Zespół Lescha-Nyhana u dzieci. Jakie są objawy i jak leczy się tę dolegliwość

Zespół Lescha-Nyhana to rzadka choroba genetyczna. Pierwszym przejawem tego, że dziecko może cierpieć na tę jednostkę, bywa zauważony przez rodziców ceglasty osad w pieluszce niemowlaka. Jakie leczenie wdrażane jest u dzieci, które chorują na zespół Lescha-Nyhana?

Zespół Lescha-Nyhana to ciężka choroba genetyczna, która objawia się głównie deficytami neurologicznymi, zaburzeniami czynności nerek oraz zachowaniami autoagresywnymi.

Spis treści:

1. Przyczyny zespołu Lescha-Nyhana
2. Dziedziczenie zespołu Lescha-Nyhana
3. Objawy zespołu Lescha-Nyhana: hiperurykemia
4. Objawy zespołu Lescha-Nyhana: zaburzenia neurologiczne
5. Objawy zespołu Lescha-Nyhana: autoagresja
6. Objawy zespołu Lescha-Nyhana: inne dolegliwości
7. Rozpoznawanie zespołu Lescha-Nyhanai
8. Leczenie zespołu Lescha-Nyhana
9. Rokowania pacjentów z zespołem Lescha-Nyhana

Przyczyny zespołu Lescha-Nyhana

Zespół Lescha-Nyhana po raz pierwszy opisany został w 1964 roku. Wtedy to dwójka amerykańskich badaczy – student medycyny Michael Lesch oraz pediatra William Nyhan – zaobserwowała pewne specyficzne odchylenia u dwójki będących pod ich opieką braci. To właśnie od nazwisk lekarzy wzięła się nazwa schorzenia.

Od pierwszej publikacji dotyczącej choroby upłynęło już dość dużo czasu, podczas którego odkryte zostały chociażby dokładne przyczyny zespołu Lescha-Nyhana. Przeprowadzone zostały również badania, które pozwoliły poznać częstość występowania problemu – szczęśliwie choroba jest stosunkowo rzadka i według danych amerykańskich pojawia się ona u około 1 na 380 tysięcy żywo urodzonych dzieci.

Zespół Lescha-Nyhana jest chorobą genetyczną, do której doprowadzają mutacje genu HPRT1. Odpowiada on za kodowanie enzymu, którym jest fosforybozylotransferaza hipoksantynowo-guaninowa (w skrócie HPRT). Ta posiadająca skomplikowaną nazwę proteina zajmuje się przemianami guaniny i hipoksantyny do odpowiednich nukleotydów, czyli cząsteczek, które budują DNA.

W sytuacji, gdy u pacjenta istnieje deficyt enzymu HPRT, prowadzi to ostatecznie m.in. do nagromadzenia kwasu moczowego w jego organizmie (hiperurykemii) i wynikających z tej patologii części objawów zespołu Lescha-Nyhana.

Czytaj: Zespół kruchego chromosomu X - przyczyny, objawy, leczenie

Dziedziczenie zespołu Lescha-Nyhana

Gen, którego mutacja odpowiada za występowanie choroby, znajduje się na chromosomie X. Z tego powodu na zespół Lescha-Nyhana chorują w przeważającej mierze mężczyźni – kobiety typowo bywają nosicielkami wadliwego genu, u których rzadko występują jakiekolwiek objawy (czasami spotykana bywa u nich hiperurykemia).

Dość interesującym zagadnieniem jest to, w jaki sposób wadliwe geny, odpowiedzialne za zespół Lescha-Nyhana, przekazywane są potomstwu. Otóż w przypadku matki, która jest nosicielką mutacji ryzyko, że jej córka również zostanie nosicielką, sięga 50%. Podobnie jest wtedy, gdy kobieta taka ma urodzić chłopca – w takiej sytuacji ryzyko, że otrzyma on wadliwy gen, sięga także 50%.

Inaczej zaś wygląda przekazywanie mutacji w przypadku, gdy chorujący na zespół Lescha-Nyhana mężczyzna ma mieć potomstwo. Taki człowiek wszystkim swoim córkom przekazuje zmutowany gen, czyniąc je nosicielkami choroby. Jeżeli zaś chodzi o synów pacjenta z tą jednostką, to żaden nie dziedziczy od swojego ojca nieprawidłowego genu – otrzymują oni od ojca wyłącznie chromosom Y.

Objawy zespołu Lescha-Nyhana: hiperurykemia

Związane z zespołem Lescha-Nyhana nieprawidłowości pojawiać się mogą u chorego tak naprawdę w bardzo krótkim czasie od jego przyjścia na świat. Jednym z podstawowych problemów, do których dochodzi u pacjentów, jest nadprodukcja kwasu moczowego w organizmie. Odkładać się on może w różnych tkankach, prowadząc do pojawiania się u pacjentów objawów dny moczanowej.

Duże zagrożenie stanowi gromadzenie się depozytów moczanowych w obrębie nerek – skutkować to może wytworzeniem się u chorych kamieni nerkowych, przez co pojawiać się może u nich krwiomocz, jak i stają się oni znacznie bardziej predysponowani do występowania zakażeń układu moczowego.

Pierwszym przejawem tego, że dziecko może zmagać się z hiperurykemią, może być zaobserwowanie charakterystycznego osadu w jego pieluszce – miewa on pomarańczowy odcień i za jego występowanie odpowiada obecność kryształów kwasu moczowego w moczu.

