Gruźlica u dzieci - przyczyny, objawy i rozpoznanie gruźlicy u dzieci

Gruźlica u dzieci może się pojawić, mimo że jet chorobą, na którą cierpią przede wszystkim dorośli. Objawy gruźlicy u dzieci są nieswoiste i mogą sugerować np. zapalenie płuc. Co ciekawe, gruźlica może zajmować nie tylko płuca, ale i np. nerki czy układ nerwowy – co jeszcze rodzice powinni wiedzieć o gruźlicy? Czy gruźlica u dzieci jest w ogóle wyleczalna?

Gruźlica w powszechnym mniemaniu jest traktowana jako schorzenie, na które zapadają przede wszystkim osoby zaniedbane i żyjące w złych warunkach materialnych. W rzeczywistości jest jednak tak, że na gruźlicę zachorować może każdy, zarówno opiekująca się dziećmi matka, jak i przemierzający świat biznesmen.

Choroba ta typowo spotykana jest u osób dorosłych, jednakże – choć są to sytuacje rzadkie – odnotowuje się również występowanie gruźlicy u dzieci. W Polsce w 2014 r. stwierdzono łącznie prawie 7 tysięcy przypadków gruźlicy, z czego liczba zachorowań w grupie pacjentów mających do 19 lat wynosiła ponad 150 spośród całkowitej liczby odnotowanych przypadków.

W naszym kraju liczby związane z gruźlicą rzeczywiście nie wydają się znaczące, warto jednak zwrócić uwagę na dane prezentowane przez Światową Organizację Zdrowia. Według WHO na całym świecie gruźlicą obarczonych jest nawet ponad 1 milion dzieci.

Spis treści:

1. Co wywołuje gruźlicę u dzieci?
2. Jak dzieci zarażają się gruźlicą?
3. Jakie są postacie gruźlicy u dzieci?
4. Jakie dolegliwości sugerują gruźlicę?
5. Jakie są objawy gruźlicy płuc u dzieci?
6. Jakie inne objawy gruźlicy mogą wystąpić u dzieci?
7. Gruźlica u dzieci: jak rozpoznaje się tę chorobę?
8. Jak leczyć gruźlicę?
9. Czy gruźlicę u dzieci da się całkiem wyleczyć?

Co wywołuje gruźlicę u dzieci?

Gruźlica jest chorobą bakteryjną – wywołuje ją prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis). Wydawać by się mogło, że skoro powszechne są szczepienia na gruźlicę (szczepienia przeprowadzane ogólnie już w pierwszej dobie od urodzenia dziecka), to choroba ta powinna praktycznie nie występować – niestety zdarza się jednak, że wciąż odnotowywane są przypadki gruźlicy.

Sprawdź: Aktualny kalendarz szczepień

Jak dzieci zarażają się gruźlicą?

Najbardziej typowym sposobem, w którym dziecko zaraża się gruźlicą, jest kontakt małego pacjenta z wydzieliną osoby, która sama cierpi na gruźlicę. Główną drogą szerzenia się gruźlicy jest droga kropelkowa – patogenne prątki znajdują się w wydzielinie, którą odkasłuje osoba chorująca. Nie każdy kontakt z osobą wydalającą prątki doprowadza do zachorowania na gruźlicę przez dziecko – ryzyko narasta wraz z czasem przebywania z chorym (szczególnie duże ryzyko występuje wtedy, kiedy np. jakiś domownik choruje na gruźlicę).

Rzadziej dochodzi do zakażenia gruźlicą drogą pokarmową czy poprzez uszkodzony naskórek. Istnieje również możliwość wystąpienia u dziecka gruźlicy wrodzonej – takie zjawisko dotyczy szczególnie dzieci, których matki w czasie ciąży cierpiały na gruźlicę rozsianą.

Nie każde dziecko jest tak samo predysponowane do zakażenia gruźlicą. Największe ryzyko wystąpienia tej choroby mają dzieci:

• młodsze (szczególnie te przed ukończeniem 4. roku życia),
• cierpiące na niedobory odporności (wynikające zarówno z pierwotnych niedoborów odporności, jak i związane z procesami wtórnymi, jak bywa w przypadku zakażenia wirusem HIV).

Czytaj: Czy mając wirus HIV w ciąży można urodzić zdrowe dziecko?

Jakie są postacie gruźlicy u dzieci?

Gruźlica kojarzona jest z silnym kaszlem i rzeczywiście – najczęstszą postacią gruźlicy u dzieci jest gruźlica płucna. Choroba ta może jednak przebiegać dość różnorodnie, wyróżnia się bowiem kilka jej postaci:

• gruźlicę węzłów chłonnych,
• gruźlicę prosówkową (związaną z rozsiewem prątków gruźlicy w krwiobiegu),
• gruźlicę skórną,
• gruźlicę nerek,
• gruźlicę kostno-stawową,
• gruźlicę ośrodkowego układu nerwowego (OUN),
• gruźlicę latentną (czyli postać choroby, w której stwierdza się obecność prątków w organizmie, jednakże pacjent nie doświadcza objawów gruźlicy).

Jakie dolegliwości sugerują gruźlicę?

Gruźlica u dzieci jest schorzeniem o tyle interesującym, że przebiegać może bardzo różnorodnie. Pierwszym wytłumaczeniem istnienia takiej możliwości jest to, że – jak wspomniano wyżej – procesem chorobowym mogą być objęte różne układy narządów organizmu. Nadmienić należy również o tym, że nie zawsze pierwsze zetknięcie się dziecka z prątkami gruźlicy doprowadza od razu do wystąpienia pełnoobjawowej choroby.

