Osobowość antyspołeczna: przyczyny i objawy osobowości antyspołecznej

Spis treści

1. Kiedy mówimy o zaburzeniach osobowości?
2. Jakie wyróżniamy zaburzenia osobowości?
3. Jakie mogą być przyczyny osobowości antyspołecznej?
4. Jakie objawy mogą sugerować osobowość antyspołeczną?
5. Jak rozpoznaje się osobowość antyspołeczną?
6. Czy możliwe jest stwierdzenie osobowości antyspołecznej u dziecka?
7. Czy możliwe jest leczenie osobowości antyspołecznej?

Osobowość antyspołeczna (osobowość dyssocjalna) to jedno z wyróżnianych zaburzeń osobowości. Dość często bywa ona uznawana za najpoważniejszy spośród tych problemów – związane są bowiem z nią m.in. tendencja do zachowań agresywnych, nieliczenie się z uczuciami innych ludzi oraz całkowity brak przestrzegania obowiązujących norm społecznych.

Jakie jeszcze zachowania mogą sugerować osobowość antyspołeczną i co można zrobić w razie jej wystąpienia? Czy pacjentom proponowane może być jakieś leczenie?

Z artykułu dowiesz się:

• Kiedy mówimy o zaburzeniach osobowości?
• Jakie mogą być przyczyny osobowości antyspołecznej?
• Jakie wyróżniamy zaburzenia osobowości?
• Jakie mogą być przyczyny osobowości antyspołecznej?
• Jak rozpoznaje się osobowość antyspołeczną?
• Czy możliwe jest leczenie osobowości antyspołecznej?

Kiedy mówimy o zaburzeniach osobowości?

O zaburzeniach osobowości można mówić wtedy, kiedy u człowieka występują dysfunkcyjne, nieprawidłowe zachowania, prowadzące do znacznego pogorszenia jego funkcjonowania.

Powyższa definicja jest dość ogólna. Dopiero, gdy zetkniemy się z takim zaburzeniem, możemy zrozumieć, czym są zaburzenia osobowości. 

Jakie wyróżniamy zaburzenia osobowości?

• osobowość narcystyczna
• osobowość paranoiczna
• osobowość borderline

Zazwyczaj jednak najwięcej zainteresowania, ale jednocześnie i niepokoju, budzi niewspomniany dotąd rodzaj zaburzenia osobowości, którym jest osobowość antyspołeczna (czasami określana jako osobowość dyssocjalna).

Jakie mogą być przyczyny osobowości antyspołecznej?

Dotychczas nie udało się jednoznacznie określić tego, jakie czynniki bezpośrednio odpowiadają za występowanie u ludzi różnych zaburzeń osobowości, w tym również i osobowości antyspołecznej.

Podobnie jak w przypadku patogenezy różnych innych zaburzeń psychicznych, tak i tutaj sugeruje się, że istotną rolę w występowaniu osobowości dyssocjalnej ma wspólny udział czynników natury biologicznej oraz środowiskowej.

Jeżeli chodzi o pierwsze z wymienionych, to pod uwagę brane są przede wszystkim dziedziczone przez nas od rodziców geny. Okazuje się bowiem, że jeśli ktoś z członków rodziny cierpiał na zaburzenia osobowości, to wzrasta ryzyko, że objawią się one również u nas.

Uważa się jednak, że na wystąpienie zaburzeń osobowości największy wpływ mają czynniki środowiskowe. Wymieniane są wśród nich przede wszystkim różne problemy, które mogą mieć miejsce na wczesnych etapach rozwoju, m.in.:

• wychowywanie w chłodzie emocjonalnym,
• przemoc w rodzinie (zarówno przemoc fizyczna, jak i psychiczna),
• brak zainteresowania ze strony rodziców,
• doświadczanie przykrych zjawisk w innych niż domowe środowiskach (mowa tutaj np. o szykanowaniu przez rówieśników w szkole),
• przeżycie traumatycznych wydarzeń (takich jak np. gwałt).

Jakie objawy mogą sugerować osobowość antyspołeczną?

Osoby, które mają osobowość antyspołeczną, zdecydowanie nie są uznawane przez swoje otoczenie za ludzi przyjaznych. Ich postawę charakteryzują bowiem chłód emocjonalny, tendencja do agresywności, ale i zasadniczo zerowe przejawianie empatii czy współczucia. Wśród problemów, które można uznawać za objawy osobowości antyspołecznej, wymienić można:

• notoryczne ignorowanie przepisów prawnych czy norm społecznych: pacjent z osobowością dyssocjalną tak naprawdę nie zawaha się przed niczym - jeżeli przekroczenie jakichś granic doprowadzi do uzyskania przez niego korzyści, to będzie on je przekraczał i to niezależnie od poniesionych przez innych kosztów,
• częste oszukiwanie innych,
• zachowania impulsywne,
• częste rozdrażnienie,
• manipulowanie innymi ludźmi w celu osiągnięcia korzyści dla siebie,
• trudności ze zrozumieniem emocji doświadczanych przez innych ludzi,
• podejmowanie się ryzykownych, nierzadko uznawanych za całkowicie pozbawione sensu, zachowań – pacjent z osobowością antyspołeczną nie zwraca uwagi na to, czy jego zachowania mogą zaszkodzić innym ludziom czy nawet i jemu samemu,
• nawiązywanie jedynie płytkich, nietrwałych relacji,
• brak poczucia winy wtedy, gdy popełniany jest jakiś całkowicie nieakceptowany społecznie czyn,
• mała tolerancja frustracji (nierzadko prowadząca do przejawiania przez pacjenta agresji wobec otoczenia),
• bagatelizowanie zobowiązań (i to przeróżnych, bo zarówno finansowych, jak i zawodowych).

