Niedoczynność przysadki mózgowej – objawy, leczenie, badania

Niedoczynność przysadki mózgowej to schorzenie, którego skutkiem mogą być zaburzenia czynności wielu różnych narządów, bo zarówno jajników, jak i tarczycy czy nadnerczy. Jakie problemy mogą doprowadzać do wystąpienia tej choroby i na czym opiera się leczenie niedoczynności przysadki mózgowej?

Spis treści

1. Za co odpowiada przysadka mózgowa?
2. Czym jest niedoczynność przysadki mózgowej?
3. Jakie mogą być przyczyny niedoczynności przysadki mózgowej?
4. Jak objawia się niedoczynność przysadki mózgowej?
5. Jakie badania wykonywane są przy podejrzeniu niedoczynności przysadki?
6. Jak leczy się niedoczynność przysadki mózgowej?

Przysadka mózgowa to niewielki, zlokalizowany we wnętrzu czaszki, gruczoł dokrewny. Należy ona do układu hormonalnego i tak naprawdę stanowi ona jeden z jego podstawowych elementów.

W artykule przeczytasz?

1. Za co odpowiada przysadka mózgowa?
2. Czym jest niedoczynność przysadki mózgowej?
3. Jakie mogą być przyczyny niedoczynności przysadki mózgowej?
4. Jak objawia się niedoczynność przysadki mózgowej?
5. Jakie badania wykonywane są przy podejrzeniu niedoczynności przysadki?
6. Jak leczy się niedoczynność przysadki mózgowej?

Za co odpowiada przysadka mózgowa?

Przysadka wydziela bowiem hormony tropowe, które wpływają na czynność wielu rozmaitych gruczołów dokrewnych zlokalizowanych w całym organizmie. Narząd ten produkuje bowiem takie substancje jak:

• adrenokortykotropina (ACTH), sterująca czynnością kory nadnerczy,
• tyreotropina (TSH), związek wpływający na tarczycę,
• lutropina (hormon luteinizujący, LH), kontrolujący czynność gonad,
• folikulotropina (FSH), wpływająca na narządy rozrodcze,
• hormon wzrostu (GH), który – jak sama nazwa wskazuje – wpływa na wzrost organizmu, ale i na przebieg rozmaitych procesów metabolicznych,
• prolaktyna (PRL), związek zaangażowany przede wszystkim w produkcję kobiecego pokarmu.

Oprócz sześciu wymienionych wyżej substancji przysadka mózgowa odpowiada również i za uwalnianie hormonów, które są produkowane w podwzgórzu, lecz magazynowane są one właśnie w przysadce. Mowa tutaj o hormonie antydiuretycznym (wazopresynie) oraz o oksytocynie.

Czym jest niedoczynność przysadki mózgowej?

Hormony, które są uwalniane z przysadki, pozostają w dynamicznej równowadze z hormonami produkowanymi w tych narządach, na których uwalnianie te pierwsze wpływają. Inaczej dzieje się już jednak wtedy, kiedy w organizmie zaczyna brakować przysadkowych hormonów – prowadzić to może do zaburzeń czynności wielu rozmaitych gruczołów dokrewnych i spowodowane to może być przez niedoczynność przysadki mózgowej.

W przebiegu schorzenia może dochodzić do rozmaitych zaburzeń – zdarza się, że u chorego występuje deficyt jednego tylko przysadkowego hormonu, typowo jednak u pacjenta z niedoczynnością przysadki stwierdzane są niedobory kilku lub wszystkich produkowanych przez ten narząd hormonów.

Jakie mogą być przyczyny niedoczynności przysadki mózgowej?

W rzadkich przypadkach niedoczynność przysadki mózgowej jest stanem wrodzonym – do takowego problemu doprowadzać mogą przede wszystkim mutacje, których skutkiem są nieprawidłowości dotyczące produkcji przysadkowych hormonów. Dużo jednak częściej do schorzenia dochodzi już w trakcie życia pacjenta – w takiej sytuacji przyczynami niedoczynności przysadki mózgowej mogą być takie problemy, jak:

• guzy ośrodkowego układu nerwowego: do niedoczynności przysadki mogą doprowadzić zarówno nowotwory dotyczące samego tego narządu, jak i guzy innych części mózgowia, które ostatecznie uciskają na przysadkę,
• udar mózgu,
• stany zapalne ośrodkowego układu nerwowego, które obejmują również i przysadkę (przykładowymi z takowych są zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ale i gruźlica czy kiła ośrodkowego układu nerwowego),
• sarkoidoza,
• hemochromatoza,
• histiocytoza,
• przebycie radioterapii (np. z powodu guza mózgu – w takim przypadku niedoczynność przysadki może być skutkiem jej uszkodzenia w trakcie właśnie radioterapii),
• jatrogenne uszkodzenia przysadki (dokonane np. w trakcie jakiegoś zabiegu neurochirurgicznego).

Poza wymienionymi wyżej, istnieje jedna specyficzna tylko dla kobiet przyczyna niedoczynności przysadki mózgowej. Mowa tutaj o zespole Sheehana – problemie, do którego dochodzi wskutek utraty dużej ilości krwi podczas porodu, co skutkuje martwicą przedniego płata przysadki.

Jak objawia się niedoczynność przysadki mózgowej?

Nie istnieje jakiś jeden, konkretny zestaw dolegliwości, które sugerowałyby niedoczynność przysadki mózgowej – objawy uzależnione są bowiem tutaj od tego, których dokładnie hormonów przysadkowych brakuje w organizmie pacjenta.

