Po tacie czy po mamie? Po kim dziecko może dostać nazwisko?

Dziecko nie musi nosić nazwiska ojca, tak jak to było kiedyś. Dziś to już normalne, że żona może mieć swoje, a mąż – swoje, tak samo jak w przypadku, gdy para nie ma ślubu. Jakie nazwisko w takich przypadkach będzie nosiło dziecko? 

Jakie nazwisko może nosić dziecko? To zależy od jego rodziców. Kiedyś nie było innej możliwości: po zawarciu ślubu cała rodzina – zarówno żona, jak i dzieci – miała nazwisko męża. Związków nieformalnych, czyli par żyjących bez ślubu, było bardzo mało.

Dziś wygląda to zupełnie inaczej – kobiety często już nie chcą zrzekać się swojego nazwiska po ślubie i albo dołączają do niego nazwisko męża, przyjmując formę dwuczłonową, albo pozostają tylko przy swoim, mimo zawarcia małżeństwa.

Faktem jest też coraz większa liczba związków nieformalnych – już ponad 40 proc. dzieci rodzi się w rodzinach, w których rodzice nie mają ślubu. Jak wtedy wygląda kwestia nazwiska dziecka? I czy fakt, że będzie ono np. inne niż nazwisko mamy, może przysporzyć kłopotów?

Spis treści

1. Nazwisko dziecka, gdy rodzice są małżeństwem
2. Nazwisko dziecka, gdy rodzice nie mają ślubu
3. Ewentualne problemy, gdy masz inne nazwisko niż dziecko
4. Czy nazwisko dziecka można zmienić?

Czytaj również: Program rejestracji narodzin dziecka w szpitalu

Urodziłaś i co dalej? Zobacz, co cię czeka w pierwszych godzinach po porodzie

Nazwisko dziecka, gdy rodzice są małżeństwem

O tym, jakie nazwisko będą nosili małżonkowie – i ich przyszłe dzieci – para przygotowująca się ślubu decyduje podczas wypełniania dokumentów w urzędzie stanu cywilnego.

Możliwości są trzy:

• oboje małżonkowie mogą zachować swoje dotychczasowe nazwiska,
• zdecydować się na jedno z nazwisk – męża lub żony – które będzie ich wspólnym nazwiskiem 
• do swojego nazwiska dodać nazwisko współmałżonka – takie nazwisko może mieć maksymalnie dwa człony (np. Bielecka-Jarosz).

Jeśli oboje małżonkowie będą mieć po ślubie takie samo nazwisko – ich dziecko też będzie je nosiło. Natomiast jeśli po ślubie nazwiska małżonków będą różne – dziecko będzie nosiło nazwisko jednego z rodziców albo nazwisko dwuczłonowe, utworzone z połączenia obu nazwisk (nazwisko matki i dodane do niego nazwisko ojca).

Art. 88 par. 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewiduje jeszcze możliwość zmiany decyzji co do nazwiska pierwszego dziecka już po jego narodzinach – ale trzeba to zrobić bardzo szybko: przy sporządzaniu aktu urodzenia dziecka.

Nazwisko pierwszego dziecka determinuje nazwisko, jakie będą nosiły kolejne dzieci pary małżonków.

Zasady ustalania nazwiska dziecka małżeńskiego stosuje się również w razie zawarcia małżeństwa przez rodziców po urodzeniu się dziecka.

Uwaga: za dziecko pochodzące z małżeństwa uważa się dziecko urodzone w czasie trwania małżeństwa jego rodziców lub przed upływem 300 dni po jego ustaniu lub unieważnieniu (art. 62 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

A więc jeśli matka dziecka formalnie jest osobą zamężną lub rozwiedzioną dopiero od niedawna, to dziecko urodzone przez nią przed upływem 300 dni od daty rozwodu zostanie uznane za dziecko jej męża.

W takim przypadku aby faktyczny ojciec mógł uznać dziecko za swoje – najpierw musi zostać przeprowadzona sądowa procedura zaprzeczenia ojcostwa męża matki (byłego lub obecnego). Pozew do sądu rodzinnego w tej sprawie może złożyć zarówno matka dziecka, jak i jej były (lub formalnie wciąż aktualny) małżonek.

Nazwisko dziecka, gdy rodzice nie mają ślubu

Możliwe warianty nazwiska dla dziecka są takie same, pod warunkiem że dziecko zostanie uznane przez ojca.

• UZNANIE OJCOSTWA

W takim przypadku dziecko nosi nazwisko, jakie rodzice uzgodnili przy akcie uznania ojcostwa, a więc: dziecko może nosić nazwisko jednego z rodziców albo nazwisko utworzone z połączenia nazwiska matki i ojca.

W razie braku oświadczenia co do nazwiska dziecka, zostanie mu nadane nazwisko połączone z nazwisk obojga rodziców.

