Przedwczesne wygasanie czynności jajników - jak je rozpoznać i leczyć

Przedwczesne wygasanie czynności jajników jest schorzeniem, którego skutkiem jest zdecydowanie zbyt wczesne ustanie funkcjonowania kobiecych gonad. Jak przedwczesne wygasanie czynności jajników wpływa na zdolność kobiety do zajścia w ciążę i czy istnieją jakieś metody leczenia tej jednostki?

Przedwczesne wygasanie czynności jajników może byc skutkiem wielu czynników. Zdarza się, że jest spowodowane przebyciem radioterapii, czasami zaś za jego wystąpienie odpowiadają choroby genetyczne lub zaburzenia autoimmunologiczne. 

O przedwczesnym wygasaniu czynności jajników (ang. premature ovarian failure, w skrócie POF) mówi się wtedy, gdy u kobiety dochodzi do ustania czynności jajników przed ukończeniem przez nią 40. roku życia.

W pewnym wieku zjawisko to jest naturalne i jest powiązane z menopauzą, wtedy jednak, gdy do zahamowania czynności jajników dochodzi za wcześnie, zdecydowanie traktować to można jako jednostkę chorobową. Przedwczesne wygasanie czynności jajników ogólnie jest spotykane zdecydowanie częściej, niż można by tylko przypuszczać – okazuje się bowiem, że występuje ono u 1 na 1000 kobiet poniżej 30. roku życia oraz u 1 na 100 pacjentek mających poniżej 40 lat.

Spis treści:

1. Przyczyny przedwczesnego wygasania czynności jajników
2. Objawy przedwczesnego wygasania czynności jajników
3. Rozpoznawanie przedwczesnego wygasania czynności jajników
4. Leczenie przedwczesnego wygasania czynności jajników
5. Przedwczesne wygasanie czynności jajników a zajście w ciążę

Przyczyny przedwczesnego wygasania czynności jajników

Do przedwczesnego wygasania czynności jajników doprowadzać mogą rozmaite patologie – zdarza się, że problem jest niejako wrodzony i jest on uwarunkowany genetycznie, możliwe jest jednak i to, że do rozwoju POF dojdzie dopiero w którymś momencie życia pacjentki. Wśród schorzeń wynikających z zaburzeń genetycznych, które mogą być przyczyną przedwczesnego wygasania czynności jajników, wymienić można m.in. zespół Turnera, rzekomą niedoczynność przytarczyc typu 1a oraz zespół łamliwego chromosomu X.

Przedwczesne wygasanie czynności jajników może być jednak powiązane również i z rozmaitymi schorzeniami autoimmunologicznymi, w których jednymi z powstających autoprzeciwciał są te skierowane ku strukturom jajników. Wśród schorzeń, które bywają powiązane z POF, wymienić można:

• chorobę Hashimoto,
• chorobę Addisona,
• cukrzycę typu 1,
• niedokrwistość złośliwą,
• miastenię,
• celiakię,
• toczeń rumieniowaty układowy,
• reumatoidalne zapalenie stawów.

Tak jak to jednak zaznaczono już wcześniej, do przedwczesnego wygasania czynności jajników prowadzić mogą naprawdę rozmaitego rodzaju patologie i innymi problemami, które także mogą skutkować zaburzeniami czynności żeńskich gonad, bywają:

• zaburzenia metaboliczne (np. galaktozemia),
• przebycie leczenia choroby nowotworowej (przedwczesne wygasanie czynności bywa obserwowane u pacjentek, które przebyły radio- lub chemioterapię),
• palenie papierosów.

Czytaj: Niewydolność jajników: przyczyny, objawy, ciąża

Objawy przedwczesnego wygasania czynności jajników

W pewnym stopniu objawy przedwczesnego wygasania czynności jajników przypominają objawy menopauzy – w przypadku bowiem zarówno pierwszego, jak i drugiego problemu dochodzić może do deficytów estrogenów w żeńskim organizmie. Najczęściej pierwszą dolegliwością, którą zauważają pacjentki z POF, są zaburzenia miesiączkowania. U kobiet dochodzić może do skąpych miesiączek, zdarza się, że ich cykl staje się bardzo nieregularny, możliwe jest nawet całkowite zatrzymanie miesiączkowania. Jednym z przejawów możliwego przedwczesnego wygasania czynności jajników mogą być również występujące u młodej kobiety trudności z zajściem w ciążę.