Bakterie dostające się do organizmu trafiają do węzłów chłonnych, gdzie dochodzi do zjawiska określanego jako martwica serowata. Ludzki organizm nie przygląda się jednak temu bezczynnie, w tymże czasie podejmowane są próby „walki” z prątkami.

Może dojść do tego, że większość prątków zostanie zlikwidowana, a pierwotne ognisko gruźlicze ulegnie procesom włóknienia i wapnienia. Część patogennych bakterii może jednak pozostawać w danej lokalizacji i uaktywnić się, kiedy organizm podupadnie na siłach, np. poprzez wystąpienie jakichś zaburzeń odporności (wynikłych np. z innej, ciężkiej infekcji czy z niedożywienia).

Jakie są objawy gruźlicy płuc u dzieci?

Najczęstsza postać gruźlicy u dzieci – gruźlica płuc – objawia się zwykle dość niespecyficznie. Wśród objawów gruźlicy płuc u dzieci wymienia się bowiem:

• kaszel,
• stany podgorączkowe,
• wzmożoną potliwość (szczególnie podczas snu),
• utratę masy ciała,
• duszność.

Jakie inne objawy gruźlicy mogą wystąpić u dzieci?

Inne możliwe objawy gruźlicy u dzieci zależne są od tego, jaka jest lokalizacja choroby. W przebiegu gruźlicy nerek dochodzić może m.in. do dolegliwości dyzurycznych (takich jak np. pieczenie przy oddawaniu moczu czy zwiększona częstość oddawania moczu), jak i do krwiomoczu czy pojawiania się jałowego ropomoczu (czyli obecności w moczu bardzo dużej ilości krwinek przy jednoczesnym braku bakterii w tym płynie). W przebiegu gruźlicy ośrodkowego układu nerwowego może z kolei dochodzić do objawów zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, jak i do porażeń nerwów czaszkowych.

Gruźlica u dzieci: jak rozpoznaje się tę chorobę?

Objawy gruźlicy płuc u dzieci mogą przypominać zapalenie płuc, w przypadku gruźlicy nerek podejrzenia lekarzy mogą być kierowane ku infekcji układu moczowego – wszystko to spowodowane jest tym, że dolegliwości związane z gruźlicą naprawdę bywają niespecyficzne. Z tego właśnie względu bardzo istotne jest stwierdzenie, że dziecko miało lub mogło mieć kontakt z gruźlicą – kiedy lekarz uzyska taką informację, proces diagnostyczny może przebiegać zdecydowanie sprawniej.

W rozpoznawaniu gruźlicy u dzieci wykorzystanie znajduje szereg różnych badań. Stosowane bywają zarówno tzw. odczyn tuberkulinowy, jak i test IGRA (badania skierowane ściśle ku wykrywaniu prątków gruźlicy). Istotne są również badania bakteriologiczne – materiałem do ich przeprowadzenia może być zarówno plwocina, jak i uzyskane drogą endoskopii popłuczyny żołądkowe (te ostatnie pobiera się szczególnie u młodszych dzieci, u których odruch kaszlowy bywa jeszcze słabo wykształcony).

Problemem w przypadku badań bakteriologicznych w kierunku gruźlicy bywa czas oczekiwania na ich wynik – czasami sięga on nawet kilku tygodni, co wynika z tego, że wzrost prątków gruźlicy jest powolny.

W diagnostyce gruźlicy u dzieci ważną rolę odgrywają także badania obrazowe. Przy podejrzeniu gruźlicy płuc przeprowadza się RTG klatki piersiowej, w którym możliwe jest wykrycie różnych odchyleń, takich jak np. obecność nacieków i wysięków w strukturach układu oddechowego, a także płynu w jamie opłucnej czy istnienie w płucach pacjenta jam gruźliczych.

Jak leczyć gruźlicę?

Terapia gruźlicy obejmuje dwa etapy: pierwszy jest bardziej intensywny i ma na celu eliminację prątków gruźlicy z organizmu, drugi z kolei stanowi etap podtrzymujący i jego celem jest zlikwidowanie drobnoustrojów o wolniejszym przebiegu metabolizmu.

W leczeniu gruźlicy u dzieci wykorzystanie znajdują przede wszystkim cztery leki: izoniazyd, rifampicyna, etambutol oraz pirazynamid. W terapii schorzenia wykorzystuje się leczenie skojarzone, polegające na jednoczesnym podawaniu więcej niż jednego leku – ma to na celu zwiększenie skuteczności leczenia i niedoprowadzenie do wykształcenia się u prątków oporności na stosowane preparaty.

Czas trwania leczenia gruźlicy u dzieci bywa różny, zależny jest on przede wszystkim od typu gruźlicy u pacjenta. Ogólnie można powiedzieć, że leczenie trwa długo – gruźlica latentna czy płucna może wymagać stosowania leków przez 6 miesięcy, z kolei gruźlica OUN czy kostno-stawowa może wymagać leczenia trwającego nawet rok.

Czy gruźlicę u dzieci da się całkiem wyleczyć?

Gruźlica jest z pewnością groźną chorobą, jednakże powiedzieć można o niej jedno – przy wczesnym wdrożeniu leczenia i przy odpowiednim jego prowadzeniu istnieją bardzo duże szanse na jej wyleczenie. Okazuje się bowiem, że sukces terapeutyczny w przypadku zakażeń spowodowanych przez prątki niewykazujące lekooporności osiąga się nawet u blisko 100% pacjentów.