Groźne meningokoki: szybkie, ale do wyprzedzenia

Tylko 14 proc. młodych mam wie, że meningokoki mogą wywoływać zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. To potencjalnie śmiertelna choroba, która wymaga natychmiastowej pomocy medycznej. Na szczęście można się przed nią chronić z pomocą szczepień. Okazją do przypomnienia o tym jest Europejski Tydzień Szczepień (23-29 kwietnia), w trakcie którego przypada Światowy Dzień Zapalenia Opon Mózgowo-Rdzeniowych (24 kwietnia).

Spis treści

1. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych w liczbach
2. Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
3. Meningokoki w pigułce – co trzeba o nich wiedzieć:
4. Szczepienia ochronne optymalnym sposobem ochrony

Opony mózgowo-rdzeniowe składają się z trzech błon, których zadaniem jest ochrona mózgu i rdzenia kręgowego przed urazami. Niestety, zdarza się, że same chorują. Przyczyną może być infekcja wywołana przez drobnoustroje: bakterie, wirusy, grzyby lub pasożyty. Dochodzi wtedy do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Rocznie na świecie zapada na nie 2,8 mln osób. Zachorować można w każdym wieku, ale najbardziej zagrożone są niemowlęta, małe dzieci, nastolatki i osoby starsze.

– Zapalenie opon mózgowych jest chorobą poważną w każdym wieku – mówi dr n. med. Alicja Karney, kierownik Oddziału Hospitalizacji Jednego Dnia w Instytucie Matki i Dziecka  w Warszawie. – Ale szczególnie u dzieci do 2. roku życia. Ich układ odpornościowy nie jest bowiem w pełni rozwinięty, a choroba może rozwinąć się bardzo szybko i pozostawić po sobie poważne skutki, tj. głuchotę, niedowłady, padaczkę, upośledzenie umysłowe, a nawet może doprowadzić do śmierci.

Jak tłumaczy dr n. med. Alicja Karney, śmiertelność jest szczególnie wysoka w przypadku zakażeń wywoływanych przez meningokoki, czyli dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. To one – obok pneumokoków i pałeczki hemofilnej typu B – najczęściej odpowiadają za bakteryjne, ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jednocześnie często rozwija się sepsa, która obok zapalenia opon jest jedną z postaci inwazyjnej choroby meningokokowej.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych w liczbach

Według danych światowych w przypadku braku właściwego leczenia meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych uśmierca co drugiego chorego, a co dziesiątego okalecza. Na szczęście, choroba jest stosunkowo rzadka. W Polsce w ubiegłym roku było 122 przypadki (na 225 wszystkich przypadków inwazyjnej choroby meningokokowej; pozostałe 158 przebiegało pod postacią sepsy).

O tym, że meningokoki mogą wywoływać tak poważne choroby wie niewiele młodych mam  – wynika z najnowszych badań Kantar Millward Brown. Spośród tych, które w ogóle słyszały  o istnieniu tych bakterii (75 proc. respondentek), zaledwie 14 proc. jako konsekwencję zakażenia wymienia zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a tylko 9 proc. sepsę. Natomiast 43 proc. nie potrafi podać ani jednego objawu lub skutku infekcji meningokokowej.

Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych

Podczas zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywołanego przez meningokoki mogą wystąpić: gorączka, ból głowy, wymioty, światłowstręt, sztywność karku. Specjaliści podkreślą, że w przypadku podejrzenia choroby należy jak najszybciej zgłosić się do szpitala. Liczy się dosłownie każda minuta, ponieważ inwazyjna choroba meningokokowa może rozwinąć się błyskawicznie i w ciągu 24 godzin doprowadzić do śmierci.

Trudno uniknąć kontaktu z meningokokami, ponieważ średnio 10 proc. społeczeństwa jest ich nosicielami (bakterie te żyją w błonie śluzowej gardła i nosa człowieka), a w zamkniętych środowiskach, np. żłobkach czy przedszkolach, nawet do 80 proc. osób. Do zakażenia dochodzi stosunkowo łatwo – drogą kropelkową (przez kaszel, kichanie), przez pocałunek, picie z jednej butelki, używanie wspólnych sztućców czy oblizywanie smoczka.

Szczepienia ochronne optymalnym sposobem ochrony

Eksperci tłumaczą, że  z uwagi na sytuację epidemiologiczną w Polsce, niemowlę lub dziecko mieszkające w naszym kraju powinno być w pierwszej kolejności szczepione przeciwko meningokokom typu B (spośród 12 typów meningokoków za zdecydowaną większość zakażeń odpowiada typ B).

Szczepionka przeciw MenB jest dostępna w państwach UE zaledwie od ośmiu lat. Refundują ją niemowlętom Włochy (od 2017 roku), Irlandia (od 2016 roku) i Wielka Brytania (od września 2015 roku). W tym ostatnim kraju w ciągu pierwszych 10 miesięcy realizacji programu powszechnych szczepień, liczba zakażeń inwazyjnych wywołanych przez meningokoki typu B u dzieci uprawnionych do szczepień zmniejszyła się o połowę (w porównaniu z czterema wcześniejszymi latami). Natomiast szczepienia przeciwko meningokokom typu C refunduje kilkanaście krajów UE (m.in. Niemcy, Holandia, Irlandia, Włochy).

