Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne: przyczyny, objawy, leczenie

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, zaliczane do zaburzeń nerwicowych, objawiają się natrętnymi myślami oraz przymusem wykonywania różnych czynności. Dziecko obarczone tym problemem może np. wyjątkowo mocno obawiać się brudu i z tego powodu wielokrotnie – czasami nawet kilkadziesiąt (!) razy w ciągu dnia – myć ręce. Jakie są przyczyny i objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych? Zobacz, jak przebiega rozpoznanie i leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych!

Spis treści

1. Przyczyny zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych
2. Jak rozpoznać OCD u dziecka – objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych?
3. Jaki lekarz stawia rozpoznanie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych?
4. Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych u dzieci

Rodzice powinni być czujni, ponieważ już przy podejrzeniu zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego u dziecka powinni oni jak najszybciej poszukiwać pomocy. Im dłużej bowiem trwają te zaburzenia, tym dziecko może częściej doświadczać związanych z nimi objawów, a ich leczenie może stawać się coraz trudniejsze.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne określane bywają również mianem nerwicy natręctw lub skrótem OCD, który wywodzi się od angielskiej nazwy tego problemu (obsessive-compulsive disorder). Jednostka pojawia się zarówno u osób dorosłych, jak i u dzieci, zazwyczaj pierwsze jej objawy występują pomiędzy 10. a 24. rokiem życia.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne zasadniczo u obu płci spotykane są z podobną częstością, jednakże u mężczyzn zauważalna jest tendencja do ich wcześniejszego pojawiania się. W czasach średniowiecznych zachowania obsesyjne u ludzi traktowano jako przejaw opanowania przez szatana, obecnie – według międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 – należą one do zaburzeń nerwicowych.

Zobacz: 

Nerwica u dzieci - objawy i leczenie nerwicy u dzieci

Ortoreksja - gdy zdrowe odżywianie staje się chorobą

Trichotillomania - jak leczyć niekontrolowane wyrywanie włosów?

Przyczyny zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych

Niestety podobnie jak w przypadku różnych innych problemów psychiatrycznych, również i w tym przypadku - przyczyny zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych wciąż nie są jasne. Ze względu na to, że u części pacjentów udaje się uzyskać poprawę dzięki stosowaniu leków psychotropowych oddziałujących na układy neuroprzekaźnikowe mózgowia, za jedną z możliwych przyczyn problemu uznaje się niedobory tych substancji w układzie nerwowym.

Uwagę lekarzy zwraca również to, że zwiększone ryzyko zaburzeń zachowania istnieje u tych dzieci, u których ich członek rodziny prezentował podobny problem. Istnienie takiej zależności pozwoliło na wysunięcie przypuszczenia, że związek z OCD mogą mieć mutacje genetyczne. Potwierdzać taką hipotezę mogłoby to, że w przypadku bliźniąt jednojajowych zgodność zachorowań na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne może sięgać nawet 80% (dla porównania, w przypadku bliźniąt dwujajowych, różniących się od siebie materiałem genetycznym, taka zgodność nie przekracza 50%).

Istnieją również poglądy na to, że pewne zdarzenia życiowe mogą sprowokować wystąpienie OCD u dzieci predysponowanych – np. ze względu na odziedziczone obciążenia genetyczne - do wystąpienia tych zaburzeń. Jako takie zdarzenia można wymienić ciężką chorobę, zmianę miejsca zamieszkania czy problemy w kontaktach z rówieśnikami czy śmierć bliskiej osoby.

Wśród innych hipotez dotyczących patogenezy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych wymienia się również efekt przebywania wielokrotnych infekcji paciorkowcowych przez dzieci. U części takich pacjentów obserwuje się bowiem objawy OCD połączone z występowaniem innych problemów, stan taki określany jest mianem zespołu PANDAS (skrót od angielskiego pediatric autoimmune neuropsychiatric disorders associated with streptococcal infections).

Zobacz: 

Zastępczy zespół Münchhausena - kiedy matka jest uzależniona od leczenia swojego dziecka

Jak rozpoznać OCD u dziecka – objawy zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych?

