Co to jest alegoria? Definicja i przykłady użycia

Alegoria to środek literacki, który oprócz znaczenia dosłownego ma również inny przekaz nazywany alegorycznym. Jak rozpoznać alegorię i jak jej używać?

Alegoria pochodzi od słowa "allegoria" z języka greckiego, które oznacza "mówienie obrazowe".

Co to jest alegoria?

Alegoria to motyw w utworze literackim lub dziele plastycznym, który niesie dodatkowy przekaz. Oprócz znaczenia dosłownego ma jeszcze inne, które jest bardziej ukryte i które odbiorca dzieła powinien wyłowić w czasie lektury lub analizy obrazu. Znaczenie to jest powiązane ze znaczeniem dosłownym i najczęściej ma korzenie w kontekście kulturowym, w tradycji, sztuce czy religii. Rzadko się zdarza, by alegoria była uwarunkowana znaczeniem językowym lub naturalnym podobieństwem.

Spis treści

1. Co to jest alegoria?
2. Jak odczytywać alegorię?
3. Czym alegoria różni się od symbolu?
4. Alegoria w historii literatury
5. Przykłady alegorii

Jak odczytywać alegorię?

Do zrozumienia sensu alegorycznego i odczytania ukrytego znaczenia utworu trzeba posiadać pewną wiedzę ogólną i erudycję. Alegoria często odnosi się do historii sztuki, dlatego bez kontekstu możemy nie zrozumieć, co twórca miał na myśli. W sposób alegoryczny przez wieki przedstawiano abstrakcyjne pojęcia głównie religijne czy filozoficzne, np. kobieta z wagą to alegoria sprawiedliwości.

Czym alegoria różni się od symbolu?

Alegorię często porównuje się do symbolu. Pomiędzy tymi środkami występują jednak pewne różnice. Alegoria ma znaczenie osadzone w kulturze i tradycji, zazwyczaj jedno. Symbol jest "lżejszy", może mieć znaczenie wielorakie i różne, niekoniecznie oparte w kulturze. Alegorie przekazują również znaczenia, które są bardziej uchwytne i trudniejsze do przekazania niż symbole.

Alegoria w historii literatury

Alegoria w średniowieczu często była wykorzystywana w gatunkach moralizatorskich czy w dramacie konwiktowym. Był to jeden z ważniejszych środków, które stosowano, by pokazać odbiorcom, że to, co ludzkie, ma odniesienie do tego, co boskie. W tym okresie sztuka stała się alegoryczna, a jej sensu upatrywano właśnie w znaczeniu alegorycznym.

W literaturze baroku alegorię często wykorzystywano do przedstawiania cnót, umiejętności czy zmysłów ludzkich. Sięgano po nią również w bajkach zwierzęcych, by przedstawić cechy człowieka lub innej istoty, np. lis był alegorią przebiegłości i sprytu. 

Od alegorii zaczęto odchodzić dopiero w epoce romantyzmu, kiedy częściej sięgano po symbol. Alegoria pozostała środkiem wykorzystywanym najczęściej w bajkach.

Przykłady alegorii

Przykłady alegorii można mnożyć:

• alegorią śmierci był kościotrup z kosą
• alegorią władzy jest berło
• alegorią mądrości sowa
• wąż biblijny jest alegorią podstępu i śmierci

Czytaj także: Jakie są rodzaje środków stylistycznych? Poznaj przykłady

Katarzyna Stańczyk