Które problemy z wymową miną same, a które wymagają konsultacji logopedycznej?

Czasem nieprawidłowa wymowa dziecka jest normalnym etapem rozwoju jego mowy i nie wymaga wizyty u logopedy. Można liczyć, że problemy z mówieniem miną same, wraz z wiekiem. Czasem jednak konsultacja u specjalisty jest konieczna. Które problemy z wymową miną same, a które wymagają pomocy logopedy?

Niektóre problemy z mówieniem u dziecka nie są wadami, a jedynie efektem naturalnego rozwoju jego mowy. Po prostu - w pewnym wieku dziecko coś już potrafi, a czegoś jeszcze nie opanowało. Mimo to trzeba być czujnym, bo czasami problem nie mija z wiekiem i wtedy wymaga wsparcia logopedy. Kiedy iść do logopedy? Które problemy z wymową miną same, a które wymagają konsultacji logopedycznej?

Spis treści

1. Nauka mówienia to proces
2. Jak powinno mówić dziecko w określonym wieku?
3. Kiedy możemy przypuszczać, że wada sama nie minie?

Nauka mówienia to proces

Rozwój dziecka można opisać jako cykliczne nabywanie umiejętności w określonych sferach. Jedną ze zdolności, jaką dziecko kształtuje w toku rozwoju jest mowa. Aby była ona zrozumiała dla otoczenia, dziecko musi posiadać umiejętność skutecznego wymawiania głosek, sylab, wyrazów, z których może tworzyć zdania oraz dłuższe formy wypowiedzi.

W sytuacji, gdy dziecko nie wymawia w sposób prawidłowy głosek, zamienia je na inne głoski lub w ogóle określone dźwięki nie pojawiają się w jego codziennej mowie, można podejrzewać nieprawidłowości w tym zakresie, a więc „wadę wymowy”.

Warto jednak zastanowić się, czy niewłaściwe wymawianie dźwięków mowy zawsze stanowi powód do niepokoju i uznawane jest za wadę?

Czytaj również: Opóźniony rozwój mowy u dziecka

Domowe zabawy wspierające rozwój mowy dziecka

Etapy rozwoju mowy u niemowlaka. Jak pomóc dziecku w prawidłowym rozwoju mowy?

Jak powinno mówić dziecko w określonym wieku?

Odpowiadając na powyższe pytanie, należy wziąć pod uwagę kilka czynników – między innymi wiek dziecka, a także dokładną charakterystykę nieprawidłowości. Jest to ważne z punktu widzenia przyjętych norm rozwojowych, które wskazują co dane dziecko, powinno umieć w zakresie wymowy w określonym wieku.  

Jak więc powinna wyglądać wymowa dziecka 3-letniego, 4-letniego, 5-, 6-, 7-letniego oraz od czego zależy? Zdolność wymowy w dużej mierze zależy od dojrzałości narządów artykulacyjnych, a ściślej mówiąc, od ich sprawności motorycznych (ruchowych). Dojrzałość artykulatorów kształtuje się na przestrzeni miesięcy i lat.

W związku z tym dziecko od razu nie jest w stanie wypowiedzieć wszystkich głosek, gdyż wymagają one precyzyjnych ruchów warg, języka, podniebienia, policzków. W ocenie wymowy, bierze się także pod uwagę między innymi stan uzębienia, warunki zgryzowe, słuch.

• Dziecko w wieku 3 lat powinno wymawiać poprawnie:

- wszystkie samogłoski: a, ą, e, ę, i, o, u, y

- spółgłoski p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, d, n, l, ł, j

W tym wieku dziecko powinno posiadać umiejętność tworzenia wyrazów i krótkich zdań z wykorzystaniem powyższych głosek wymawianych w sposób poprawny. W przypadku pozostałych głosek języka polskiego, mogą pojawić się odstępstwa od normy np. pomijanie niektórych głosek w wyrazie, zamiana głosek (np. głosek „s” „z” „c” „dz” głoskami „ś” „ź” „ć” „dź”, głoski „r” głoską „j”/”l”), co jest częstą sytuacją i ulega samoistnej korekcie.

• Dziecko w wieku 4 lat powinno wymawiać poprawnie:

- wszystkie samogłoski: a, ą, e, ę, i, o, u, y

- spółgłoski p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, d, n, l, ł, j,

- spółgłoski” s, z, c, dz

W tym wieku dziecko, w stosunku do 3 latka, nabywa zdolność wymawiania tzw. głosek przedniojęzykowozębowych („s” „z” „c” „dz”).  Wówczas zamiana tych głosek, głoskami „ś” „ź” „ć” „dź” nie jest już uznane za normę rozwojową, tak jak w wieku trzech lat, w związku z czym warto bacznie obserwować wymowę dziecka i rozważyć wizytę u logopedy.

