaj ku temu, jak przebiegał rozwój dziecka – ważne dla lekarza jest przede wszystkim to, w jakim czasie malec zdobywał kolejne umiejętności (takie jak np. chodzenie, siadanie i mówienie).

Neurolog będzie również zadawał rodzicom pytania dotyczące ewentualnych chorób i problemów zdrowotnych, które przebył mały pacjent – niezwykle istotne jest tutaj to, aby poinformować lekarza m.in. o epizodach drgawek gorączkowych, urazach głowy czy neuroinfekcjach (takich jak np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych).

Kiedy wskazane jest przeprowadzenie badania neurologicznego?

Do neurologa skierować się powinni przede wszystkim pacjenci, u których – zwłaszcza nagle – pojawią się wcześniej wspominane objawy, o które pytają neurolodzy w trakcie zbierania wywiadu, czyli np. silne bóle głowy, trudności z zachowaniem równowagi czy zaburzenia czucia.

Szczególną uwagę należy kierować ku dzieciom – z nimi do poradni neurologicznej należy udawać się przede wszystkim w sytuacji, gdy pojawią się u nich napady drgawkowe lub gdy rodzice będą mieli przypuszczenie, że dziecko ma osłabioną siłę mięśniową (o tym przekonywać może m.in. wiotkość dziecka, zauważana chociażby podczas kąpania maluszka, ale i opóźnienia w rozwoju takich umiejętności, jak siadanie czy chodzenie).