- Analiza opublikowana w „JAMA Network Open” wskazuje na trzykrotnie wyższe ryzyko demencji u dorosłych z nieleczonym ADHD
- Objawy ADHD u dorosłych często są błędnie interpretowane jako lęk, depresja lub skutki chronicznego stresu
- Badania naukowe potwierdzają, że wahania hormonalne w okresie okołomenopauzalnym mogą znacząco nasilać problemy z uwagą
- Dysregulacja emocjonalna jest obecnie uznawana za jeden z centralnych objawów zaburzenia, a nie tylko za jego skutek uboczny
- Najskuteczniejsza forma leczenia ADHD u dorosłych nie jest w Polsce refundowana dla osób diagnozowanych po 18 roku życia
Jak rozpoznać ADHD u dorosłych? Objawy często mylone ze stresem, lękiem i depresją
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czyli ADHD, to nie jest coś, z czego się po prostu „wyrasta”. To zaburzenie neurorozwojowe (a więc związane ze sposobem, w jaki mózg rozwijał się i funkcjonuje od najmłodszych lat), które towarzyszy wielu osobom przez całe życie. Jak wskazują specjaliści z Cleveland Clinic, u dorosłych objawia się ono nieco inaczej niż u dzieci. Zamiast biegania po klasie, pojawiają się trudności z koncentracją, utrzymaniem uwagi na jednym zadaniu czy notoryczne zapominanie o ważnych terminach. Wszystko to wynika z problemów z tak zwanymi funkcjami wykonawczymi, czyli swego rodzaju centrum dowodzenia w mózgu, które odpowiada za planowanie, organizację i samokontrolę. Skutki potrafią być odczuwalne w każdej sferze życia – od kłopotów z utrzymaniem pracy, przez napięcia w relacjach, po niższe poczucie własnej wartości jako rodzica i ciągły stres, co potwierdzają badania opublikowane w bazie danych PubMed Central. Skalę zjawiska dobrze obrazują dane z amerykańskiego National Center for Health Statistics – szacuje się, że 6% dorosłych w USA ma diagnozę ADHD, a ponad połowa z nich usłyszała ją dopiero po osiągnięciu pełnoletności.
Postawienie diagnozy ADHD u osoby dorosłej, a zwłaszcza u kobiety, bywa niestety długą i wyboistą drogą. Objawy często są mylone z lękiem, depresją czy zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym (czyli chorobą powodującą skrajne wahania nastroju, od euforii po głęboką depresję). Badanie przeprowadzone w Barcelonie na grupie 900 dorosłych, którego wyniki zaprezentowano podczas tegorocznego kongresu Europejskiego Kolegium Neuropsychofarmakologii (ECNP), pokazało, że kobiety są diagnozowane średnio o 5 lat później niż mężczyźni, mimo że pierwsze symptomy pojawiają się u nich w podobnym wieku. Co więcej, w momencie diagnozy często zgłaszają one większe nasilenie objawów i gorzej radzą sobie w codziennym życiu. Jak czytamy w przeglądzie systematycznym (czyli analizie wielu badań na ten sam temat) opublikowanym na łamach „Frontiers in Global Women’s Health”, kluczową rolę mogą tu odgrywać hormony płciowe. Wahania poziomu estrogenów, zwłaszcza tuż przed miesiączką oraz w okresie okołomenopauzalnym, potrafią znacząco nasilać problemy z uwagą i drażliwość. Potwierdza to ankieta serwisu ADDitude, w której aż 63% kobiet z ADHD po 45. roku życia przyznało, że to właśnie w czasie menopauzy zaburzenie miało największy wpływ na ich życie.
