Urlop macierzyński w Polsce: odpowiadamy na najczęstsze pytania [9 PORAD PRAWNIKA]

Czy urlop macierzyński w Polsce należy się każdej pracującej mamie? A ojciec dziecka - też może z niego skorzystać? Jak długo trwa urlop macierzyński, czy przed porodem można wykorzystać jego część, czy na urlopie macierzyńskim można podjąć pracę - odpowiadamy na najczęstsze pytania o urlop macierzyński w Polsce.

Spis treści

1. Ile czasu trwa urlop macierzyński?
2. Czy urlop macierzyński można wykorzystać przed porodem?
3. Urlop macierzyński: kiedy może na nim przebywać ojciec dziecka?
4. Urlop macierzyński: jakie formalności trzeba wypełnić, by z niego skorzystać?
5. Urlop macierzyński w Polsce: czy przebywając na nim, można podjąć pracę?
6. Urlop macierzyński w Polsce: czym jest urlop rodzicielski?
7. Urlop macierzyński w Polsce: komu przysługuje zasiłek macierzyński?
8. Urlop macierzyński w Polsce: jak się oblicza wysokość zasiłku macierzyńskiego?

Urlop macierzyński w Polsce przysługuje wyłącznie tym mamom, które są pracownicami, a więc są zatrudnione na umowę o pracę. Do urlopu nie mają uprawnień: kobiety niezatrudnione, pracujące z tytułu umowy-zlecenia, umowy o dzieło, a także panie prowadzące działalność gospodarczą.

Ile czasu trwa urlop macierzyński?

Długość urlopu zależy od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie, i wynosi:

• 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka
• 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci
• 33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci
• 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci
• 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego matka (lub ojciec - pracownik) ma prawo do urlopu rodzicielskiego. Aktualnie trwa on 32 tygodnie (na jedno dziecko). Kobieta nie wraca więc do pracy po 20 tygodniach, a po 52 tygodniach - stąd potoczna nazwa „roczny urlop macierzyński”. W istocie jest to urlop macierzyński i urlop rodzicielski wykorzystane bezpośrednio po sobie. 

Czy urlop macierzyński można wykorzystać przed porodem?

Tak, ale nie więcej niż 6 tygodni. W takim przypadku po narodzinach dziecka mamie przysługuje już tylko 14 tygodni podstawowego urlopu macierzyńskiego (jeśli urodziła jedno dziecko).

Urlop macierzyński: kiedy może na nim przebywać ojciec dziecka?

Pierwsze 14 tygodni urlopu macierzyńskiego zarezerwowane jest wyłącznie dla matki. Pozostałą część urlopu może wykorzystać ojciec dziecka, o ile jest pracownikiem (o formalnościach piszemy poniżej). Ojciec może też wykorzystać urlop macierzyński w sytuacji, gdy uprawniona do niego matka wymaga opieki szpitalnej i ze względu na stan zdrowia nie może sprawować osobistej opieki nad dzieckiem. Takie rozwiązanie jest możliwe po wykorzystaniu przez matkę 8 tygodni urlopu bezpośrednio po porodzie. Trzecia sytuacja, w której ojcu przysługuje prawo do wykorzystania części urlopu macierzyńskiego w Polsce, to zgon matki w czasie tego urlopu.

Urlop macierzyński: jakie formalności trzeba wypełnić, by z niego skorzystać?

Matka dziecka musi złożyć u pracodawcy odpowiedni wniosek w ciągu 14 dni po porodzie. Jeśli z urlopu macierzyńskiego będzie korzystać tylko matka, należy zaznaczyć, że ojciec zrzeka się tego uprawnienia. Jeśli natomiast część urlopu ma wziąć ojciec dziecka, także musi złożyć pisemny wniosek u swojego pracodawcy. W takiej sytuacji matka musi złożyć u swojego pracodawcy pisemny wniosek w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego – najpóźniej na 7 dni przed powrotem do pracy – i dołączyć zaświadczenie od pracodawcy ojca dziecka, potwierdzające termin rozpoczęcia przez niego urlopu macierzyńskiego.

