Dlaczego dziecko potrzebuje zabawy? Psycholog wyjaśnia, czemu to idealne zajęcie dla malucha

To nie tylko pożeracz czasu czy sposób na nudę. Zabawa ma ogromny wpływ na rozwój dziecka w każdym jego aspekcie – fizycznym, emocjonalnym, poznawczym i społecznym. O wyjątkowej roli zabawy w życiu dziecka na każdym etapie jego życia rozmawiamy z Dorotą Maciejec, psychologiem.

MJM: Zabawa to podstawowa forma aktywności dla dzieci, o czym dziś często zapominamy. Grafiki maluchów często są wypełnione równie skrupulatnie jak ich rodziców, a jedne zajęcia dodatkowe gonią drugie. Dlaczego dzieci powinny się bawić?

DM: Zabawa stanowi ważny czynnik wspierający rozwój dzieci oraz ich zdrowie. W trakcie zabawy maluchy kształtują swoje kompetencje społeczne i emocjonalne. Uczą się współdziałania w grupie, komunikowania się, rozwiązywania konfliktów, co jest ważną umiejętnością na każdym etapie rozwoju. Rozwijają empatię, uczą się dostrzegać oraz rozumieć emocje innych i adekwatnie na nie reagować. Uwrażliwiają się na cudze potrzeby. Ponadto, zabawa sprzyja rozwojowi umiejętności poznawczych. Dzieci rozwijają wyobraźnię i kreatywne działanie, rozwijają percepcję, zdolność koncentracji uwagi, pamięć oraz myślenie. W trakcie zabawy rozwijają się także fizycznie. Wzmacniają małą motorykę, sprawność paluszków i dłoni, a także dużą motorykę, czyli zwinność, koordynację ruchową, siłę mięśniową. Dodatkowo, zabawa doskonale redukuje stres, daje przestrzeń na wyrażanie emocji, pomaga radzić sobie z problemami oraz daje dużo radości.

W jaki sposób zabawa wpływa na rozwój dziecka w wieku przedszkolnym?

W trakcie zabawy dzieci kształtują umiejętności niezbędne dla ich przyszłego funkcjonowania. Bardzo ważne są tu zdolności społeczno-emocjonalne, które dynamicznie zaczynają się rozwijać właśnie w okresie przedszkolnym. Dzieci w tym wieku uczą się przez zabawę nawiązywania i podtrzymywania relacji z rówieśnikami, współpracy, dzielenia się, rozwiązywania konfliktów czy radzenia sobie z całym wachlarzem emocji. Zabawa sprzyja poznawaniu własnych możliwości, potrzeb, upodobań. Rozwija umiejętności manualne czy artystyczne. Dzięki zabawie w grupie przedszkolaki doświadczają różnych ról społecznych, uczą się zasad i niepisanych norm. Rozwijają zdolność wypowiadania się oraz budują zasób słownictwa.

Holenderski historyk kultury twierdził, że zabawa powinna być dla dziecka celem samym w sobie, by mogło ono zredukować napięcia i rozwinąć twórczy potencjał. Dziś rodzice często starają się zorganizować dziecku czas, podsuwając mu gotowe scenariusze zabaw i kupując wymyślne zabawki. To dobre postępowanie?

Trudno się nie zgodzić z tą wypowiedzią. Zabawa swobodna daje możliwość wykorzystania kreatywnego potencjału dziecka i rozwoju jego wyobraźni. Narzucanie gotowych scenariuszy czy otaczanie dziecka „gotowymi” zabawkami może ograniczyć twórcze działanie. Umożliwienie dzieciom zabawy na ich własnych zasadach stwarza okazję do szukania pomysłów, eksperymentowania, uczy organizowania sobie zajęć w czasie wolnym. Ważne jest, aby dostarczyć dzieciom przestrzeni i pomocnych narzędzi, jak kredki, kartony, farby, folia bąbelkowa, taśma klejąca i inne materiały, które my uważamy za zbędne. Nie chodzi też o to, aby pozbyć się gotowych zabawek dziecka czy zaprzestać organizowania maluchowi aktywności, ale o to, aby znaleźć równowagę pomiędzy powyższymi działaniami.

Dzieci wychowywane w latach 90. nie miały takiego dostępu do zabawek jak dzisiaj. Całe dnie spędzały na dworze, robiąc fikołki na trzepaku, grając w podwórkowe gry lub lepiąc ciasta z błota. Dziś dzieci mają wszystko, a jednak często nie potrafią się sobą zająć. Czy nadmiar zabawek może zabijać twórczy potencjał maluchów?

