Styl romański - jakie są cechy sztuki romański i architektury romańskiej?

2020-10-30 13:17

Styl romański to jeden ze stylów średniowiecznych (obok późniejszego gotyku). To pierwszy europejski styl w sztuce i architekturze, który dotarł również do Polski. Zobacz, czym się charakteryzuje i jakie są cechy sztuki romańskiej i architektury romańskiej.

Styl romański -  jakie są cechy sztuki romańskiej i architektury romańskiej
Autor: Getty images Jakie są cechy sztuki romańskiej i architektury romańskiej

Styl romański rozwinął się we wczesnym średniowieczu – tworzono w nim od XI do XIII wieku. Nazwa nawiązuje do sztuki starożytnego Rzymu, ponieważ styl romański opiera się właśnie na wzorach rzymskich, ale również innych. Czym się charakteryzuje i jakie są cechy sztuki romańskiej i architektury romańskiej?

Spis treści

  1. Sztuka romańska - czym się charakteryzuje ten okres w sztuce?
  2. Cechy architektury romańskiej
  3. Rzeźba i malarstwo romańskie

Sztuka romańska - czym się charakteryzuje ten okres w sztuce?

Sztuka romańska, podobnie jak cała średniowieczna, była sztuką anonimową. Jej twórcy – architekci, malarze czy iluminatorzy (autorzy ilustracji w księgach) pracowali na chwałę bożą, nie dla własnej sławy, dlatego nie podpisywali swoich dzieł.

Sztuka romańska była ściśle związana z kościołem, który w średniowieczu pełnił ważną funkcję społeczną i był głównym fundatorem (obok władców i bogatego rycerstwa) zarówno budowli romańskich, jak i dzieł sztuki w tym okresie.

Sztuka romańska rozwinęła się w Europie, głównie we Włoszech i we Francji, ale dotarła do Polski wraz z chrześcijaństwem. Przyjęcie chrztu przez Mieszka I było pretekstem do budowania nowych świątyń i do sprowadzania z zachodu dzieł oraz twórców sztuki romańskiej.

Orcival, Francja. Romańska figura Marii Panny w Bazylice Notre-Dame
Autor: Getty images Orcival, Francja. Romańska figura Marii Panny w Bazylice Notre-Dame, XI w.

Cechy architektury romańskiej

Architektura romańska to budowle sakralne (to kościoły, klasztory, baptysteria) i świeckie (zamki, warownie). Styl romański w architekturze charakteryzuje się ciężką bryłą z potężnymi murami i małymi oknami, które miały chronić przez najazdami z zewnątrz. Taki charakter obronny ma zarówno architektura sakralna, jak i świecka.

Zamki sytuowane były zwykle na wzgórzach, skąd z baszt i murów obronnych można było śledzić ruchy wrogów, i które utrudniały im dostęp do warowni.

Plany zamków warownych były różne, zazwyczaj zależne od naturalnego terenu, na którym były budowane zawsze jednak miały fosę, mury obronne i baszty.

Ruiny Zamku Królewskiego w Chęcinach
Autor: Getty images

Kościoły romańskie były budowane zwykle na planie bazyliki, czyli krzyża łacińskiego. Miały długi trójdzielny korpus (główna nawa i dwie po bokach), przecięty przed prezbiterium (miejsce, w którym znajduje się ołtarz) transeptem, czyli nawą poprzeczną (np. Opactwo Cystersów w Sulejowie). Nawa główna za prezbiterium zakończona była zwykle półokrągła absydą (np. Kościół Imienia Najświętszej Maryi Panny w Inowrocławiu).

Kościoły średniowieczne były orientowane, czyli budowane tak, aby prezbiterium znajdowało się na wschodzie. Na skrzyżowanie naw lub obok nawy powstawała zwykle wieża kościelna.

zdjecie  Archikolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie – kościół wzniesiony w XII wieku
Autor: Getty images zdjecie  Archikolegiata NMP i św. Aleksego w Tumie – kościół wzniesiony w XII wieku

Sklepienie kościoła i budowli świeckich było kolebkowe, czyli półokrągłe lub krzyżowe – nie były one wysokie i strzeliste (tak jak to będzie później w stylu gotyckim), lecz niskie i wymagające solidnego podparcia w postaci kolumn połączonych półokrągłymi łukami umiejscowionymi wzdłuż nawy.

