Zaburzenia połykania - istota i przyczyny dysfagii

2019-05-02 12:10

Zaburzenia połykania (dysfagia) objawiają się trudnościami w przyjmowaniu i przemieszczaniu pokarmu (płynnego i stałego) z jamy ustnej do kolejnych części przewodu pokarmowego. Zaburzenia połykania nie są chorobą, ale wynikiem dysfunkcji organizmu, uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, zaburzeń motorycznych lub zmian strukturalnych w obrębie przewodu pokarmowego.

Spis treści

Jakie są fazy połykania?
Jakie są objawy zaburzeń połykania?
Jakie mogą być przyczyny zaburzeń połykania?
Jak rozpoznać dysfagię?
Jak leczyć zaburzenia połykania?

Połykanie jest czynnością złożoną, odbywającą się w trzech fazach, w których udział biorą jama ustna, gardło i przełyk. Faza ustna jako jedyna, jest zależna od naszej woli, natomiast gardłowa i przełykowa są reakcją odruchową.

Z artykułu dowiesz się:

Jakie są fazy połykania?
Jakie są objawy zaburzeń połykania?
Jakie mogą być przyczyny zaburzeń połykania?
Jak rozpoznać dysfagię?
Jak leczyć zaburzenia połykania?

Jakie są fazy połykania?

Faza pierwsza, ustna, uwarunkowana jest od dowolnych ruchów języka i policzków. W tym czasie pokarm zostaje miażdżony, rozdrobniony i mieszany ze śliną. Ruchy języka kęs pokarmowy do cieśni gardła.
Faza gardłowa jest odruchową reakcją, sterowaną przez określone ośrodki w rdzeniu przedłużonym odpowiadające czynności połykania. Uformowany w fazie pierwszej kęs uaktywnia receptory znajdujące się w podniebieniu miękkim, podstawie języka i ścianach gardła. Dochodzi do zamknięcia jamy nosowej przez uniesienie podniebienia miękkiego, oraz zamknięcie szpary głosowej przez mięśnie krtani, dzięki czemu pokarm nie dostanie się do dróg oddechowych. Ruchy perystaltyczne, uruchomione przez skurcze mięśni gardła, przesuwają pokarm do przełyku.
W ostatniej fazie odruchowej ruchy perystaltyczne wykonywane przez mięśnie przełyku przesuwają pokarm do żołądka.

Jakie są objawy zaburzeń połykania?

Objawy dysfagii zależą od fazy, w której występują nieprawidłowości.

Zaburzenia dotyczące fazy ustnej powodują niemożność pobierania pokarmu, zaburzenia żucia, zaleganie resztek kęsa w jamie ustnej, brak możliwości jego przesunięcia do dalszych części układu lub niekontrolowane ściekanie pokarmu do cieśni gardła. Trudności mogą się także objawiać w postaci nadmiernego ślinienia się i wyciekania pokarmu poza jamę ustną w wyniku nieprawidłowego uszczelnienia warg.
W fazie gardłowej dochodzi do krztuszenia się, zachłystywania, pojawia się kaszel, odruchy wymiotne, pacjent może kichać czy łzawić. Pokarm lub ślina może przedostawać się do przedsionka krtani lub zalegać na fałdach głosowych (tzw. penetracja) albo poniżej fałdów głosowych, do dróg oddechowych (tzw. aspiracje) czego konsekwencją jest chrypka po posiłku lub zachłystowe (bardzo niebezpieczne dla zdrowia i życia) zapalenia płuc. Charakterystycznymi objawami zaburzeń fazy przełykowej są dyskomfort w okolicy za mostkiem, uczucie rozpierania, pieczenia, zalegania zlokalizowane w przełyku, częste zgagi, odbijanie, wymioty.

Pacjenci z dysfagią oprócz wyżej wymienionych, typowych dla poszczególnych faz objawów może przejawiać awersje, niechęć do spożywania pokarmów, niepokój, lęk podczas połykania, zachowania trudne przy posiłku lub spadek masy ciała.

Czytaj:

Zaburzenia odżywiania u młodzieży

Zaburzenia lękowe u młodzieży

Jakie mogą być przyczyny zaburzeń połykania?

Na wystąpienie zaburzeń połykania narażone mogą być dzieci przedwcześnie urodzone, z niską wagą urodzeniową, z zaburzeniami neurologicznymi (m.in. z zespołami genetycznymi, uszkodzeniami mózgu, z mózgowym porażeniem dziecięcym), zaburzeniami rozwoju psychoruchowego.

Zaburzenia połykania typu dysfagicznego mogą być spowodowane również zmianami strukturalnymi w obrębie układu pokarmowego lub narządów sąsiadujących (np. kręgosłup, podstawy czaszki) – m.in. nowotworami, zmianami zapalnymi, uszkodzeniami po ingerencji chirurgicznej. Często są wynikiem wad rozwojowych lub schorzeń neurologicznych np. krwotoków śródczaszkowych, zakrzepów, zatorów, wylewów, chorób neurodegeneracyjnych, urazów mózgu, chorób nerwowo- mięśniowych.

Jak rozpoznać dysfagię?

Trudności z połykaniem, zarówno te które pojawiają się nagle, bez konkretniej przyczyny jak i u dzieci lub osób z uszkodzeniami układu nerwowego należy bezzwłocznie skonsultować z lekarzem. Diagnozy zaburzeń dokonuje zespół specjalistów na podstawie wywiadu i badań medycznych.

Lekarz dokonuje oceny połykania oraz w zależności od objawów może zlecić wykonanie szeregu badań, min. gastroskopii, RTG klatki piersiowej, wideofluoroskopowej oceny aktu połykania (VFSS), endoskopii gardła, manometrii przełyku. Terapia dysfagii zależna jest od przyczyny wywołującej zaburzenia połykania. W niektórych przypadkach wystarczające jest zastosowanie farmakologii lub interwencja chirurgiczna.

Czytaj:

Dysfonia: Jak rozpoznać i leczyć zaburzenia głosu u dzieci?

Jak leczyć zaburzenia połykania?

Rehabilitacja pacjenta z nasilonymi i złożonymi objawami, często w dysfagii neurogennej występującej przy uszkodzeniach układu nerwowego wymaga współpracy neurologa, gastrologa, neurologopedy/logopedy, fizjoterapeuty, psychologa. Głównym celem terapii jest uzyskanie jak najlepszej zdolności połykania oraz poprawa funkcji nerwowo- mięśniowej.

U pacjentów u których, karmienie doustne jest niemożliwe z uwagi na nasilenie zaburzeń lub zagraża życiu i zdrowiu może być zastosowane karmienie alternatywne- parenteralne (dożylne, pozajelitowe obwodowe lub centralne) i enteralne (sonda do żołądkowa). Alternatywne techniki nie zwalniają z terapii żywienia doustnego, natomiast w trudnych przypadkach stosuje się karmienie troficzne lub jedynie stymulację smakową.