Osobowość anankastyczna, czyli skutki ciągłego dążenia do perfekcji

Osobowość anankastyczną cechuje nadmierne dążenie do perfekcji. Wbrew pozorom jest to poważne zaburzenie. Jakie mogą być przejawy tego problemu i co zrobić, aby doprowadzić do jego ustąpienia?

Zaburzenia osobowości współcześnie stają się coraz szerzej rozpowszechnione – według niektórych autorów zmaga się z nimi nawet 1 na 10 osób z populacji ogólnej. Do grupy psychiatrycznych problemów zaliczane są różne problemy, takie jak np. osobowość antyspołeczna, osobowość histrioniczna, osobowość borderline czy osobowość anankastyczna, której warto przyjrzeć się bliżej. Osobowość anakastyczna określana jest również jako osobowość obsesyjno-kompulsyjna. Istnieje jedno słowo, które najlepiej określa ten problem – jest nim perfekcja.

Spis treści:

1. Charakterystyczne cechy osobowości anankastycznej
2. Trudności, z jakimi stykają się osoby z anankastycznym zaburzeniem osobowości
3. Przyczyny występowania osobowości anankastycznej
4. Rozpoznawanie osobowości anankastycznej
5. Leczenie osobowości anankastycznej

Charakterystyczne cechy osobowości anankastycznej

Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenia osobowości pojawiać się mogą zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, ogólnie jednak szacuje się, że nawet dwukrotnie częściej stwierdzane są one u przedstawicieli płci męskiej. Wśród objawów osobowości anankastycznej wymienić można między innymi:

• dążenie do wykonywania wszelkich zadań – szkolnych czy zawodowych – zawsze zgodnie z obowiązującym (bądź przyjętym przez pacjenta) schematem,
• wyjątkowego stopnia dbałość o szczegóły,
• przestrzeganie – z wyjątkowym rygorem – wszelkich społecznych zasad i innych regulaminów bądź przepisów,
• oczekiwanie, że wszyscy ludzie będą postępować podobnie jak człowiek z osobowością anankastyczną,
• stawianie sobie nadmiernych wymagań,
• sztywność w zachowaniach i działaniach,
• trudności z dostosowywaniem się do oczekiwań innych (pojawiające się szczególnie wtedy, gdy oczekiwania innych osób nie są zgodne z zasadami osoby z obsesyjno-kompulsyjnym zaburzeniem osobowości),
• występowanie różnego typu natrętnych myśli i potrzeby wykonywania różnych czynności,
• nadmierna sumienność.

Trudności, z jakimi stykają się osoby z anankastycznym zaburzeniem osobowości

Teoretycznie wydawać by się mogło, że człowiek z osobowością anankastyczną mógłby być np. idealnym pracownikiem – w końcu sumienność i dokładność jest ważna w wielu różnych zawodach. Podkreślić należy jednak to, że u osób z zaburzeniami obsesyjno-kompulsyjnymi, sumienność i dokładność są nadmierne i zamiast pomagać im w osiąganiu założonych przez nie celów, zazwyczaj… szkodzą.

Pacjenci zmagający się z tym problemem bywają tak bardzo skupieni na wszelkich szczegółach, że ostatecznie przysłaniają one im cel, do którego dążą – zdarza się, że wielokrotnie podejmują się tej samej czynności lub wręcz w nieskończoność nakładają różne poprawki do wcześniej wykonanych zadań, przez co finalnie założony przez nie cel może tak naprawdę w ogóle nie zostać osiągnięty. Dlatego współpraca z nimi jest niezwykle trudna.

Niełatwo jest także rodzinom, w których jeden z jej członków zmaga się osobowością anankastyczną. Osoba taka może wciąż oczekiwać, że jej domownicy – podobnie jak ona sama – będą przestrzegać wszystkich społecznych norm i zasad, a wszelkie przejawy ich łamania mogą być przez pacjenta z zaburzeniem osobowości uznawane za absolutnie niedopuszczalne, co może być przyczyną poważnych sporów w rodzinie.