W związku z deficytami estrogenów w organizmie, u kobiet z POF pojawiać się mogą dolegliwości, które typowo kojarzone są z menopauzą. Mowa tutaj o takich możliwych objawach przedwczesnego wygasania czynności jajników, jak:

• uderzenia gorąca,
• spadek libido,
• nocne poty,
• suchość pochwy,
• rozdrażnienie,
• zaburzenia koncentracji,
• wahania nastroju.

Rozpoznawanie przedwczesnego wygasania czynności jajników

Podejrzenie przedwczesnego wygasania czynności jajników wysunąć można przede wszystkim wtedy, gdy u młodej, mającej mniej niż 40 lat kobiety, która dotychczas regularnie miesiączkowała, dochodzi nagle do zmian rytmu krwawień o opisanym wyżej charakterze. Sugerować POF mogą również utrzymujące się przez dłuższy czas trudności z zajściem w ciążę, szczególnie wtedy, gdy wykluczone zostaną zaburzenia płodności u partnera pacjentki. 

Ostatecznie w diagnostyce przedwczesnego wygasania czynności jajników największe znaczenie mają badania hormonalne. Charakterystycznymi dla tej jednostki odchyleniami są:

• obniżone stężenie estradiolu we krwi,
• podwyższone poziomy gonadotropin (zwłaszcza folikulotropiny, czyli FSH) we krwi,
• niskie stężenie hormonu antymüllerowskiego (AMH) we krwi.

Należy tutaj zaznaczyć, że diagnozę POF stawia się po przeprowadzeniu dokładnej diagnostyki – do stwierdzenia problemu konieczne jest dwukrotne wykazanie podwyższonego powyżej 40 IU/l poziomu FSH (drugi pomiar należy wykonać po 4-6 tygodniach od pierwszego). Zazwyczaj w diagnostyce wykonuje się jednak nie tylko badania laboratoryjne – duże znaczenie ma chociażby wykonanie badań ultrasonograficznych, pozwalających ocenić strukturę jajników u pacjentki. 

Czytaj: Zespół policystycznych jajników: objawy, leczenie, dieta przy PCOS

Leczenie przedwczesnego wygasania czynności jajników

U pacjentek z podejrzeniem POF istotne są nie tylko badania, które potwierdzą lub wykluczą taką diagnozę, ale i konieczne jest poszukiwanie patologii odpowiedzialnych za przedwczesne wygasanie czynników jajników. Podstawowym leczeniem jest bowiem w tym wypadku leczenie przyczynowe – zdarza się np. tak, że u pacjentek z celiakią objawy POF ustępują po zastosowaniu diety bezglutenowej, a u kobiet z chorobą Hashimoto zaburzenia czynności gonad przemijają po wdrożeniu odpowiedniego leczenia choroby tarczycy. 

U pacjentek, u których istnieją nasilone objawy związane z deficytami estrogenów, korzystne efekty może przynosić hormonalna terapia zastępcza – dzięki niej dochodzić może do ustępowania takich dolegliwości, jak np. uderzenia gorąca czy suchość pochwy.

Przedwczesne wygasanie czynności jajników a zajście w ciążę

Zasadniczo wcześniej zostało już zaznaczone to, że jednym z przejawów przedwczesnego wygasania czynności jajników mogą być trudności z poczęciem dziecka. Owszem, pacjentki z POF mogą mieć trudności z zajściem w ciążę, nie jest jednak tak, że zdecydowanie nie będą one mogły zostać matkami. Szacuje się, że od 5 do 10% kobiet cierpiących na przedwczesne wygasanie czynności jajników jest w stanie zajść spontanicznie w ciążę. Pacjentkom, którym – pomimo usilnych starań – nie udaje się to, polecić można chociażby skorzystanie z zapłodnienia metodą in-vitro.