Dyktando z ch i samo h. Kiedy piszemy ch, a kiedy h?

Pisownia ch i h to dla uczniów często trudny orzech do zgryzienia. Jakie są reguły pisowni ch i h i jak wytłumaczyć dziecku różnice pomiędzy tymi dwoma spółgłoskami?

Spis treści

1. Pisownia ch i h
2. Zasady pisowni ch i h
3. Dyktando z ch i h

Pisownia ch i h to jeden z elementów nauki ortografii, z którym zapoznają się uczniowie w szkole podstawowej. Jakie są reguły pisania ch i h i jak wyjaśnić dziecku, czym różnią się od siebie te spółgłoski? Podpowiadamy, jak pisać ch i h, a także zachęcamy do sprawdzenia umiejętności dziecka w prostym dyktandzie.

Pisownia ch i h

Pisownia ch i h nie należy do najprostszych zagadnień, głównie dlatego, że ciężko wytłumaczyć zasady używania tych dwóch spółgłosek. Nie jest to oczywiste nie tylko dla dzieci, ale i dla osób dorosłych. Jak się okazuje, wcale nie musi takie być, ponieważ pisownia ch i h jest rzeczą uwarunkowaną historycznie.

Jak pisze polska filolog i profesor nauk humanistycznych Krystyna Długosz-Kurczabowa, z pisownią ch i h nie mieli problemu jedynie ludzie, którzy urodzili się na Kresach Wschodnich. Tam różnice w stosowaniu tych dwóch spółgłosek były oczywiste: ch było spółgłoską dźwięczną, a h bezdźwięczną. Współcześnie w granicach kraju rozróżnienie to nie jest oczywiste, dlatego aby opanować prawidłową pisownię, warto zwyczajnie nauczyć się reguł na pamięć.

Czytaj: Czym są głoski dźwięczne, a czym bezdźwięczne?

Zasady pisowni ch i h

Opanowanie reguł pisania ch i h nie jest trudne. Trzeba nauczyć się na pamięć pięciu punktów, z których najważniejszy mówi o odmianie wyrazu. Jeśli w wyrazie ch wymienia się na sz, to mamy pewność, że trzeba napisać ch. Jeśli na ż to wiemy, że trzeba napisać h. Gdy dziecko to zapamięta, nie będzie miało problemu z właściwą pisownią.

Pięć zasad pisowni ch i h zgodnie ze Słownikiem Języka Polskiego:

1. ch piszemy wtedy, gdy w wyrazach i formach pokrewnych wymienia się na sz, np. duch – dusza, mucha – muszka;
2. h piszemy wtedy, gdy wymienia się na ż, np. Sapieha – Sapieżanka, druhna – drużba, na z, np. błahy – błazen, na g, np. wahać się – waga;
3. ch piszemy na końcu wyrazu (wyjątek stanowi druh), np. dach, pech, na nogach;
4. ch piszemy po s, np. schab, schron, schody;
5. h piszemy w cząsteczkach hipo-, higro-, hydro-, hiper-, hekto-.

Dyktando z ch i h

Uczniowie, którzy chcą sprawdzić swoje umiejętności, mogą zmierzyć się z poniższym dyktandem. Jest ono krótkie i proste, ale zawiera dużo słów, pozwalających na sprawdzenie umiejętności dziecka.

Pewien druh opuścił hufiec i udał się na biwak do lasu. Po drodze mijał łąkę pełną chabrów. Gdy spojrzał na niebieskie kwiaty, przypomniał sobie, że jego mama najbardziej lubi niebieskie hiacynty. Postanowił więc w drodze powrotnej nazbierać jej chabrów w ulubionym niebieskim kolorze. Nagle chłopiec zatrzymał się przestraszony. Usłyszał w pobliskich zaroślach dziwne chrumkanie i chrzęst. Stał i słuchał, a gdy chrobot się nasilił, szybko pobiegł w kierunku obozowiska. Przytruchtał do obozu cały zdyszany, ale zdrowy. O swojej historii opowiedział zastępowej, która pochwaliła go za szybką ucieczkę. Chrząkanie mogło należeć do dzika, a w takiej sytuacji najlepiej jest szybko uciec.

Czytaj: Dyktando — klasa druga. Jakie zasady? Pobierz dyktanda dla klasy 2