Spirometria - interpretacja, wyniki, jak wygląda badanie?

Spirometria należy do jednych z podstawowych badań, które są zlecane przez pulmonologów i wykorzystywana jest ona w diagnostyce i monitorowaniu przebiegu takich schorzeń, jak np. astma czy przewlekła obturacyjna choroba płuc. Jak jednak przebiega spirometria i jak się do niej przygotować? Kiedy spirometrii nie wolno wykonywać i – co zapewne może interesować wielu rodziców – czy spirometrię można w ogóle wykonywać u dzieci?

Spis treści

1. Spirometria: na czym polega to badanie?
2. Dmuchaj, wydmuchuj… Ile czasu zajmuje spirometria?
3. Spirometria: wersja badania z podaniem pacjentowi leku
4. Przygotowanie do spirometrii – co zrobić, aby uzyskać wiarygodny wynik badania spirometrycznego?
5. Spirometria: wyniki. Jak analizowane jest badanie spirometryczne?
6. Spirometria: normy
7. Wskazania do wykonania spirometrii
8. Przeciwwskazania do spirometrii
9. Spirometria a wiek: ile lat musi mieć dziecko, aby można było wykonać u niego spirometrię?

Spirometria należy do badań czynnościowych układu oddechowego. Polega na nabieraniu i wydmuchiwaniu powietrza przez plastikowy ustnik. Wbrew pozorom, nie jest to takie proste, ponieważ pacjent musi głęboko nabierać powietrza, a później jak najdłużej je wydmuchiwać. To dlatego po wyjściu z pracowni może być cały czerwony na twarzy czy nawet… zmęczony.  

Spirometria: na czym polega to badanie?

Spirometrię wykonuje się przy użyciu specjalnego urządzenia – spirometru. Podczas badania pacjent powinien wygodnie siedzieć, konieczne jest zachowanie przy tym prostej sylwetki – osoba nadzorująca wykonywanie spirometrii zdecydowanie nie pozwoli badanemu na garbienie się. Kiedy pacjent przyjmie już odpowiednią pozycję ciała, nadchodzi kolejny etap przygotowań do spirometrii – aparat do wykonania badania wyposażony jest w ustnik, który należy dokładnie objąć ustami. Gdy pacjent dokona już wszelkich niezbędnych czynności, nadchodzi pora na pewien (dla niektórych osób znaczny) wysiłek…

Zobacz także: Zapalenie oskrzeli: objawy zapalenia oskrzeli

Podczas spirometrii pacjent proszony jest o nabieranie powietrza oraz jego wydychanie. Nie są to jednak zwykłe wdechy i wydechy, takie jak podczas spokojnego oddychania – pacjent musi włożyć pewien wysiłek w badanie spirometryczne. Oczekujący pod pracownią spirometryczną pacjenci mogą być zdziwieni, słysząc zza zamkniętych drzwi okrzyki „i mocno” czy „nabieramy…. i teraz wydychamy”. Motywowanie badanego jest jednak tak naprawdę bardzo istotne, bo tylko wtedy, kiedy pacjent rzeczywiście wykonuje maksymalne wdechy i wydechy, możliwe jest uzyskanie miarodajnego wyniku spirometrii. Czasami pacjentowi może się wydawać, że nie jest on już w stanie wydusić z siebie choćby krztyny więcej powietrza – powinien on jednak tak długo utrzymywać wdech czy wydech, aż osoba nadzorująca badanie oznajmi, iż można zakończyć którąś z tych czynności.

Dmuchaj, wydmuchuj… Ile czasu zajmuje spirometria?

Kryteria poprawnie wykonanej spirometrii są dość jasne – aby wynik badania można było uznać za miarodajny, konieczne jest uzyskanie trzech spełniających wymagania prób. Nie zawsze pacjentowi udaje się we właściwy sposób spełniać prośby badającego – dotyczy to szczególnie pierwszej podczas badania spirometrycznego próby. Czasami więc wykonuje się kilka prób, ze względu jednak to, że spirometria jest po prostu związana z pewnym wysiłkiem, pacjentowi nie nakazuje się powtarzania tychże prób w nieskończoność. Mijałoby się to tak naprawdę z celem – zmęczony pacjent i tak nie dałby rady powtarzać wymuszonych czynności oddechowych, w związku czym zwykle nie prosi się pacjenta o wykonanie więcej niż 8 prób spirometrycznych. Ogólnie czas trwania badania spirometrycznego nie przekracza kilku-kilkunastu minut.

Spirometria: wersja badania z podaniem pacjentowi leku

W przypadku podstawowego badania spirometrycznego pacjent po prostu siada w wyznaczonym miejscu i wykonuje maksymalne wdechy oraz wydechy powietrza. Czasami jednak badanie przebiega inaczej i wtedy określa się je jako spirometrię z próbą odwracalności obturacji (spirometrię z próbą rozkurczową). W takim przypadku najpierw wykonuje się podstawową spirometrię, a potem podaje się badanemu lek rozszerzający oskrzela (zwykle jest to krótko działający środek z grupy beta-mimetyków) i ponownie wykonuje badanie spirometryczne. Badanie to jest szczególne przydatne w diagnostyce astmy – u chorych na tę jednostkę typowo zauważa się bowiem poprawę czynności płuc po podaniu im wyżej wspomnianego leku.

Czytaj także: Czy astma oskrzelowa w ciąży jest niebezpieczna dla dziecka?

Przygotowanie do spirometrii – co zrobić, aby uzyskać wiarygodny wynik badania spirometrycznego?