• OJCIEC NIEZNANY

Jeżeli nie wiadomo, kto jest ojcem dziecka, nosi ono nazwisko matki, czyli nazwisko, jakie matka nosiła w chwili urodzenia dziecka. W tej sytuacji w akcie urodzenia jako nazwisko ojca wpisuje się nazwisko matki, a w miejsce imienia ojca – imię przez matkę wskazane (a w razie braku wskazania kierownik USC wpisuje jakiekolwiek imię powszechnie używane).

• SĄDOWE USTALENIE OJCOSTWA

Gdy domniemany ojciec nie chce uznać dziecka albo odmawia tego matka i rodzice nie mogą dojść do porozumienia – nazwisko dziecku nadaje sąd opiekuńczy, badając każdy przypadek indywidualnie. Będzie to nazwisko jednego z rodziców albo nazwisko złożone z nazwiska matki i ojca dziecka.

Czytaj również: Formalności po narodzinach dziecka - o czym i kiedy trzeba pamiętać?

Jak zarejestrować dziecko urodzone za granicą?

Ewentualne problemy, gdy masz inne nazwisko niż dziecko

Ten fragment kierujemy głównie do matek, bo to najczęstsza sytuacja: dziecko ma nazwisko ojca, a mama pozostała przy swoim.

Jest to oczywiście zgodne z prawem, więc nie powinno się wiązać z żadnymi problemami – i zazwyczaj tak właśnie jest – ale konkretne przykłady z życia wskazują, że czasem taka sytuacja wymaga dodatkowych wyjaśnień, oświadczeń, zabiegów. Oto najczęstsze przypadki, które trzeba brać pod uwagę.

• W PRZYCHODNI, SZPITALU 

Zapisując dziecko do lekarza w przychodni, trzeba przedstawić książeczkę zdrowia dziecka – to najważniejszy dokument i wystarczający do zapisu.

Są tam dane dziecka, w tym PESEL – na tej podstawie rejestratorka sprawdza w systemie, czy dziecko jest ubezpieczone w NFZ przez któreś z rodziców. Dokument tożsamości rodzica nie jest do tego potrzebny (ale na wszelki wypadek warto go mieć przy sobie).

Tak samo bezproblemowo powinno wyglądać przyjęcie dziecka do szpitala i podpisanie zgody na zabiegi medyczne. Gdy wszystko to jest zaplanowane i rodzic ma przy sobie dokumenty – swój dowód osobisty i książeczkę zdrowia dziecka – nie będzie żadnych problemów.

Natomiast mogą się one pojawić, gdy dziecko ulegnie wypadkowi (np. na placu zabaw) i pojedzie nagle do szpitala wraz z mamą, ale bez dokumentów.

Rodzic podpisuje zgodę na wykonanie zabiegów medycznych u dziecka, ale czasem lekarz ma wątpliwości, gdy mama ma inne nazwisko. Może być wtedy konieczne wezwanie ojca dziecka lub powrót do domu po dokumenty.

• W PRZEDSZKOLU, SZKOLE

Przy zapisywaniu dziecka do przedszkola czy szkoły zawsze wypełnia się formularze, w których jest miejsce na dane osobowe obojga rodziców – osobno dane matki, osobno ojca.

Placówka od początku ma więc wiedzę o tym, że matka ma inne nazwisko niż dziecko, dlatego potem nie ma już problemów, gdy to ona podpisuje różne zgody – np. na wycieczkę, badanie czystości przez pielęgniarkę czy inne podobne.

• PRZY PRZEKRACZANIU GRANICY

To sytuacja, która potencjalnie może przysporzyć najwięcej problemów. Chodzi o to, że służby graniczne są wyczulone na sytuacje, gdy granicę przekracza małe dziecko z jednym rodzicem, ponieważ nierzadkie są tzw. porwania rodzicielskie (czyli wywóz dziecka bez wiedzy i zgody drugiego rodzica w sytuacji konfliktu między nimi).

Niestety, nie ma jednolitych światowych ani unijnych regulacji dotyczących podróżowania z dzieckiem. Każdy kraj może wydawać własne rekomendacje i dyspozycje służbom granicznym.

Jedyny wspólny dokument to rozporządzenie Parlamentu Europejskiego, według którego Straż Graniczna może sprawdzić, czy osoby towarzyszące małoletnim dzieciom sprawują nad nimi opiekę rodzicielską, w szczególności jeżeli dzieciom towarzyszy tylko jedna osoba dorosła.

A więc przed wyjazdem warto sprawdzić na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych, jakie przepisy w tej sprawie obowiązują w kraju, do którego się wybierasz.

Rodzic, który ma inne nazwisko niż dziecko, powinien oprócz paszportu dziecka dysponować dokumentem potwierdzającym pokrewieństwo (akt urodzenia dziecka).

Czytaj również: Wakacje z dzieckiem: dokumenty, które koniecznie trzeba zabrać na wyjazd

Opieka nad żoną po porodzie? Zasiłek opiekuńczy, wynagrodzenie i formalności