Przyczyny występowania osobowości anankastycznej

Tak jak w przypadku wszystkich innych zaburzeń osobowości, tak i w przypadku osobowości anankastycznej do dziś nie udało się jednoznacznie ustalić, co dokładnie doprowadza do jej występowania. Ogólnie dominuje przekonanie, że wpływ na rozwój osobowości obsesyjno-kompulsyjnej mają czynniki natury biologicznej oraz czynniki środowiskowe.

W przypadku pierwszych z wymienionych zwraca się uwagę przede wszystkim na rolę czynników natury genetycznej – zauważalne jest to, że osoby, w których rodzinach ktoś zmagał się z jakimiś zaburzeniami osobowości (czy to z osobowością anankastyczną, czy też z jakimś innym z problemów należących do tej grupy), same również mają zwiększone ryzyko tego, że podobne nieprawidłowości pojawią się u nich.

Jeżeli zaś chodzi o czynniki środowiskowe, które mogą mieć związek z wystąpieniem osobowości anankastycznej, to tutaj wymienia się cały szereg różnych sytuacji, z którymi w swoim życiu może zetknąć się każdy człowiek. Mowa tutaj o problemach doświadczanych we wczesnym dzieciństwie (takich jak np. nadmierna kontrola ze strony rodziców, niedostatek uwagi poświęcanych dziecku przez opiekunów czy stawianie małemu pacjentowi zbyt dużych wymagań), prześladowaniu w szkole przez rówieśników czy traumatycznych wydarzeniach.

Czytaj: Przemoc w szkole - co zrobić, gdy dziecko jest ofiarą agresji w szkole?

Rozpoznawanie osobowości anankastycznej

Pewną diagnozę osobowości obsesyjno-kompulsyjnej uzyskać można dzięki przeprowadzeniu odpowiednich testów psychologicznych, które wykorzystywane są w rozpoznawaniu różnych rodzajów zaburzeń osobowości. Podejrzewając więc, że możemy cierpieć na ten problem, wstępnie możemy udać się do psychologa.

Warto odwiedzić również psychiatrę – wizyta ta jest niezwykle cenna z tego powodu, iż dzięki niej możliwe jest wykluczenie innych niż zaburzenia osobowości możliwych przyczyn pojawiających się u pacjenta objawów. Podstawowym problemem, w którego przebiegu mogą pojawiać się objawy podobne do tych, które związane są z osobowością anankastyczną, są zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.

Leczenie osobowości anankastycznej

Podstawową metodą leczenia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych jest psychoterapia – pomocne bywają różne rodzaje oddziaływań terapeutycznych, jedną z terapii, która jest szczególnie często wykorzystywana w przypadku tego problemu, jest psychoterapia poznawczo-behawioralna.

Jak jednak namówić osobę chorą na wizytę u lekarza? Pacjent, który ma osobowość anankastyczną, może sam zauważać, że źle funkcjonuje i sam ze sobą źle się czuć. Częściej jednak ma on tendencję do obwiniania o swoje złe samopoczucie całego otoczenia, a niekoniecznie siebie. Taka tendencja może sprawiać, że osoba z osobowością anankastyczną może nie mieć żadnej motywacji do psychoterapii – według niej to w końcu nie ona, a inni ludzie źle postępują.

Mimo trudności, z którymi możemy się spotkać przy nakłanianiu bliskiej osoby na psychoterapię, warto próbować. Psychoterapia może znacznie poprawić komfort życia pacjenta z osobowością anankastyczną, jak też osób z jego bliskiego otoczenia.

Psychoterapia jest jedynym sposobem leczenia zaburzeń osobowości – nie ma żadnych leków, dzięki którym możliwa byłaby zmiana ludzkiej osobowości. Leczenie farmakologiczne owszem, bywa wdrażane u osób z obsesyjno-kompulsyjnymi zaburzeniami osobowości, jednakże tylko w ściśle określonych sytuacjach – farmakoterapia może być stosowana m.in. wtedy, gdy u pacjenta zauważalne są przejawy innych jeszcze zaburzeń psychicznych (np. zaburzenia depresyjne) lub gdy związane z osobowością anankastyczną myśli i czynności natrętne mają wyjątkowo duże nasilenie.