Nauka głoski "r" często przysparza dużych trudności. Nic więc dziwnego, że rodzice z niecierpliwością czekają na osiągnięcie przez dziecko tej umiejętności. Kiedy dziecko powinno prawidłowo wymawiać głoskę "r"? Czy powinniśmy pomagać mu w tym? Jak to robić? Postaramy się odpowiedzieć na te pytania.
Spis treści
- Nauka wymowy "r" - nie za wcześnie
- Dlaczego prawidłowe wymawianie, w tym głoski "r" jest tak ważne?
- Wady wymowy - co jest normalne, co nie?
- Jak nauczyć dziecko prawidłowej wymowy r? Wskazówki do ćwiczeń logopedycznych
- Dlaczego dziecko nie wymawia "r"?
- Ćwiczenia logopedyczne - pomogą nauczyć dziecko "r"
Nauka wymowy "r" - nie za wcześnie
Często rodzice próbują przyspieszyć pojawienie się nowych umiejętności, zwłaszcza, gdy inne dziecko w tym wieku już je nabyło. Tak jest ze wszystkim. Warto wiedzieć, że w przypadku wymowy takie działania mogą utrudnić lub uniemożliwić rozwój prawidłowej artykulacji. Zwłaszcza gdy dorośli próbują wywołać "r" u dzieci, których język nie jest jeszcze wystarczająco sprawny. Ważne zatem, aby rodzice wiedzieli co w danym wieku dziecko powinno już potrafić, a na co spokojnie jeszcze można poczekać.
Zobacz także: Z niemowlakiem u logopedy – czy warto kontrolować rozwój mowy u małego dziecka?
Dlaczego prawidłowe wymawianie, w tym głoski "r" jest tak ważne?
Zanim przejdziemy do nauki wymawiania "r", wyjaśnijmy dlaczego prawidłowe mówienie jest tak ważne i kiedy mamy do czynienia z wadami wymowy. Pamiętajmy, że mowa to jeden z najważniejszych aspektów naszego życia. Pierwsze słowo dziecka jest równie ważne jak pierwszy krok. To jak mówimy, znacząco wpływa na nasze życie. Dzieci chętniej nawiązują kontakt z innymi dziećmi, które mówią zrozumiale. My, dorośli, też chętniej słuchamy osób, które mówią wyraźnie i w odpowiednim tempie.
Wady wymowy - co jest normalne, co nie?
Jeśli dziecko już samo chodzi a nadal nie mówi, opiekunowie zaczynają martwić się czy nie ma opóźnienia. Potem, kiedy już zaczyna mówić a mowa nie jest zrozumiała, to pojawiają się obawy, czy przypadkiem nie ma wady mowy. Warto wiedzieć, że do wad wymowy nie możemy zaliczyć zniekształceń, które wynikają z nieukończonego rozwoju mowy. Zatem w normach rozwojowych mieszczą się przypadki, gdy nasz 3-latek myli f, w z głoską h, lub 4-latek myli głoski sz, ż, cz, dż z głoskami s, z, c, dz a 5-latek zastępuje głoskę r przez l.
Jak nauczyć dziecko prawidłowej wymowy r? Wskazówki do ćwiczeń logopedycznych
Większość głosek dziecko jest się w stanie nauczyć poprzez naśladownictwo. Uważnie słucha i przygląda się jak układamy wargi i język podczas artykulacji różnych głosek (dlatego mamom polecana jest jaskrawoczerwona szminka podczas domowych ćwiczeń, która przyciągnie wzrok dziecka). Nieco bardziej skomplikowana jest głoska r. Najbardziej charakterystyczna i najtrudniejsza zarazem. Mało tego, głoska ta ma najwięcej zniekształceń (od r francuskiego, przez boczne, międzyzębowe, zamienianie na j, l, ł i pomijane zupełnie).
Jednak często bywa tak, że już najmłodsze dzieci zaczynają ją wymawiać dość szybko. Wpływ na to mają m.in. słuch, zainteresowanie dziecka mową oraz budowa i sprawność narządów mowy. Warto wiedzieć, iż głoska r może nie pojawić się nawet u 6-letniego dziecka (do końca 6, roku życia). Jednak samoistnie pojawi się tylko wówczas, gdy 4-,5-,6-latek zamiast r wymawia l. W takim przypadku należy upewnić się czy dziecko w ogóle słyszy różnicę między obiema głoskami. Możemy to sprawdzić polecając dziecku, by klasnęło, gdy usłyszy głoskę r w podanym przez dorosłego słowie (przykładowy zestaw słów: las, jaskinia, rower, trawa, loki).