Objawy zespołu Lescha-Nyhana: zaburzenia neurologiczne

Wśród objawów zespołu Lescha-Nyhana wymienić można cały szereg różnych zaburzeń neurologicznych. U dzieci z tą jednostką występować bowiem mogą:

• ruchy mimowolne (w postaci np. pląsawicy czy dystonii),
• obniżone napięcie mięśniowe (hipotonia),
• spastyczność,
• wygórowanie odruchów ścięgnistych (hiperrefleksja),
• dyzartria.

Charakterystyczne dla choroby jest także opóźnienie rozwoju psychoruchowego. Obarczone zespołem Lescha-Nyhana dzieci znacznie wolniej od zdrowych rówieśników pokonują kolejne kroki milowe w swoim rozwoju – później zaczynają raczkować, siadać czy chodzić. Zdarza się również tak, że dziecko, które nabyło już takie umiejętności, po pewnym czasie je tracić – zachodzić może regres rozwojowy. Dość często u chorych rozpoznawana jest niepełnosprawność intelektualna.

Objawy zespołu Lescha-Nyhana: autoagresja

Najbardziej charakterystycznymi i wzbudzającymi jednocześnie największe przerażenie objawami zespołu Lescha-Nyhana są zachowania autoagresywne. Pacjenci – czasami nawet już w pierwszym roku swojego życia – samookaleczają się poprzez gryzienie swoich warg czy palców, zdarza się również tak, że wielokrotnie uderzają oni swoją głową o różne przedmioty czy drapią się.

Zachowania te bywają tak bardzo nasilone, że dochodzić może nawet do utraty różnych tkanek (np. opuszek palców) i w nieodległej tak naprawdę przeszłości zdarzało się, że w celu ograniczenia uszkodzeń ciała u dzieci z zespołem Lescha-Nyhana przeprowadzano ekstrakcję zębów.

Objawy zespołu Lescha-Nyhana: inne dolegliwości

Poza już wymienionymi powyżej nieprawidłowościami, u chorych na zespół Lescha-Nyhana pojawiać się mogą również i inne jeszcze dolegliwości, którymi mogą być:

• anemia makrocytarna,
• opóźnienie dojrzewania powiązane z atrofią jąder,
• dysfagia,
• częste wymioty,
• drażliwość,
• zaburzenia ze strony narządu ruchu

Rozpoznawanie zespołu Lescha-Nyhana

Podejrzenie zespołu Lescha-Nyhana wysunąć można na podstawie stwierdzenia istnienia u pacjenta dolegliwości odpowiadających tej jednostce. Zanim jednak wszystkie z nich pojawią się u chorego, mija zwykle pewien czas od jego przyjścia na świat – diagnozę, dzięki odpowiednim badaniom, postawić można jednak jeszcze zanim pacjent zacznie doświadczać nasilonych objawów.

Istotne w diagnostyce są badania krwi – w nich wykryć można nieprawidłowe, podwyższone poziomy kwasu moczowego. Takie jednak odkrycie nie umożliwia jednoznacznego rozpoznania zespołu Lescha-Nyhana: pewną diagnozę postawić można zasadniczo dopiero po wykonaniu badań genetycznych, w których stwierdzona zostanie odpowiedzialna za chorobę mutacja.

Należy wspomnieć, że zespół Lescha-Nyhana wymaga różnicowania z innymi jednostkami, które mogą prowadzić do podobnych nieprawidłowości. Pod uwagę bierze się w tym przypadku przede wszystkimi takie problemy, jak:

• całościowe zaburzenia rozwojowe,
• zespół Retta,
• rodzinna dysautonomia,
• zespół Cornelii de Lange,
• zespół Tourette’a.

Leczenie zespołu Lescha-Nyhana

Zespół Lescha-Nyhana jest niestety schorzeniem nieuleczalnym – nie istnieją żadne metody terapii, które pozwoliłyby zastąpić u chorych zmutowane geny ich prawidłowymi odpowiednikami. Stosowane u pacjentów jest leczenie objawowe, które ma na celu zredukować intensywność występujących u nich nieprawidłowości.

Bardzo istotne jest podawanie chorującym allopurinolu – leku, który obniża produkcję kwasu moczowego w ich organizmach. U tych dzieci, u których pojawi się kamica nerkowa, może zachodzić konieczność ich usunięcia np. na drodze zabiegu, jakim jest litotrypsja.

Jeżeli zaś chodzi o opanowywanie objawów ze strony układu nerwowego, to w tym przypadku wykorzystywane są bardzo różne środki, zależnie od tego, jakie dokładnie dolegliwości pojawiają się u pacjenta. Przykładowo w leczeniu spastyczności wykorzystywane mogą być baklofen oraz benzodiazepiny.

W celu ograniczenia skutków zachowań autoagresywnych stosowane mogą być z kolei różne ochraniające przyrządy (np. ochraniacze na zęby), czasami pomocna zaś bywa farmakoterapia (stosowane bywają m.in. takie leki, jak haloperidol, sole kwasu walproinowego czy karbamazepina).

Rokowania pacjentów z zespołem Lescha-Nyhana

Rokowanie chorych na zespół Lescha-Nyhana uzależnione jest przede wszystkim od nasilenia występujących u nich nieprawidłowości. Pacjenci, u których przebieg choroby jest najcięższy, umierają zwykle wcześnie – do ich zgonu dochodzi zazwyczaj już w pierwszej lub drugiej dekadzie życia i jedną z częstszych przyczyn śmierci jest wtedy niewydolność nerek.

Te zaś osoby, u których zespół Lescha-Nyhana przebiega łagodniej, przeżywają zwykle nieco dłużej, długość ich życia – w porównaniu do populacji ogólnej – również jest jednak, niestety, skrócona.

Czytaj: Udar mózgu u dziecka - czy u dzieci ta choroba w ogóle występuje?

Zespół Marfana - możliwa przyczyna wysokiego wzrostu u dziecka