Jak wspominano już wcześniej, produkowane przez ten narząd substancje wpływają na czynność innych narządów dokrewnych i tak naprawdę dolegliwości, które występują u chorych, są skutkiem zaburzeń czynności tychże właśnie innych organów.

Objawami niedoczynności przysadki mózgowej mogą być:

• przy deficytach ACTH: znaczne poczucie zmęczenia, zwiększona tendencja do infekcji, niskie ciśnienie tętnicze krwi oraz nudności, wymioty i bóle brzucha (objawy związane z niedoczynnością kory nadnerczy),
• przy niedoborze TSH: zaparcia, zmęczenie, przyrost masy ciała oraz suchość skóry i ciągłe uczucie zimna (dolegliwości wynikające z niedoczynności tarczycy),
• w przypadku niedoboru hormonu wzrostu: u dzieci skutkuje to ograniczeniem wzrostu, natomiast u osób dorosłych dochodzić wtedy może do m.in. do stałego poczucia zmęczenia oraz osłabienia siły mięśniowej,
• przy niedoborach LH i FSH: u kobiet występować mogą uderzenia gorąca, zaburzenia miesiączkowania czy utrata owłosienia w okolicach intymnych, u mężczyzn deficyty tychże hormonów prowadzić mogą do zaburzeń erekcji oraz wahań nastroju (dolegliwości tego rodzaju wynikają z zaburzeń czynności gonad – jajników u kobiet oraz jąder u mężczyzn),
• w razie deficytu wazopresyny: dochodzić może wtedy do znacznego zwiększenia ilości wydalanego moczu (do nawet kilkunastu litrów na dobę), czemu typowo towarzyszy silnie wzmożone pragnienie,
• przy niedoborze prolaktyny oraz oksytocyny: przede wszystkim dochodzi wtedy do zaburzeń produkcji i wydzielania mleka u kobiet, które karmią piersią.

Objawy związane z zaburzeniami czynności różnych gruczołów dokrewnych nie są jednak jedynymi, które mogą pojawić się u osób z niedoczynnością przysadki mózgowej. Chociażby wtedy, gdy za schorzenie odpowiada jakiś guz ośrodkowego układu nerwowego, u pacjentów dochodzić może do pojawiania się – poza opisanymi wcześniej dolegliwościami – również i bólów głowy czy zaburzeń widzenia.

Jakie badania wykonywane są przy podejrzeniu niedoczynności przysadki?

Zazwyczaj na podstawie samych tylko dolegliwości, które pojawiają się u chorych, ciężko jest postawić u nich od razu podejrzenie niedoczynności przysadki – zwykle na początku pod uwagę bierze się zaburzenia czynności narządów, których czynność zależna jest od tropowych przysadkowych hormonów. Wstępnie zlecane są więc typowo badania poziomów takich hormonów, jak np. tarczycowe tyroksyna i trójjodotyronina czy nadnerczowy kortyzol.

Wtedy gdy u chorego obserwowane są jednocześnie odchylenia dotyczące czynności różnych gruczołów dokrewnych, stawiane jest już zwykle podejrzenie niedoczynności przysadkowej. Dla potwierdzenia takiej diagnozy przeprowadzane są dodatkowe badania, którymi są m.in. testy stymulacyjne.

W ich trakcie badanym podawane są substancje, które stymulują gruczoły dokrewne do wyrzutu ich hormonów – jeżeli po takowych oddziaływaniach organy uwalniają produkowane przez siebie substancje, to jest to potwierdzeniem tego, że zaburzenia ich czynności wynikają z dysfunkcji właśnie przysadki mózgowej.

Samo jednak tylko stwierdzenie, że pacjent ma niedoczynność przysadki mózgowej, zdecydowanie nie jest wystarczające – konieczne są bowiem poszukiwania przyczyn tego problemu. W tym przypadku za najistotniejsze uznawane są badania obrazowe, dzięki którym możliwe jest wykrycie wielu różnych patologii stanowiących możliwe przyczyny niedoczynności przysadki – badaniem z wyboru jest w tym przypadku rezonans magnetyczny.

Jak leczy się niedoczynność przysadki mózgowej?

Najistotniejsze u pacjentów z niedoczynnością przysadki mózgowej są oddziaływania prowadzące do korekty istniejących u nich deficytów różnych hormonów. To jednak, jakiego rodzaju suplementacja będzie niezbędna danemu choremu, zależne jest od tego, jakie deficyty hormonalne u niego zaistniały.

U tych osób, u których w przebiegu choroby doszło do niedoczynności tarczycy, stosowana jest L-tyroksyna. Pacjentom z wtórną niedoczynnością nadnerczy podawane są glikokortykosteroidy, tym z kolei chorym, u których doszło do deficytów estrogenów czy testosteronu, podawane mogą być suplementy odpowiednich hormonów płciowych.

W tej zaś sytuacji, gdy u dziecka dochodzi do niedoczynności przysadki i w związku tym ma miejsce u niego deficyt hormonu wzrostu, wykorzystywany jest rekombinowany ludzki hormon wzrostu.

Sama jednak suplementacja brakujących hormonów nie likwiduje przyczyny niedoczynności przysadki – o ile to tylko możliwe, w leczeniu należy skupić się również i na jej zlikwidowaniu. Przykładowo u pacjentów, u których wystąpi guz ośrodkowego układu nerwowego, jego resekcja może skutkować całkowitym nawet ustąpieniem objawów niedoczynności przysadki. Wtedy zaś, gdy problem wystąpił w związku z jakąś neuroinfekcją, doprowadzenie do jej wyleczenia również może skutkować ustąpieniem zaburzeń czynności przysadki mózgowej.