Trzykrotnie wyższe ryzyko demencji? Zaskakujące skutki nieleczonego ADHD
Codzienne życie z ADHD to znacznie więcej niż tylko stereotypowe problemy z koncentracją. Jednym z kluczowych, choć przez lata pomijanych aspektów, jest tak zwana dysregulacja emocjonalna, czyli trudności w panowaniu nad emocjami, które potrafią być bardzo intensywne i gwałtownie się zmieniać. Jak podkreśla psycholog Paul Rosen na łamach „APA Monitor”, dopiero w ostatnich latach ten element zaczęto uznawać za centralną część zaburzenia. Innym powszechnym problemem jest sen. Według danych Sleep Foundation, nawet 70% dorosłych z ADHD doświadcza różnych trudności, takich jak bezsenność czy częste wybudzanie się w nocy. Często towarzyszy im zespół opóźnionej fazy snu (sytuacja, gdy wewnętrzny zegar biologiczny jest przesunięty), przez co naturalna pora zasypiania i wstawania przypada na znacznie późniejsze godziny, co koliduje z typowym rytmem dnia w pracy czy szkole.
Niezdiagnozowane i nieleczone ADHD może wiązać się również z poważnymi, długofalowymi konsekwencjami dla zdrowia. Badanie opublikowane w „JAMA Network Open” wykazało, że dorośli z ADHD mogą być nawet trzykrotnie bardziej narażeni na rozwój demencji w późniejszym życiu. Co bardzo istotne, u pacjentów, którzy przyjmowali leki stymulujące (czyli preparaty poprawiające koncentrację poprzez pobudzenie określonych obszarów w mózgu), to podwyższone ryzyko nie występowało. Wnioski te potwierdza izraelskie badanie kohortowe (polegające na wieloletniej obserwacji dużej grupy ludzi), które objęło ponad 100 tysięcy osób i również wskazało na niemal trzykrotnie większe ryzyko demencji. Z kolei analiza opublikowana w czasopiśmie „Psychiatry and Clinical Neurosciences” rzuca światło na biologiczne podłoże tego zjawiska. Okazuje się, że mózgi dorosłych z ADHD mogą wykazywać podwyższony poziom żelaza oraz markerów uszkodzenia neuronów (substancji wskazujących na zużycie komórek nerwowych), podobnie jak ma to miejsce u osób z demencją.
Diagnoza ADHD po 18. roku życia? W Polsce za najskuteczniejsze leki zapłacisz 100%
Problem ADHD u dorosłych w Polsce jest znaczący. Szacuje się, że może on dotyczyć nawet miliona osób, jak wynika z danych Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (PTP). Ważnym krokiem naprzód było opublikowanie pierwszych w Polsce oficjalnych zaleceń dotyczących diagnozowania i leczenia dorosłych z ADHD. Dokument ten, opracowany przez ekspertów z PTP we współpracy z organizacjami pacjenckimi, ma na celu ujednolicenie standardów i ułatwienie specjalistom pracy. Mimo tego postępu, ADHD u dorosłych wciąż jest w naszym kraju rzadko rozpoznawane, przez co oficjalne statystyki mogą nie oddawać prawdziwej skali problemu.
Największym wyzwaniem dla dorosłych Polaków z ADHD pozostaje jednak dostęp do leczenia farmakologicznego. Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Zdrowia, leki na ADHD nie podlegają refundacji dla osób, u których zaburzenie zdiagnozowano po raz pierwszy po ukończeniu 18. roku życia. W praktyce oznacza to, że pacjenci muszą z własnej kieszeni pokrywać pełen koszt terapii, który w przypadku często stosowanych preparatów wynosi kilkadziesiąt złotych za jedno opakowanie. Takie podejście stoi w sprzeczności z międzynarodowymi standardami. Metaanaliza obejmująca 113 badań z udziałem prawie 15 tysięcy dorosłych, opublikowana w „The Lancet Psychiatry”, jednoznacznie wskazuje leki jako najskuteczniejszą formę leczenia. Dla wielu Polaków bariera finansowa staje się więc główną i często nieprzekraczalną przeszkodą na drodze do lepszego funkcjonowania i poprawy jakości życia.
