Kim dziecko będzie w przyszłości? Jak kształtować charakter dziecka?

„Wykapany tatuś!”, „Od urodzenia wiedziała, czego chce!”, „To przecież prawdziwy chłopak!” - czasem rodzice czy dziadkowie wiedzą już od urodzenia, jakim dzieckiem będzie ich pociecha, jakie ujawni cechy charakteru, kim będzie jak dorośnie. Czy możliwe jest przewidzenie charakteru dziecka?

Spis treści

1. Charakter dziecka: inaczej chłopcy, inaczej dziewczynki
2. Wątpliwe maniery
3. Charakter dziecka a geny
4. Charakter dziecka: temperament
5. Ściągawka dla rodziców
6. Charakter dziecka: relacje w grupie
7. A może trening
8. Charakter dziecka: najważniejszy jest dom

Pytanie o to, co tak naprawdę kształtuje charakter dziecka – geny czy środowisko – jest pytaniem o tyle trudnym, że nadal nie mamy dobrego sposobu na zaplanowanie badań, które dawałyby jednoznaczną odpowiedź. Człowiek jest istotą społeczną właściwie od poczęcia. Narażony na oddziaływania innych ludzi i tak bardzo ich potrzebujący jak chyba żaden inny gatunek.

Charakter dziecka: inaczej chłopcy, inaczej dziewczynki

Przypomnijmy sobie okres ciąży. Kobiety (potwierdzają to badania), wiedząc, jaka będzie płeć dziecka, inaczej opisują

swoje doznania. Ciąże „chłopięce” są cięższe i dziecko mocniej kopie, a dziewczynki od początku są delikatne i zwiewne, choć – paradoksalnie – to noworodki płci żeńskiej są mocniejsze i bardziej wytrzymałe. Od początku inaczej traktujemy nowo narodzone dzieci w zależności od płci. Chętniej i częściej bierzemy na ręce dziewczynki, ubieramy je w różowe śpioszki, kupujemy różowe akcesoria do pielęgnacji. Rzadko się zdarza, aby rodzice na Dzień Dziecka kupili córeczce zestaw „Boba budowniczego”. Chłopcy najczęściej muszą dłużej płakać, aby ich potrzeby zostały zaspokojone – to ma kształtować ich charakter. Otoczenie także ma różną gotowość reagowania na potrzeby dziecka. Małym dziewczynkom wolno próbować rozmaitych aktywności – od zabaw lalkami po walkę mieczem. Ale z chłopcami nie jest już tak prosto. Są badania, które pokazywały, że matki niemowlaków chłopców znacznie przeszacowują zdolności fizyczne swoich synków i nie doceniają umiejętności swoich córek (chodziło o wspinanie się niemowlaków na schody). A to tylko wierzchołek góry lodowej. Jeśli dodamy do tego kolejność urodzin, wiek rodziców, ich własne doświadczenia, środowisko, kulturę, to okazuje się, że bardzo trudno jest ocenić, co tak naprawdę charakter dzieci kształtuje najmocniej.

Charakter dziecka a geny

Z badań wynika, że ich wpływ na zachowania dziecka możemy ocenić na około 50 proc. To oznacza, że w 50 proc. charakter dzieci zależy również od ich najbliższego otoczenia, a więc od nas. Od tego, jakie cechy charakteru będziemy w nich wzmacniać, nagradzać, a jakie będą przez nas tłumione i wygaszane. Oczywiście, nie sprawimy, że bardzo nieśmiałe dziecko stanie się duszą towarzystwa, a mały macho potulnym barankiem. Możemy jednak sprawić, że te cechy naszych dzieci staną się bardziej akceptowane przez nie same, a ich zachowanie adekwatne do sytuacji społecznej i otoczenia, w którym wzrasta dziecko. Wiemy na pewno (i potwierdzą to najlepiej matki, które wychowywały wiele dzieci), że każde dziecko jest inne, rozpoczyna życie już z zapisanymi cechami, wzorcami reakcji. To one często są decydujące w interakcji dziecka z otoczeniem. Wprawdzie pojęcie osobowości określa trwałe, indywidualne różnice w zachowaniu, ale odnosi się do osób dojrzałych, ukształtowanych, z pewnymi doświadczeniami. Jednak to, co często jest kluczowe dla późniejszych cech osobowości, to właśnie biologicznie uwarunkowany temperament. Temperament jest „kontekstem” dla osobowości. Objawia się on już od urodzenia (także u zwierząt).

