Wady zgryzu a wymowa - jak nieprawidłowy zgryz wpływa na artykulację głosek

Wady zgryzu mogą współwystępować z wadami wymowy, a także być ich przyczyną. U dziecka z wadą zgryzu istotna jest wczesna profilaktyka ortodontyczna, która umożliwi prawidłowy rozwój i funkcjonowanie narządu żucia i pomoże zapobiec nieprawidłowościom w artykulacji głosek.

Spis treści:

1. Rodzaje i przyczyny wad zgryzu
2. Wady zgryzu a wady wymowy
3. Wady zgryzu - profilaktyka
4. Leczenie wad zgryzu

Rodzaje i przyczyny wad zgryzu

Wada zgryzu jest deformacją w obrębie narządu żucia. Nieprawidłowości te dotyczą ustawienia zębów oraz relacji szczęki i żuchwy, często z współwystępującym dyskomfortem okolic mięśni biorących udział w akcie żucia i stawów skroniowo-żuchwowych.

Wśród wad zgryzu wyróżnia się: tyłozgryz, tyłożuchwie, przodozgryz, przodożuchwie, zgryz głęboki, zgryzy krzyżowe (częściowe/całkowite), zgryzy otwarte (częściowe/całkowite), zgryz przewieszony, a także stłoczenia zębów i zaburzenia budowy, liczby, położenia i wyrzynania zębów.Wady zgryzu mogą być wrodzone lub nabyte:

• wady wrodzone występują w wyniku czynników genetycznych oraz niekorzystnych czynników wpływających na płód.
• wady nabyte to wszelkie niepożądane działania obejmujące narząd żucia w okresie od narodzin dziecka m.in. nieprawidłowa pozycja ułożenia dziecka podczas snu czy karmienia, nieprawidłowa dieta, obniżone napięcie mięśniowe, wady postawy, parafunkcje (nawykowe ssanie palca, smoczka, przedmiotów, obgryzanie paznokci, brusksizm), nieleczona próchnica, nieprawidłowy sposób połykania, nieprawidłowy sposób oddychania (torem ustnym), urazy i ubytki zębów.

Wady wymowy (np. seplenienie międzyzębowe, boczne) również mogą skutkować pojawieniem się nieprawidłowości zgryzowych lub ułożeniem zębów w łuku u osób, które pierwotnie nie miały wady zgryzu.

Wady zgryzu a wady wymowy

Artykulacja głosek uwarunkowana jest prawidłową budową, funkcją oraz współpracą narządów aparatu artykulacyjnego (języka, warg, żuchwy, podniebienia, policzków, zębów). Pozycja języka oraz jego zakres ruchu jest ściśle związany z ułożeniem żuchwy. W przypadku tyłozgryzu lub tyłożuchwia język cofnięty jest w głąb jamy ustnej, przy przodozgryzie lub przodożuchwiu ku przodowi, język ułożony jest płasko, utrudnione jest unoszenie języka.

Przy zgryzach krzyżowych i bocznych ułożeniach żuchwy, często powstaje szczelina między łukami, do której wsuwa się język przez co może pojawić się boczna realizacja głosek. Przy zgryzach otwartych, charakteryzujących się brakiem zwarcia w odcinku przednim lub bocznym łuku zębowego lub rozległej szpary między zębami, najczęściej zdeformowane są głoski przedniojęzykowo-zębowe (np. t,d,c,dz). W zależności od wady zgryzu oraz miejsca artykulacji głosek, wymowa poszczególnych dźwięków może być w różny sposób zdeformowana i wpływać na jakość i wyrazistość wypowiedzi.

Wady zgryzu - profilaktyka

By w miarę możliwości uniknąć wystąpienia wady zgryzu u dzieci, istotna jest wczesna profilaktyka mająca na celu dbanie o prawidłową budowę i rozwój obwodowego aparatu mowy. Ważna jest prawidłowa pozycja podczas spania oraz karmienia piersią oraz dbanie o prawidłowy rozwój motoryczny dziecka. Stopniowe rozszerzanie diety w okresie wczesnego dzieciństwa tak, by dziecko mogło usprawniać aparat artykulacyjny gryząc twarde pokarmy (warzywa, owoce) i dostarczając wrażeń smakowych i sensorycznych.

Długotrwałe stosowanie smoczków lub butelek ze smoczkiem wpływa niekorzystnie na sferę oralną, dlatego warto rozpocząć odstawianie możliwie jak najszybciej (już po pierwszych urodzinach). Gdy dziecko ma często rozchylone usta, oddycha torem ustnym, ślini się konieczna jest jak najszybsza konsultacja z laryngologiem lub logopedą, by ustalić przyczynę tych nieprawidłowości.

Nie należy lekceważyć także pojawiających się parafunkcji u dziecka (ssanie kciuka, przedmiotów, obgryzanie paznokci, bruksizm), ponieważ długotrwałe nieprawidłowe odruchy mogą przejść w nawyk. Oczywiście bardzo ważną kwestią jest odpowiednia higiena jamy ustnej i okresowe kontrole dentystyczne.

Leczenie wad zgryzu

W sytuacji podejrzeń wystąpienia nieprawidłowości zgryzowych u dziecka należy jak najszybciej udać się do specjalisty. Korygowaniem wad zgryzu zajmują się ortodonci. Leczenie można rozpocząć w każdym wieku. W zależności od przyczyny wystąpienia wady zgryzu, być może konieczna będzie konsultacja z innymi specjalistami (fizjoterapeutą, laryngologiem, logopedą). Jeśli wada zgryzu współwystępuje z wadą wymowy niezbędna jest terapia logopedyczna.

Agnieszka Jaszczuk, neurologopeda, terapeuta integracji sensorycznej, pedagog specjalny