- Systematyczny przegląd badań potwierdza, że intensywna opieka nad wnukami negatywnie wpływa na zdrowie dziadków
- Brak systemowych rozwiązań sprawia, że to dziadkowie stają się głównym wsparciem dla pracujących rodziców
- Europejskie badanie SHARE ujawnia, dlaczego narodziny wnuka często oznaczają dla babci koniec kariery zawodowej
- Istnieje granica godzin opieki, po przekroczeniu której pomoc dziadków zaczyna przynosić im więcej szkody niż pożytku
- Badania naukowe wiążą przejęcie pełnej opieki nad wnukami ze wzrostem ryzyka depresji u seniorów
Gdy brakuje żłobków, a praca wzywa. Dlaczego dziadkowie przejmują opiekę nad wnukami?
Dla wielu rodziców próba połączenia pracy z opieką nad dziećmi przypomina codzienne żonglowanie. Choć to wyzwanie jest znane w całej Europie, w Hiszpanii sytuacja staje się wyjątkowo trudna. Jak wynika z danych opublikowanych przez Observatorio de Igualdad y Empleo, aż siedmiu na dziesięciu pracujących Hiszpanów przyznaje, że ciężko im znaleźć równowagę między obowiązkami zawodowymi a życiem rodzinnym.
Gdy brakuje systemowych rozwiązań, ciężar opieki nad wnukami często spoczywa na dziadkach. Stają się oni cichymi bohaterami codzienności, choć sami bywają tym ogromnie przeciążeni. Potwierdza to raport „Sin madres no hay futuro”, o którym pisał portal bebesymas.com. Wynika z niego, że aż siedem na dziesięć hiszpańskich mam regularnie prosi o pomoc dziadków, zwłaszcza w nagłych sytuacjach, jak choroba dziecka czy nieplanowane wolne w szkole.
Zaangażowanie dziadków w Hiszpanii jest naprawdę wyjątkowe na tle innych krajów Unii Europejskiej. Badanie przeprowadzone przez Aldeas Infantiles, które opierało się na danych Eurostatu, pokazuje, że co trzecia osoba po 65. roku życia opiekuje się wnukami przez kilka dni w tygodniu. To ponad dwa razy więcej niż średnia unijna, która wynosi niecałe 15%. Dla porównania, we Francji i Niemczech odsetek ten jest znacznie niższy. Co więcej, według danych Hiszpańskiego Towarzystwa Geriatrii i Gerontologii, dziadkowie poświęcają na opiekę nad wnukami średnio sześć godzin dziennie.
W wielu domach oznacza to, że seniorzy spędzają z dziećmi więcej czasu niż sami rodzice, co często jest wynikiem długich godzin pracy, małej elastyczności pracodawców i niewystarczającej liczby miejsc w publicznych placówkach opieki.
Pomoc dziadków jest bezcenna, ale ma swoją cenę. Kiedy opieka nad wnukami zaczyna szkodzić?
Chociaż pomoc dziadków jest nieoceniona i często postrzegana jako naturalny element życia rodzinnego, tak intensywne zaangażowanie ma swoją cenę. Badania opublikowane na łamach czasopisma „Frontend in Public Health” rzucają na to ciekawe światło. Okazuje się, że pomoc w rozsądnym wymiarze, na przykład do 15-20 godzin tygodniowo, może być dla dziadków korzystna – poprawia ich sprawność fizyczną i daje poczucie satysfakcji. Problem pojawia się, gdy opieka zmienia się w pełnoetatowe zajęcie.
Mówimy tu o tak zwanej opiece zastępczej (czyli sytuacji, gdzie dziadkowie przejmują niemal wszystkie obowiązki rodziców), która wiąże się z ogromnym stresem, może prowadzić do objawów depresji i zwiększa ryzyko chorób przewlekłych.
Systematyczny przegląd badań, opublikowany w „Journals of Gerontology Series B”, potwierdza te obawy. W ponad dwóch na trzy analizowane przypadki, tak intensywna opieka miała negatywny wpływ na zdrowie i samopoczucie dziadków.
Presja, jakiej doświadczają seniorzy, dotyczy nie tylko zdrowia, ale również ich życia zawodowego. Ciekawe badanie, opublikowane w ramach europejskiego projektu SHARE, pokazało, że narodziny wnuka często oznaczają dla babć w wieku 55-64 lat koniec kariery zawodowej. Zjawisko to jest najsilniejsze w krajach, gdzie dostęp do żłobków jest ograniczony, jak w Hiszpanii czy we Włoszech. To właśnie babcie rezygnują z pracy, by wypełnić lukę w systemie, podczas gdy u dziadków nie obserwuje się podobnej tendencji.
Powody tej sytuacji są często czysto ekonomiczne. Według Hiszpańskiego Stowarzyszenia Rodzin Wielodzietnych, ponad połowa takich rodzin prosi o pomoc dziadków, ponieważ po prostu nie stać ich na inne formy opieki. To smutny dowód na to, jak niedoskonałości systemu bezpośrednio przekładają się na obciążenie starszego pokolenia.
Polski model opieki: Dlaczego to dziadkowie, a nie państwo, ratują pracujących rodziców?
Choć sytuacja w Polsce wygląda inaczej niż w Hiszpanii, problem godzenia pracy z życiem rodzinnym jest nam dobrze znany. Jak czytamy w raporcie Polskiego Instytutu Ekonomicznego, Polacy pracują średnio ponad 40 godzin tygodniowo, czyli o 3 godziny dłużej niż wynosi średnia unijna.
Rzadziej też mamy możliwość korzystania z elastycznych rozwiązań, jak praca na część etatu czy praca zdalna. Wszystko to przekłada się na niski wskaźnik tzw. work-life balance (czyli równowagi między życiem zawodowym a prywatnym).
Według danych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), Polska wypada pod tym względem słabo na tle Europy. Długie godziny w pracy i duża presja sprawiają, że polscy rodzice, podobnie jak hiszpańscy, często muszą szukać wsparcia u najbliższych.
W Polsce siła więzi rodzinnych jest ogromna i to na niej w dużej mierze opiera się cały system wsparcia. Widać to wyraźnie w danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), według których prawie 60% dzieci w rodzinnej pieczy zastępczej (czyli sytuacji, gdy dziecko nie może być wychowywane przez biologicznych rodziców) trafia pod opiekę krewnych, najczęściej właśnie dziadków.
Chociaż pojawiają się inicjatywy mające odciążyć rodziców, takie jak program „Aktywny Rodzic”, czy plany tworzenia nowych miejsc w żłobkach, system wciąż w dużej mierze polega na zaangażowaniu rodziny. To właśnie dziadkowie często stają się cichymi bohaterami, wypełniając luki, których państwo nie jest w stanie zapełnić. Ich rola jest bezcenna, ale warto pamiętać, że ich siły nie są niewyczerpane, co stawia przed nami pytanie o przyszłość opieki międzypokoleniowej.