Urlop macierzyński w Polsce: czy przebywając na nim, można podjąć pracę?

Kobieta przebywająca na urlopie macierzyńskim może jednocześnie wykonywać pracę zarobkową. Aby nie stracić zasiłku macierzyńskiego, musi jednak spełnić pewne warunki.  

Najkorzystniej jest podjąć pracę zarobkową na podstawie umowy cywilno-prawnej, tj. na podstawie umowy-zlecenia lub umowy o dzieło. Uzyskiwane z takiego tytułu wynagrodzenie nie wpływa w żaden sposób na ograniczenie wysokości zasiłku macierzyńskiego. Pracę taką można podjąć w dowolnym momencie pobierania zasiłku macierzyńskiego (nawet bezpośrednio po urodzeniu dziecka) i bez żadnych ograniczeń co do czasu pracy, jak i wysokości otrzymywanego wynagrodzenia. Oznacza to, że kobieta otrzymywać będzie zarówno całe wynagrodzenie z umowy zlecenia, jak i zasiłek macierzyński w pełnej wysokości. Nie ma też znaczenia, czy umowa-zlecenie została zawarta ze stałym pracodawcą, czy też z innym podmiotem.

Natomiast u tego samego pracodawcy, u którego kobieta pracowała przed ciążą, nie można podjąć pracy etatowej w czasie urlopu macierzyńskiego, czyli przez pierwsze 20 tygodni po porodzie. 

Sprawdź: Urlop ojcowski a tacierzyński: czym się różnią?

Urlop macierzyński w Polsce: czym jest urlop rodzicielski?

To urlop, który może wziąć matka lub ojciec dziecka bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego. Urlop rodzicielski trwa 32 tygodnie – w przypadku urodzenia jednego dziecka, a 34 tygodnie – w przypadku porodu mnogiego (bez względu na liczbę dzieci).

Urlop macierzyński w Polsce: komu przysługuje zasiłek macierzyński?

Rodzic przebywający na urlopie macierzyńskim lub na urlopie rodzicielskim otrzymuje zasiłek macierzyński. Przysługuje on w sytuacji, gdy kobieta urodziła dziecko w okresie ubezpieczenia chorobowego (lub w okresie urlopu wychowawczego). Zasiłek dostają mamy zatrudnione na umowę o pracę, a także te pracujące na umowę-zlecenie lub prowadzące działalność gospodarczą, które opłacały składkę na ubezpieczenie chorobowe. Gdy na urlopie macierzyńskim przebywa ojciec dziecka, jemu także zasiłek ten przysługuje – dotyczy to wszystkich opisanych powyżej sytuacji, gdy to ojciec przejmuje osobistą opiekę nad dzieckiem. Wysokość zasiłku macierzyńskiego pomniejsza się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy, w którym pracownik łączy korzystanie z urlopu z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego takiego urlopu.

Urlop macierzyński w Polsce: jak się oblicza wysokość zasiłku macierzyńskiego?

Zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego wynosi 100 procent podstawy wymiaru zasiłku. Jako podstawę wymiaru przyjmuje się przeciętne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych (lub pełnych miesięcy, gdy okres ubezpieczenia był krótszy niż rok) poprzedzających miesiąc nabycia praw do zasiłku macierzyńskiego. Jednak jeśli od razu po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego rodzic (matka lub ojciec) decyduje się na urlop rodzicielski, nie będzie dostawać 100 procent zasiłku przez cały ten czas. W takim wypadku sprawa wygląda następująco: rodzice mogą sami zdecydować, w jakiej wysokości chcą dostawać zasiłek. Mają trzy możliwości: mogą otrzymywać 100 procent sumy zasiłku przez pierwsze pół roku i 60 procent przez kolejne pół albo 80 procent przez cały rok. Aby zaistniała ta druga sytuacja, należy nie później niż 21 dni po porodzie złożyć pisemny wniosek o udzielenie bezpośrednio po sobie urlopów macierzyńskiego i rodzicielskiego w pełnym wymiarze.