Dzieci wychowywane w latach 90., z uwagi na ograniczony dostęp do zabawek, musiały bazować przede wszystkim na swojej wyobraźni i kreatywności, aby umilić sobie czas zabawą. To także wpływało na rozwój ich kompetencji społeczno-emocjonalnych, ponieważ dominowała wspólna zabawa z rówieśnikami poza domem. Współczesne dzieci, m.in. przez nadmiar zabawek, pomimo swojej wyobraźni często nie mają przestrzeni, aby ją wykorzystać kreatywnie, a więc ich twórczy potencjał zostaje uśpiony. Coraz częściej tracą zdolność do tworzenia zabaw i pomysłów, częściej siedzą w domu koncentrując się na elektronice. „Gotowe” zabawki - jeśli dominują w życiu dziecka - rozleniwiają, utrudniają kreatywne działania, szukanie samodzielnie własnych rozwiązań, hamują zdolność do eksperymentowania z różnymi materiałami. Ważna jest równowaga, pomiędzy gotowymi zabawkami a swobodą w tworzeniu własnych pomysłów zabaw.

Dzieci często chcą, aby w zabawie uczestniczył rodzic. Czy powinniśmy zawsze bawić się z dzieckiem, czy starać się uczyć je samodzielnej zabawy?

Rodzice powinni poświęcić czas na wspólną zabawę z dzieckiem, a także powinni starać się uczyć maluchy samodzielnej zabawy, co jest procesem. Dzieci potrzebują czasu, aby rozwinąć zdolność swobodnej samodzielnej zabawy i nauczyć się wykorzystywania dostępnych zasobów. Czas spędzony wspólnie na zabawie daje dorosłemu szansę poznania jego dziecka, jego potrzeb i fantazji, mocnych stron czy lęków. Podczas wspólnych interakcji dajemy dziecku pełną uwagę, dzięki czemu czuje się ważne, kochane i docenione. Budujemy z nim więź, bazę wspólnych przyjemnych doświadczeń i wspomnień. W zabawie modelujemy adaptacyjne zachowania, pomagamy dziecku rozwijać strategie radzenia sobie z problemami.

Jaką rolę odgrywa nuda w rozwoju dziecka?

Nuda, która bywa postrachem wielu rodziców, jest ważnym doświadczeniem w życiu dziecka. Popycha do szukania pomysłów na zabawę, wspiera rozwój wyobraźni i kreatywności. Dziecko doświadczając nudy zaczyna myśleć, szukać sposobów na spędzenie czasu, zaczyna eksperymentować, podejmować decyzje. To z kolei pomaga odkrywać nowe zainteresowania, swoje zasoby, mocne strony. Aby jednak uniknąć poczucia przygnębienia czy osamotnienia, warto zadbać o dostęp do różnych materiałów do wykorzystania, a także o czas na wspólne aktywności.

Jakie zabawki warto wybierać dla przedszkolaków, by kształtować ich rozwój poznawczy?

Przedszkolaki są w okresie, w którym dynamicznie rozwija się wyobraźnia, dlatego warto inwestować w zabawki wspierające rozwój kreatywności, a jednocześnie kształtujące kompetencje poznawcze. W pierwszej kolejności warto zadbać o zabawki konstrukcyjne, takie jak klocki, które pomagają kształtować umiejętności matematyczne i przestrzenne. Różnego rodzaju gry planszowe uczą myślenia logicznego, strategicznego czy społecznego. Książki czy puzzle pomagają rozwijać myślenie przyczynowo-skutkowe, uczą rozpoznawania liter, cyfr, kształtów, a także wspierają rozwój wyobraźni i kreatywność. Warto wspomnieć o zabawkach sensorycznych, takich jak plastelina, masa solna, piaski kinetyczne czy kolorowe żele. Te materiały wspierają rozwój zmysłów dziecka, a także stymulują rozwój zdolności manualnych i koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Co może zrobić rodzic, by rozwinąć kreatywność u dziecka?

Może stworzyć przestrzeń do eksperymentowania, podejmowania samodzielnych decyzji bez narzucania gotowych schematów i rozwiązań przez dorosłego. Dać możliwość wykorzystania półproduktów, różnych materiałów, których wykorzystanie nie jest oczywiste. Ponadto ważne jest, aby rodzic wyszedł poza swoje schematy myślenia i był gotowy na nieszablonowe pomysły dziecka, aby zadawał pytania, pogłębiał temat zachęcając malucha do szukania własnych odpowiedzi i sposobów rozwiązania danego zagadnienia. Warto pamiętać, aby umożliwić mu dostęp do różnych źródeł inspiracji takich jak muzea, książki, filmy czy muzyka. Ponadto, dobrze jest doceniać wysiłki i dziecięce wytwory, podkreślając innowacyjność i pomysłowość, co zachęci malca do kreatywności.

Jak zabawa klockami wpływa na rozwój dziecka? Jakie umiejętności dziecko rozwija budując z klocków?