Charakter dziecka: temperament

Podstawowe wzorce reakcji uwarunkowane temperamentalnie to poziom aktywności, drażliwość lub lękliwości czy emocjonalność. Wprawdzie wśród psychologów nie ma zgody co do podstawowych wymiarów temperamentu, ale często mówi się o trzech podstawowych: łatwym, trudnym i wolno rozgrzewającym się.

• Łatwy – biologiczne funkcjonowanie dziecka o takim temperamencie nie nastręcza właściwie problemów. To na ogół dzieci o harmonijnych cyklach jedzenia i spania, które łatwo adaptują się do dzienno-nocnego cyklu dobowego. To

takie zadowolone i bez problemów dostosowujące się do zmian i nowych doświadczeń dzieci.

• Trudny – funkcjonowanie organizmu takiego dziecka nie jest już takie łatwe, regularne. Cykle spania i jedzenia tworzą się wolniej. Żywo i negatywnie reaguje ono na rzeczy nowe, jest bardziej nerwowe i więcej płacze. Na ogół płacze tak, że wszyscy wkoło mają dość.
• Wolno rozgrzewający się – dziecko o takim temperamencie wykazuje niewiele intensywnych reakcji, jednakowo pozytywnych i negatywnych. Na nowe sytuacje może reagować biernym oporem. Ale jak już się do czegoś przyzwyczai, będzie prawie zadowolone.

Charakter dziecka: relacje w grupie

Wielu badaczy wskazuje na fizjologiczne podstawy niektórych cech temperamentalnych, na przykład na różne progi pobudzenia tych części mózgu, które są odpowiedzialne za poczucie niepewności – ich podrażnienie prowadzi do zwiększonego napięcia mięśniowego i przyspieszenia bicia serca. Dla przykładu dzieci nieśmiałe mają bardzo niski próg pobudzenia, a więc łatwiej i częściej „wyłapują” z otoczenia sygnały, które mogą u nich wywołać lęk lub niepewność.

Co w związku z tym można zrobić? Jak kształtować charakter naszych dzieci? Wiele badań wskazuje, że najlepszym lekarstwem na rozwój i wzmacnianie pozytywnych cech charakteru jest środowisko rówieśnicze, a właściwie dobre w nim relacje. Niezwykle ważne jest, abyśmy kontrolowali, jak nasze dziecko funkcjonuje w takiej grupie, jak się w niej odnajduje, czy nie potrzebuje naszego wsparcia. Czy jest dzieckiem popularnym – co zapewni mu możliwość wzmacniania i dalszego rozwoju pozytywnych cech charakteru, czy może jest dzieckiem nieakceptowanym?

Zapamiętaj! To, czy dziecko jest popularne w grupie, ma wpływ na jego psychiczne funkcjonowanie i przystosowanie w przyszłości, a nawet na jego zdrowie psychiczne.

Charakter dziecka: najważniejszy jest dom

Wiele badań wskazuje, że to środowisko domowe może najwięcej zdziałać w rozwijaniu kompetencji społecznych dzieci. Najważniejsze jest rodzicielskie ciepło, umiarkowana kontrola poczynań dzieci i zaangażowanie rodzica. Wskazuje się, że bardzo ważne jest zainteresowanie tym, jakie aktywności podejmuje dziecko oraz gotowość rodziców do udzielania mu pomocy i wsparcia. To buduje poczucie bezpieczeństwa i zaufania do innych. Ważne są też panujące w rodzinie demokratyczne stosunki, które wzmacniają u wszystkich jej członków zdolność do wygłaszania swojego zdania w sposób asertywny, a nie agresywny,z poszanowaniem innych osób.