Aby czynione przez pacjenta wysiłki rzeczywiście doprowadziły do uzyskania miarodajnego wyniku spirometrii, konieczne jest odpowiednie przygotowanie się pacjenta do tego badania. Osobom, które mają mieć wykonane badanie spirometryczne, zalecane jest:

• powstrzymanie się od palenia papierosów oraz picia alkoholu (tego typu używek nie powinno się stosować przynajmniej na 4 godziny przed badaniem, najkorzystniej jednak byłoby, gdyby pacjent zachował od nich abstynencję przez dobę przed spirometrią),
• przybycie na badanie w wygodnych, luźnych ubraniach (krępująca ruchy odzież mogłaby doprowadzić do zafałszowania wyniku spirometrii),
• niespożywanie obfitego posiłku (na około 2 godziny przed spirometrią),
• unikanie znacznego wysiłku fizycznego bezpośrednio przed badaniem.

Jeżeli u pacjenta wykonywana miałaby być wykonywana spirometria z próbą rozkurczową, to wtedy przed badaniem konieczne może być czasowe odstawienie leków o działaniu rozszerzającym oskrzela. Z tego względu lekarza, który kieruje na spirometrię, pacjent powinien poinformować o wszelkich zażywanych przez siebie lekach – specjalista będzie w stanie powiedzieć pacjentowi, czy rzeczywiście będzie istniała potrzeba zaprzestania stosowania jakichś preparatów przed badaniem spirometrycznym.

Spirometria: wyniki. Jak analizowane jest badanie spirometryczne?

Wynik badania spirometrycznego przedstawiany jest w postaci krzywej oraz szeregu różnych liczb. Uzyskiwany wykres określany bywa jako krzywa przepływ-objętość: powstaje ona wtedy, kiedy na osi pionowej zaznaczane są zmierzone przepływy powietrza przez drogi oddechowe, a na osi poziomej objętości powietrza podczas wdechu oraz wydechu.

Na wyniku spirometrii widnieje również wiele różnych parametrów liczbowych. W badaniu tym wyznaczanych jest bowiem stosunkowo dużo wskaźników, dzięki którym można wnioskować o czynności płuc badanego. Jednymi z tych parametrów są:

• FEV1 (natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa, określa ona objętość powietrza, jaką pacjent wydycha podczas pierwszej sekundy wydechu),
• FVC (natężona pojemność życiowa, która jest miarą maksymalnej ilości powietrza, która może się wydostać z płuc podczas maksymalnego wydechu),
• PEF (szczytowy przepływ wydechowy, czyli największy przepływ powietrza, jaki jest obserwowany podczas wydechu).

W wyniku spirometrii można również zauważyć wartość ilorazu FEV1/FVC. Parametr ten określany jest jako wskaźnik Tiffeneau i jego obniżenie (wartość mniejsza od 0,7) pozwala stwierdzić u pacjenta obturację dróg oddechowych (czyli występowanie ich zwężenia).

Spirometria: normy

Oceniając badanie spirometryczne, lekarze zwracają uwagę na obecną w nim krzywą przepływ-objętość – w prawidłowych warunkach krzywa ta ma charakterystyczny kształt, które może ulegać zmianom w przebiegu różnych stanów chorobowych.

Jeżeli zaś chodzi o wymienione wyżej wskaźniki, które są wyznaczane w spirometrii, to ich normy bywają różne – uzależnione są one od płci, rasy oraz wzrostu danego pacjenta. Zazwyczaj na wyniku spirometrii widnieje % wn (odsetek wartości należnej dla danego chorego) – zwykle za prawidłowe uznaje się wyniki powyżej 80 procent wartości należnej.

Wskazania do wykonania spirometrii

Badanie spirometryczne jest wskazane przede wszystkim u tych pacjentów, u których istnieje podejrzenie istnienia zwężeń w drogach oddechowych. Głównymi jednostkami, w których diagnostyce i monitorowaniu wykorzystywana jest właśnie spirometria, są astma oraz przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP).

Spirometria jest badaniem niezwykle przydatnym, aczkolwiek czasami – w celu uzyskania pełnej oceny stanu układu oddechowego pacjenta – uzupełniana jest ona o inne badanie, którym jest bodypletyzmografia.

Przeciwwskazania do spirometrii

Ogólnie spirometria jest badaniem bezpiecznym, jednakże istnieją do niej pewne przeciwwskazania. Badania spirometrycznego nie można wykonywać m.in. u pacjentów, u których wzrost ciśnienia tętniczego krwi lub wzrost ciśnienia panującego w klatce piersiowej mogłyby doprowadzić do jakichś zagrożeń. Jako główne przeciwwskazania do wykonania spirometrii wymieniane są:

• świeży zawał serca,
• niedawno przebyty udar mózgu,
• przebycie w ostatnim czasie zabiegu neurochirurgicznego,
• odma opłucnowa,
• krwioplucie,
• niekontrolowane nadciśnienie tętnicze,
• tętniaki (np. naczyń mózgowych),
• przebycie w niedalekiej przeszłości jakiegoś zabiegu okulistycznego,
• doświadczenie odwarstwienia siatkówki w przeszłości.

Spirometria a wiek: ile lat musi mieć dziecko, aby można było wykonać u niego spirometrię?

Nie u wszystkich małych pacjentów wykonywana jest spirometria. Ogólnie przyjęte jest, że badanie spirometryczne można przeprowadzać u dzieci powyżej 6. roku życia. Istnienie takiego kryterium wiekowego uzasadniane jest tym, że młodsze dziecko może mieć trudności z opanowaniem właściwej techniki wykonywania badania spirometrycznego (mogą one chociażby nie być w stanie odpowiednio zacisnąć ust na ustniku spirometru), przez co wynik takiej spirometrii zasadniczo nie byłby w żadnym stopniu miarodajny.