Budowanie z klocków rozwija umiejętności przestrzenne, planowanie i planowe działanie. Dodatkowo wspiera koordynację wzrokowo-ruchową, percepcję wzrokową, zdolności manualne. Dzięki tworzeniu z klocków dziecko zaznajamia się z zasadami równowagi i stabilności, rozwija kompetencje matematyczne w szczególności geometrię i pojęcie symetrii. Klocki dają możliwość rozwoju wyobraźni i kreatywności, poszukiwania nieszablonowych rozwiązań problemów. Działając w grupie dzieci rozwijają kompetencje społeczno-emocjonalne, uczą się współpracy i dzielenia, a także rozwiązywania konfliktów.

Co daje 1,5-rocznemu maluchowi zabawa klockami? Czy to nie za wcześnie?

Wiek 1,5 roku to dobry czas na wprowadzanie klocków do przestrzeni dziecka, pod warunkiem, iż są to klocki odpowiedniej wielkości, dostosowane do małych rączek i wieku maluszka. Dziecko 18-miesięczne oczywiście nie będzie tworzyło skomplikowanych budowli, a jedynie proste i schematyczne, niemniej bardzo ważne dla jego rozwoju. Dzięki klockom maluszek stymuluje zdolności manualne, koordynację wzrokowo-ruchową, percepcję przestrzenną. Może eksperymentować budując wieżę, następnie ją burząc, może klocki przesuwać, układać, sortować wg danej cechy. To świetna okazja do odkrywania otaczającego świata, poznawania swoich możliwości, doświadczania nowych sytuacji. Klocki dają także możliwość działania w grupie, a więc wpływają na rozwój społeczny i emocjonalny.

W jaki sposób, podczas zabawy klockami, można przepracować trudne sytuacje w życiu dziecka np. zabieranie zabawek przez rówieśników?

Podczas zabawy klockami dziecko ma możliwość odtwarzania różnych scenek z życia codziennego, wchodzenia w role, a tym samym przepracowywania trudnych emocjonalnie sytuacji. Budowanie, rozkładanie i przebudowywanie daje okazję do szukania alternatywnych, bardziej adaptacyjnych rozwiązań czy zachowań w kłopotliwych momentach. Dzięki takim zabawom, przy wsparciu osoby dorosłej, dziecko rozwija strategie pomocne przy np.: nieśmiałości, lękach czy adaptacji przedszkolnej. Ponadto, zabawa stwarza okazję wspierania rozwoju asertywności i ochrony swoich granic, budowania pewności siebie, poczucia swoich kompetencji, pomaga w kształtowaniu kompetencji społecznych i emocjonalnych.

Czy poprzez zabawę można kształtować rozwój emocjonalny dziecka? Jak pomóc mu uporać się z emocjami, których jeszcze nie rozumie? 

Wspomniane odgrywanie scenek sprzyja rozwojowi emocjonalnemu dziecka. W trakcie zabawy opowiadamy malcowi o różnych emocjach, uwrażliwiamy je na emocje innych, wspieramy rozwój empatii, pokazujemy z czego emocje wynikają i jak możemy sobie z nimi poradzić. Zachęcając do opowiadania o swoim samopoczuciu, dziecko ma możliwość zredukowania napięcia czy stresu. Ważne, aby akceptować emocje dziecka, stwarzając bezpieczną przestrzeń do ich okazywania. Zabawa jest naturalną i podstawową formą spędzania czasu, dlatego daje możliwość odreagowania trudnych sytuacji w taki właśnie bezpieczny sposób. Zabawa klockami, czytanie książek, odtwarzanie scenek z wykorzystaniem postaci zwierząt, figurek czy lalek umożliwia naukę radzenia sobie w różnych sytuacjach, które związane są z trudnymi emocjami jak złość, frustracja, smutek, strach czy zazdrość. Wszystkie te zabawy pomagają dziecku lepiej zrozumieć swoje emocje oraz poradzić sobie z nimi w konstruktywny sposób.

Dorota Maciejec, psycholog

Autor: materiały prasowe

Dorota Maciejec – psycholog specjalizująca się w pracy z dziećmi, młodzieżą oraz rodzicami i rodzinami. Prowadzi konsultacje wychowawcze oraz wspiera rodziny w trudnościach okołorozwodowych. Diagnozuje oraz prowadzi terapię indywidualną dzieci i młodzieży z zaburzeniami zachowania, nastroju, emocji, z niskim poczuciem własnej wartości, kompetencji społecznych, doświadczających kryzysów wynikających z procesu dorastania i trudnych doświadczeń życiowych. Ponadto, jest biegłą sądową z zakresu psychologii. Prywatnie mama 4 dzieci, sportowiec amator.