Wśród różnych problemów związanych z OCD dominują przede wszystkim obsesje i kompulsje. Obsesjami nazywane są natrętne myśli, które zazwyczaj są dla pacjenta przykre i które występują całkowicie wbrew jego woli. Obsesje mogą dotyczyć różnych aspektów, najczęściej pacjenci z zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi doświadczają natrętnych myśli dotyczących:

• brudu lub zanieczyszczeń,
• ryzyka uczynienia komuś krzywdy,
• czynności seksualnych,
• nieprawidłowego wykonania różnych czynności (np. zamknięcia drzwi od domu),
• konieczności unikania pewnych liczb czy słów.

Wymaga podkreślenia, że pacjenci z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym zdają sobie sprawę z tego, że pojawiające się u nich myśli są nieracjonalne. Obsesje są dla nich uciążliwe i mogą prowadzić do znacznego upośledzenia ich funkcjonowania. Takie ryzyko związane jest szczególnie z zachowaniami, do których prowadzą obsesje, czyli z kompulsjami (określanymi również natręctwami). Mianem kompulsji określa się przymus wykonywania pewnych czynności. Jako ich przykłady można podać konieczność:

• ciągłego (nawet kilkudziesięciokrotnego w ciągu doby) mycia rąk,
• wielokrotne sprawdzanie, czy drzwi zostały zamknięte lub czy przedmioty ułożone są we właściwej (według pacjenta) kolejności,
• opuszczanie domu zawsze według tego samego rytuału (związane z tym, że poszczególne czynności muszą być stale wykonywane w tej samej kolejności – jakiekolwiek zmiany powodują, że pacjent zaczyna cały rytuał od początku).

Kompulsje są ściśle związane z obsesjami, ponieważ wykonanie czynności kompulsywnej czasowo łagodzi lęk związany z obsesjami. Jest to jednak rozwiązanie bardzo tymczasowe, ponieważ z czasem oba zjawiska mają tendencję do coraz częstszego występowania. Efektem może być to, że dziecko stale myjące ręce może po prostu nie mieć czasu na jakiekolwiek inne czynności, takie jak np. uczenie się. Pogorszenie wyników szkolnych może być również związane z zaburzeniami koncentracji u dziecka – maluch często borykające się z obsesjami może po prostu nie być w stanie przyswajać szkolnego materiału.

Jaki lekarz stawia rozpoznanie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych?

Rodzice dziecka z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjni powinni się udać z wizytą do psychiatry dziecięcego. Lekarz ten nie tylko będzie w stanie postawić właściwe rozpoznanie i wdrożyć odpowiednie leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, ale i będzie mógł sprawdzić, czy OCD jest jedynym problemem małego pacjenta. Okazuje się bowiem, że zaburzenia obsesyjno-kompulsywne dość często współwystępują z innymi problemami psychiatrycznymi, takimi jak np. depresja, zaburzenia odżywiania u dzieci, zespół Tourette'a czy zaburzenie lękowe uogólnione.

Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych u dzieci

Podjęcie się leczenia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych u dzieci jest istotne przede wszystkim dlatego, że przy braku terapii istniejące u nich problemy najczęściej mają tendencję do ciągłego narastania – skutkiem tej sytuacji może być bardzo duże utrudnienie zwyczajnego funkcjonowania, dziecko może bowiem w końcu zajmować się jedynie wykonywaniem swoich czynności kompulsyjnych.

Dzieciom z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym proponowana jest przede wszystkim psychoterapia. Najlepsze efekty uzyskuje się dzięki wykorzystaniu terapii poznawczo-behawioralnej, bazującej na tym, aby nauczyć pacjenta powstrzymywania się od wykonywania kompulsji. Poza psychoterapią pacjentom zaoferowane może być również leczenie farmakologiczne zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, w którym wykorzystywane są głównie leki przeciwdepresyjne z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI, takie jak np. fluoksetyna czy citalopram).

Rokowania w zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych można uznać za dość pomyślne. Przy właściwie prowadzonym leczeniu znaczną poprawę w zakresie funkcjonowania można uzyskać u nawet 70% pacjentów.

Zespół Aspergera czyli łagodna odmiana autyzmu