Praca a ciąża: jakie prawa ma pracownica w ciąży? [WYWIAD z przedstawicielem Państwowej Inspekcji Pracy]

Kobieta w ciąży jest szczególnie chronionym pracownikiem. Ma wiele przywilejów i praw, m.in. nie można jej zwolnić i zatrudnić w porze nocnej. O prawach przysługujących pracownicy w ciąży mówi Michalina Burker, rzecznik prasowy Państwowej Inspekcji Pracy, Okręgowy Inspektorat Pracy w Bydgoszczy.

Pracownica od momentu zajścia w ciążę podlega szczególnej ochronie. Na czym ona polega?
Michalina Burker: Ma ona na celu konieczność ochrony zdrowia kobiety oraz jej dziecka w czasie ciąży, zagwarantowanie jej odpowiednich warunków odbycia porodu i opieki nad dzieckiem oraz zapewnienie stabilizacji zatrudnienia. By korzystać z pełni praw przysługujących kobiecie, ciąża powinna zostać potwierdzona zaświadczeniem lekarskim.

Czy pracownicę w ciąży można zwolnić?
Na podstawie art. 177 § 1 Kodeksu pracy pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży pracownicy. Co ważne, ochrona ta nie dotyczy pracownicy zatrudnionej na okres próbny nieprzekraczający jednego miesiąca. W sytuacji gdy pracownica zatrudniona jest na podstawie umowy o pracę na czas określony lub na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, umowa taka ulega przedłużeniu do dnia porodu. Przedłużenia umowy nie stosuje się do umowy o pracę na czas określony, zawartej  w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Umowa taka rozwiąże się wraz z upływem terminu, na jaki została zawarta nawet wówczas, gdy w trakcie jej trwania pracownica zatrudniona na zastępstwo zajdzie w ciążę.

>> Jak ma zadbać o siebie kobieta w ciąży pracująca przy biurku? >>

Jak sobie radzić z mdłościami ciążowymi w pracy, sklepie, na uczelni lub w miejscu publicznym?

A czy pracodawca może rozwiązać umowę o pracę z pracownicą, która zaszła w ciążę w okresie wypowiedzenia?
Prawo nie dopuszcza takiej możliwości. Jeżeli pracodawca wypowie pracownicy umowę o pracę, a w okresie wypowiedzenia zajdzie ona w ciążę, to pracodawca ma obowiązek wycofać oświadczenie o wypowiedzeniu umowy.

Czy istnieją sytuacje, w których ochrona stosunku pracy pracownicy w ciąży nie obowiązuje?
Tak, dzieje się tak w przypadku, gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy, czyli na przykład tzw. zwolnienie dyscyplinarne. Warunkiem takiego zwolnienia jest tu uzyskanie zgody zakładowej organizacji związkowej. Wspomniana wyżej ochrona nie obowiązuje także w przypadku ogłoszenia przez pracodawcę upadłości lub likwidacji.
Warto podkreślić, iż z pracownicą w ciąży można rozwiązać umowę o pracę z jej inicjatywy (zatem to ona składa wypowiedzenie, a nie pracodawca) lub na mocy porozumienia stron. Jeżeli więc pracownica złoży wypowiedzenie umowy o pracę, a następnie stwierdzi, że jest w ciąży i zwróci się do swojego pracodawcy z wnioskiem o wycofanie złożonego wypowiedzenia, ten nie musi się przychylić do jej prośby.

Czy kobieta w ciąży może pracować po godzinach pracy, wyjeżdżać na delegacje oraz pracować nocą?
Pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Dodatkowo pracownicy w ciąży nie wolno bez jej zgody delegować poza stałe miejsce pracy ani zatrudniać w systemie przerywanego czasu pracy. Pracodawca zatrudniający pracownicę w porze nocnej ma obowiązek na okres jej ciąży zmienić rozkład czasu pracy w sposób umożliwiający wykonywanie pracy w ciągu dnia. Jeżeli jest to niemożliwe lub niecelowe, należy przenieść pracownicę do innej pracy, której wykonywanie nie wymaga pracy po zmierzchu. W razie braku takich możliwości pracodawca jest zobowiązany zwolnić pracownicę na czas niezbędny
z obowiązku świadczenia pracy. W takiej sytuacji pracownica zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia.

>> Mój szef nie jest zadowolony z mojej ciąży. Co robić? 

Dodatkowo w przypadku, gdy pracownica w ciąży jest zatrudniona przy pracy jej wzbronionej pracodawca ma obowiązek przenieść ją na inne stanowisko. W przypadku, gdy przeniesienie takie jest niemożliwe, pracownica musi zostać zwolniona z obowiązku świadczenia pracy. W sytuacji gdy pracownica w ciąży zatrudniona jest przy pracy, której nie może wykonywać ze względu na przekroczenie norm przewidzianych dla kobiet w ciąży,  obowiązkiem pracodawcy jest dostosować warunki pracy do określonych przepisami wymagań, ograniczyć czas jej pracy lub wyeliminować czynniki zagrażające jej zdrowiu. Jeśli działań takich nie można zrealizować, należy taką pracownicę zwolnić z obowiązku pracy. Obowiązki, o których mowa wyżej, mają charakter bezwzględny. Ich niedopełnienie przez pracodawcę daje pracownicy prawo odmowy świadczenia dotychczas wykonywanej pracy.

Czy kobieta w ciąży może opuścić miejsce pracy w celu wykonania badań lekarskich?
Obowiązkiem pracodawcy w stosunku do ciężarnej pracownicy jest także udzielenie jej zwolnienia od pracy na zlecone przez lekarza badania przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy. Za czas nieobecności w pracy z powodu konieczności przeprowadzenia takich badań pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia. Powoduje to, że pracownica w ciąży ma prawo do dodatkowych badań lekarskich wykonywanych w płatnym czasie pracy. O rodzaju i częstotliwości badań decyduje lekarz, a pracodawca ma obowiązek dostosować się do jego zaleceń.

Czy w świetle przepisów kobiecie, która wróci po urlopie macierzyńskim czy rodzicielskim do pracy, przysługuje przerwa na karmienie?
Zgodnie z art. 187 § 1 Kodeksu pracy pracownica karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw w pracy. Przerwy te wliczane są do czasu pracy. Pracownica karmiąca więcej niż jedno dziecko ma prawo do dwóch przerw w pracy, po 45 minut każda. Przerwy na karmienie mogą być na wniosek pracownicy udzielane łącznie. Przerwy na karmienie nie przysługują pracownicy zatrudnionej przez czas krótszy niż 4 godziny dziennie. W przypadku gdy czas pracy pracownicy nie przekracza 6 godzin dziennie, przysługuje jej jedna przerwa na karmienie.