Z kolei nadal uznawane za normę jest np. zamiana głosek „sz” „ż/rz” „cz” „dż”  głoskami „s” „z” „c” „dz” (np. „zaba” zamiast „żaba”). Ponadto czterolatek w stosunku do trzylatka, zna i posługuje się większą liczbą słów oraz tworzy coraz dłuższe zdania.

• Dziecko w wieku 5 lat powinno wymawiać poprawnie:

- wszystkie samogłoski: a, ą, e, ę, i, o, u, y

- spółgłoski p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, d, n, l, ł, j,

- spółgłoski” s, z, c, dz

- spółgłoski „sz” „rz/ż” „cz” „dż” (często pojawiają się już w wieku 5 lat, jednak pojawienie się ich w wieku około 5.5 lat lub do 6 roku życia uznawane jest według wielu źródeł specjalistycznych za normatywne).

W tym wieku dziecko powinno już wymawiać prawie wszystkie głoski języka polskiego. Pięciolatek nadal może zamieniać głoskę „r” głoską „l”, co wskazuje na normę rozwojową przy jednoczesnej poprawnej wymowie pozostałych głosek. Ponadto dziecko pięcioletnie ma już znaczące umiejętności w zakresie leksyki, gramatyki i składni. Zdania są coraz bardziej złożone, pojawia się mniej błędów gramatycznych.

• Dziecko w wieku 6-7 lat powinno wymawiać poprawnie: 

- wszystkie samogłoski: a, ą, e, ę, i, o, u, y

- spółgłoski p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, d, n, l, ł, j,

- spółgłoski: s, z, c, dz

- spółgłoski: sz, rz/ż, cz, dż

- spółgłoskę” r

W tym wieku dziecko potrafi poprawnie wymawiać wszystkie głoski języka polskiego. Pojawia się wówczas najtrudniejsza głoska – „r”, która wymaga dużej sprawności całego aparatu mowy. Właściwa wymowa głoski „r” powinna pojawić się maksymalnie do 7 roku życia (najczęściej około 6 r. ż).

Dziecko między szóstym i siódmym rokiem życia nie powinno zamieniać danych głosek innymi głoskami oraz ich opuszczać, czy też przestawiać ich miejsca w wyrazach. Ponadto zasób słownictwa jest już bogaty, a zdania pozostają w większości gramatycznie poprawne i rozbudowane.

Kiedy możemy przypuszczać, że wada sama nie minie?

Powyższe wytyczne wskazują na to, jakie dźwięki i kiedy dziecko powinno wymawiać oraz kiedy można uznać, że brak danej umiejętności jest adekwatna do wieku i nie wymaga podejmowania działań specjalistycznych.

Niestety w niektórych przypadkach występuje zjawisko „deformacji”. Oznacza to wymowę danej głoski w izolacji, sylabie czy też w wyrazie w sposób zniekształcony. Przypadkiem, który może zobrazować to zjawisko jest tak zwana wymowa „międzyzębowa”, podczas której dziecko wymawia głoskę z językiem między górnymi, a dolnymi zębami.

Wówczas nawet jeśli np. głoski „s” „z” „c” „dz” pojawią się w wieku czterech lat (a więc zgodnie z normą rozwojową), a realizowane są z „językiem między zębami”, określa się to jako wada wymowy wymagająca bezzwłocznej konsultacji logopedycznej. Podobnie gdy np. pięciolatek wymawia „sz” „rz/z” „cz” „dż” w taki sposób.

Zdeformowana wymowa często też dotyczy głoski „r”. Wówczas w odsłuchu brzmi ona w sposób specyficzny, którego nie można przyporządkować do brzmienia innej głoski. Niewłaściwa wymowa niekiedy wynika także z wad anatomicznych w obrębie jamy ustnej, zaburzeń słuchu.

Podsumowując, nieprawidłowości między innymi takie jak deformacje mogą dotyczyć wszystkich głosek. Taka sytuacja zawsze wymaga wsparcia logopedycznego gdyż tego typu wady wymowy nie są w stanie zniknąć samoistnie. Z kolei z całą pewnością nie należy się martwić gdy czterolatek czy nawet pięciolatek nie wymawia głoski „r”, a zamienia ją głoską „l” (chyba, że głoska „l” wymawiana jest np. z językiem między zębami, wówczas stanowi to wspomnianą wcześniej deformację).

Czytaj również: Wady zgryzu a wymowa - jak nieprawidłowy zgryz wpływa na artykulację głosek

Z niemowlakiem u logopedy – czy warto kontrolować rozwój mowy u małego dziecka?

Justyna Kuźniarz