Ważne, by słowa wypowiadać w odpowiednim tempie (ani nie za szybko, ani nie za wolno). Można także wypowiadać słowa błędnie i pytać dziecko, czy zauważyło błąd (klowa, lowel, supel). Problem pojawia się, gdy dziecko w starszym wieku przedszkolnym r zastępuje głoską j, w ogóle pomija lub wymawia ją gardłowo (wymowa francuska). W takim przypadku powinniśmy zgłosić się do logopedy.
W domu zaś zwrócić uwagę czy dziecko potrafi wymówić l i jeśli tak, to poprawiamy dziecko, by zamiast jowej mówiło lowel. A to dlatego, żeby dziecko odnalazło właściwe miejsce artykulacji tej głoski. Wówczas pozostanie nam wywołać r po spółgłoskach w odpowiedniej kolejności: d, t, b, p, w, f, g, k, m. Podczas prawidłowej artykulacji r wargi są rozchylone, żuchwa obniżona. Boki języka przylegają do wewnętrznych powierzchni górnych zębów i dziąseł. Wiązadła głosowe drgają, czubek języka wibruje. W języku polskim przy wymowie spółgłoski r wykonuje się 1-2 uderzenia.
Zobacz także: Zaburzenia mowy u dzieci: dyslalia, afazja, giełkot i jąkanie [PORADNIK]
Dlaczego dziecko nie wymawia "r"?
- Zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe (a brak tej głoski może być wskazaniem do podcięcia);
- Nieprawidłowa budowa języka: krótki, gruby lub zbyt duży;
- Nieprawidłowe napięcie języka (wzmożone lub osłabione);
- Zbyt wczesne próby wymówienia r, gdy język nie jest jeszcze dostatecznie usprawniony;
- Niska sprawność języka – brak pionizacji, mała ruchomość koniuszka języka;
- Nieprawidłowy wzorzec wymowy najbliższego otoczenia;
- Niewykształcona autokontrola słuchowa – dzieci wówczas nie słyszą swojej wadliwej artykulacji.
Przeczytaj: Neurologopeda – czym się zajmuje i kiedy należy go odwiedzić?
Ćwiczenia logopedyczne - pomogą nauczyć dziecko "r"
Oto kilka propozycji ćwiczeń, które, regularnie wykonywane, pomogą dziecku wyćwiczyć trudną głoskę r. Warto wykonywać je z dzieckiem przed lustrem, by mogło obserwować poprawność ruchów artykulacyjnych.
- Naśladujemy ssanie cukierka – wykonujemy je najlepiej przed lustrem, by móc ocenić poprawność wykonywania ćwiczenia.
- Odklejanie językiem opłatka lub kawałka flipsa przyklejonego do podniebienia.
- Śpiewanie szybko la, lo, le, lu w rytmie znanej melodii.
- Kląskanie językiem – naśladowanie stukania kopyt konia. Najpierw koń jedzie bardzo szybko, stopniowo co raz wolniej, aż w końcu zatrzymuje się w połowie a nasz język zostaje przyssany do podniebienia.
- Kobra – ćw. podobne jak wyżej, tyle, że język przyssany staramy się utrzymać dłużej a następnie mocno dmuchnąć, tak, by opadający język zawibrował. Ćwiczenie powtarzamy często, wówczas dziecko wyczuje, jak wprawić czubek języka w drganie.
- Zdmuchiwanie skrawków papieru z czubka języka – maleńkie skrawki papieru umieszczamy na lekko uniesionym czubku języka, następnie energicznie dmuchamy, wprawiając czubek języka w drganie.
- Bardzo szerokie rozciąganie języka, który wsuwa się do jamy ustnej i wysuwa z niej – jego brzegi powinny dotykać zębów trzonowych.
- Układanie szerokiego języka przy lekko rozchylonych ustach i wykonywanie wdechów i wydechów.
- Naśladowanie dźwięków: budzika: drrrryń, drrryń; gry na trąbce: tra, tro, tre; parskania konia: prrry.
Warto ćwiczenia te przedstawiać w domu w formie zabawy, aby dziecko chętnie je wykonywało. Możecie umalować twarze i bawić się w stworki, które uczą się naszego języka lub superbohaterów, którzy muszą wykonywać ćwiczenia językiem, by uratować świat. Język może być także księżniczką szykującą się na bal. Najlepiej wpleść w ćwiczenia zainteresowania dziecka. Miłej zabawy!
Polecamy także: Ile słów powinno mówić dziecko w wieku dwóch-trzech lat, a ile w wieku sześciu?
Literatura: Antos D., Demel G., Styczek I. Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy, Warszawa 1967; Cieszyńska J. Metody wywoływania głosek, Kraków 2012; Góral-Półrola J., Zakrzewska S. Będę mówić poprawnie. Ćwiczenia do terapii logopedycznej głosek: l, l’, r, Kielce 2004; Sołtys-Chmielowicz A. Zaburzenia artykulacji, Kraków 2016.