W obowiązującym aktualnie w Polsce Programie Szczepień Ochronnych, szczepienia przeciwko meningokokom (zarówno B i C) są określone jako tzw. szczepienia zalecane, co oznacza, że są odpłatne. W efekcie tylko 6 proc. młodych matek zadeklarowało, że zaszczepiło swoje dziecko przeciwko meningokokom. Natomiast aż 65 proc. respondentek przyznało, że wykonałoby szczepienie, gdyby nie musiało za nie płacić.

Światowy Dzień Zapalenia Opon Mózgowo-Rdzeniowych w 2018 roku odbywa się pod hasłem #AllMeningitisMatters, celem zwiększenia świadomości, że chorobę mogą wywołać różne typy drobnoustrojów, natomiast szczepionki chronią przed niektórymi z nich.

Więcej informacji: https://www.comomeningitis.org/world-meningitis-day/4.

Europejski Tydzień Szczepień obchodzony jest od 2005 roku z inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia. W tym roku koncentruje się na problemie prawa jednostki i wspólnej odpowiedzialności. Ponieważ szczepienie chroni nie tylko zaszczepionego, ale również zapewnia ochronę przed chorobami zakaźnymi osobom, które z różnych powodów (np. zbyt wczesnego wieku) nie mogą otrzymać szczepionki.

Więcej informacji: https://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/vaccines-and-immunization/european-immunization-week.

Bibliografia:

1. Szczepienia dziecięce. Postawy i stosowanie przez kobiety w ciąży i młode matki. Raport z badania – I 2018, KantarMillwardBrown dla GSK, Warszawa 2018 https://pl.gsk.com/pl/kontakt/informacjeprasowe/2018/szczepienia-dzieci%C4%99ce-postawy-i-stosowanie-przez-kobiety-w-ci%C4%85%C5%BCy-im%C5%82ode-matki-raport-z-badania-i-2018/

2. https://www.koroun.edu.pl/pdf/ulotka01.pdf, (Dostęp: kwiecień 2018)

3. https://zdrowie.gazeta.pl/Zdrowie/1,101580,17022965,Worek_oponowy (dostęp: kwiecień 2018)

4. https://www.comomeningitis.org/world-meningitis-day/wmd-2018/world-meningitis-day-toolkit-2018/ (dostęp: kwiecień 2018)

5. Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D., Zieliński A., Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i praktyka, Alpha-Medica Press, Bielsko-Biała 2007, s. 411 - 413.

6. Konior R., Szczepienia przeciwko meningokokom [w:] Inwazyjna Choroba Meningokokowa, PZWL, Warszawa 2016

7. https://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2017/Ch_2017_wstepne_dane.pdf (dostęp: kwiecień 2018) WHO. „Health topics: Meningitis,

8. https://www.who.int/topics/meningitis/en/ (dostęp: luty 2017)

9. Kalicki B., Mews J., Wawrzyniak A., Sepsa meningokokowa o pioronującym przebiegu [w:] Inwazyjna Choroba Meningokokowa, PZWL, Warszawa 2016

10. Grzesiowski P., Inwazyjne zakażenia meningokokowe u dzieci [w:] Pediatria po Dyplomie, Medical Tribune Polska, październik 2017

11. Rosenstein NE, et al. Meningococcal disease. N. Engl. J. Med.344(18),1378–1388 (2001)

12. ImreyPB, et al. J ClinMicrobiol. 1995;33:3133-3137.

13. Wysocki J., Inwazyjna Choroba Meningokokowa – w pytaniach i odpowiedziach [w:] Praktyka Lekarska, styczeń 2016 (126)

14. https://www.mp.pl/szczepienia/ekspert/meningokoki_ekspert/90708,u-kogo-mozna-zastosowac-szczepionke-przeciwko-meningokokom-grupy-b-i-w-jakim-schemacie

15. https://vaccineschedule.ecdc.europa.eu/Scheduler/ByDisease?SelectedDiseaseId=48&SelectedCountryIdByDisease=-1

16. https://www.euro.who.int/en/health-topics/disease-prevention/vaccines-and-immunization/european-immunization-week (dostęp: kwiecień 2018)

17. KOROUN, Inwazyjna choroba meningokokowa w Polsce w 2016 r., www.koroun.edu.pl/pdf/ICHM2016.pdf

18. Jackowska T, Wagiel E. Inwazyjna choroba meningokokowa – praktyczne wskazówki dla lekarzy. Postępy Nauk Medycznych 2014; XXVII:44–50

19. Viner RM i wsp. Lancet Neurol. 2012;11:774-783

20. Czajka et al. Profilaktyka inwazyjnej choroby meningokokowej u dzieci, młodzieży i dorosłych, [w:] Medycyna Praktyczna wydanie specjalne, 2017

Szczepienie, podobnie jak podanie leku, może wiązać się z wystąpieniem działań niepożądanych.Wszystkie działania niepożądane produktów leczniczych należy zgłaszać do Departamentu Monitorowania Niepożądanych Działań Produktów Leczniczych Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Al. Jerozolimskie 181C, 02-222 Warszawa, tel. (22) 492-13-01, fax (22) 492-13-09, zgodnie z zasadami monitorowani bezpieczeństwa produktów leczniczych. Formularz zgłoszenia niepożądanego działania produktu leczniczego dostępny jest na stronie Urzędu www.urpl.gov.pl lub Podmiotu Odpowiedzialnego za produkt, którego zgłoszenie dotyczy.

Treści zamieszczone w materiale mają wyłącznie charakter informacyjny, nie mogą być traktowane jako forma konsultacji medycznej i nie mogą zastąpić konsultacji lekarza, do którego należy ostateczna decyzja o sposobie i zakresie stosowanego leczenia.