Częstym planem kościołów romańskich był też plan okrągły – tzw. rotunda (np. Rotunda św. Mikołaja w Cieszynie). 

Charakterystyczne cechy architektury romańskiej to zakończone łukiem niewielkie okna. Do wnętrza prowadziły portale o szerokich zdobionych ościeżach, często cofających się w głąb ściany, zakończone półokrągłym tympanonem z przedstawieniem o tematyce religijnej. 

Wnętrze kościoła św Jakuba w Ratyzbonie
Autor: Getty images Wnętrze kościoła św. Jakuba w Ratyzbonie XII w.

Rzeźba i malarstwo romańskie

W średniowieczu sztuka świecka prawie nie istniała. Zarówno rzeźby, jak i malowidła poświęcone były tematyce religijnej i tworzony były z myślą o wyposażeniu i dekorowaniu kościołów, zamkowych kaplic czy komnat.

Taka tematyka odpowiadała ściśle celowi, jaki według średniowiecznej ideologii, miała poświęcić się sztuka. Obrazy i rzeźby miały być dla nieczytającego i niewykształconego ludu Biblia pauperem, czyli "Biblią ubogich", która miała uczyć ich w ten sposób prawd wiary chrześcijańskiej i przedstawiać wydarzenia zapisane w Biblii.

Rzeźba związana jest ściśle z architekturą. Wspomniane portale romańskie zdobione były tympanonami, w których umieszczano sceny biblijne, przedstawienia Chrystusa lub Maryi. Rzeźbami i płaskorzeźbami zdobione były również ołtarze zwykle kamienne lub drewniane, a niekiedy także kolumny (np. słynne kolumny w Strzelnie XII-XIII w.) 

kolegiata San Miguel de Elines, Kantabria (Hiszpania)
Autor: Getty images kolegiata San Miguel de Elines, Kantabria (Hiszpania) XIII w.

Malarstwo romańskie to głównie malarstwo ścienne, które powstawało na murach kościelnych, ale również zdobiło ściany zamków i budowli świeckich. Tematyka fresków również opierała się na biblii i prawdach wiary i miała zwykle charakter religijny. 

W okresie romańskim nie znano jeszcze perspektywy, dlatego postaci malowane przez średniowiecznych artystów są płaskie i pozbawione głębi. Sceny są schematyczne, oderwane od otoczenie, w którym je przedstawiono.

Osobnym fragmentem malarstwa romańskiego są miniatury, czyli ilustracje ksiąg, które w tamtych czasach pisane i zdobione były ręcznie przez iluminatorów - zwykle mnichów.

Miniatury w Biblii, szałach czy modlitewnikach to piękne, bogato zdobione złotem i kolorami przedstawienia biblijne ilustrujące tekst księgi. Wyjątkowymi rysunkami ozdabiano również pierwsze  litery rozpoczynjące tekst- tzw. Inicjały.

Miniatury w średniowiecznej księdze
Autor: Getty images Miniatury w średniowiecznej księdze

Czytaj również:

Rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy. Czym się różnią od rodzaju żeńskiego, męskiego i nijakiego?

Czasy w języku angielskim

Czym są głoski dźwięczne i bezdźwięczne? Jak je odróżnić?

Opis przeżyć wewnętrznych bohatera - jak napisać?

Lektury szkolne klasa 7 w roku szkolnym 2020/2021

Czy artykuł był przydatny?
Przykro nam, że artykuł nie spełnił twoich oczekiwań.
Nasi Partnerzy polecają

NOWY NUMER

POBIERZ PORADNIK! Darmowy poradnik, z którego dowiesz się, jak zmienia się ciało kobiety w ciąży, jak rozwija się płód, kiedy wykonać ważne badania, jak przygotować się do porodu. Pobieram >

Pobieram
poradnik ciaza