Groteska: utwór, który ma zszokować odbiorcę. Definicja i przykłady groteski w literaturze

Groteska to utwór literacki oparty na szczególnym rodzaju komizmu, często absurdalnym, czasem trudnym do zrozumienia. Celem groteski jest zszokowanie odbiorcy i wywołanie w nim odpowiedniej reakcji.

Groteska pochodzi od włoskiego słowa "grottesca", nawiązującego do "la grotta", co oznacza piwnicę. Słowo to weszło do użycia na przełomie XV i XVI wieku, gdy w domu Nerona odkryto malowidła ścienne przedstawiające motywy zwierzęce i roślinne. Słowem tym określano malowidła o dziwnych, fantastycznych motywach czy kształtach wykraczających poza ogólnie przyjęte normy.

Spis treści

1. Co to jest groteska?
2. W jakim celu stosujemy groteskę?
3. Groteska w literaturze

Co to jest groteska?

Groteska to utwór (literacki, plastyczny, muzyczny), który charakteryzuje się połączeniem wielu przeciwstawnych elementów takich jak tragizm, komizm, realizm czy fantastyka. Utwory te najczęściej są trudne w odbiorze, niejednoznaczne i niełatwe w interpretacji.

W jakim celu stosujemy groteskę?

Celem groteski jest wywołanie reakcji w odbiorcy. Utwór groteskowy ma szokować, wprawiać w przerażenie lub zakłopotanie i poprzez emocje dotrzeć do wnętrza czytelnika lub widza. 

Celem utworu groteskowego jest podkreślenie jakiegoś zjawiska lub opisanie wydarzenia/elementu rzeczywistości w taki sposób, by uwypuklić jego cechy i w ten sposób zwrócić na nie uwagę. Groteskę często stosowali mistrzowie literatury polskiej, m.in. Witold Gombrowicz czy Stanisław Mrożek. 

Czytaj: Co to jest oksymoron?

Groteska w literaturze

W literaturze polskiej groteska pojawiła się głównie w dwudziestoleciu międzywojennym, ale i po wojnie, gdy pisarze chcieli oddać absurdy rzeczywistości. Po groteskę sięgał Witold Gombrowicz m.in. w powieści "Ferdydurke", która jest głównym elementem konstrukcji świata przedstawionego. Pisanie tej powieści awangardowej było dla autora rodzajem gry, dlatego eksperymentował w niej z formą i z treścią (m.in. 30-letni bohater, który trafia do szkoły). Zastosowanie groteski pozwoliło Gombrowiczowi zdeformować rzeczywistość, uwypuklając jej absurdy. Groteska w "Ferdydurke" jest klasyczna - w utworze znajdziemy elementy tragiczne, komiczne czy wulgarne.

Groteskę stosował również Sławomir Mrożek. Przykładem utworu groteskowego jest "Tango", które jest tekstem niejednorodnym i mocno absurdalnym. W dialogach bohaterów stylizacja biblijna przeplata się z mową potoczną, a ich zachowania nie są adekwatne do wydarzeń zachodzących w utworze (np. odtańczenie tanga nad zwłokami jednego z bohaterów).

Czytaj też: Jak zacząć rozprawkę? Przykłady

Katarzyna Stańczyk