Jak rozpoznaje się osobowość antyspołeczną?

Osobowość antyspołeczną stwierdzić można wtedy, gdy u człowieka występują nasilone, opisane powyżej zachowania i gdy w znaczący, negatywny sposób wpływają one na jego funkcjonowanie.

Warto tutaj podkreślić, że tak naprawdę osoba, która przejawia problemy, które można powiązać z osobowością dyssocjalną, powinna zostać przebadana przez lekarza psychiatrę.

Konieczne bowiem w takiej sytuacji jest wykluczenie ewentualnego innego podłoża występujących u niej nieprawidłowości. Podobne objawy mogą występować m.in. w przebiegu innych zaburzeń osobowości czy zaburzeń afektywnych dwubiegunowych.

Nakłonić osobę, która przejawia cechy osobowości antyspołecznej, do odwiedzenia specjalisty zazwyczaj nie jest łatwo. Warto takie próby jednak podejmować przede wszystkim ze względu na to, jakie mogą być konsekwencje przy niepodjęciu leczenia tego problemu. Przede wszystkim mogą nimi być problemy z prawem (zdarza się, że osoby z osobowością dyssocjalną wyjątkowo często podejmują się kradzieży czy są uczestnikami bijatyk).

Pacjenci z tym problemem mają zwiększone ryzyko stosowania i uzależnienia od różnych substancji psychoaktywnych (np. od alkoholu czy narkotyków). Zwraca się uwagę również i na to, że osoby z tym zaburzeniem osobowości częściej doświadczają problemów ze znalezieniem pracy czy z samodzielnym funkcjonowaniem. Leczenie osobowości antyspołecznej jest konieczne.

Czy możliwe jest stwierdzenie osobowości antyspołecznej u dziecka?

Niektórzy rodzice zmagają się z występowaniem u nastolatka zachowań agresywnych, wielokrotnych kradzieży czy też podejmowaniem przez nie jakichś ryzykownych zachowań.

W głowach opiekunów mogą pojawiać się wtedy obawy, że ich dziecko ma właśnie osobowość antyspołeczną. Tutaj należy jednak podkreślić, że u niepełnoletnich pacjentów nie można jednoznacznie rozpoznawać zaburzeń osobowości.

Taka sytuacja wynika z tego, że tak naprawdę osobowość człowieka rozwija się jeszcze nawet już po wejściu w dorosłość. W związku z tym – jeżeli w ogóle – to u dzieci i młodzieży wysuwane może być podejrzenie nieprawidłowego rozwoju osobowości.

W przypadku przejawiania przez młodych pacjentów którychś z objawów, które przypominają osobowość antyspołeczną, warto również zastanowić się, czy tak naprawdę nie występują u nich inne niż zaburzenia osobowości zaburzenia psychiczne – np. zaburzenia zachowania.

Czy możliwe jest leczenie osobowości antyspołecznej?

Leczenie osobowości antyspołecznej jak najbardziej jest możliwe. Podstawową rolę odgrywa tutaj psychoterapia – wykorzystywane mogą być w tym przypadku bardzo różne jej nurty, bo zarówno terapia poznawczo-behawioralna, jak i terapia psychodynamiczna, czasami przydatna również bywa terapia rodzinna.

Warto jednak zaznaczyć jeden aspekt: psychoterapia w przypadku osobowości antyspołecznej trwa zazwyczaj przez dłuższy czas. W trakcie terapii zarówno pacjent, jak i terapeuta nierzadko napotykają wiele trudności.

U pacjenta przede wszystkim zazwyczaj trudno o motywację do terapii.

• Często ma on wrażenie, że tak naprawdę jemu samemu absolutnie nic nie dolega
• Dodatkowo – ze względu na cechy osobowości antyspołecznej – ciężkie może być nawiązanie relacji terapeutycznej, pacjent może bowiem być przekonany, że terapeucie wcale na nim zależy
• Zdarza się także, że ma on do specjalisty bardzo wrogie nastawienie, które ciężko jest przełamać.

Wiele osób, które decydują się na podjęcie leczenia, najchętniej skorzystałoby z farmakoterapii. Tutaj trzeba jednak wyraźnie podkreślić to, że leków na osobowość antyspołeczną po prostu nie ma – zmiany niewłaściwych postaw i zachowań można uzyskać na drodze przebycia wspominanej wyżej psychoterapii.

Mimo to pacjentom czasami zalecane są pewne leki – tak dzieje się jednak w szczególnych sytuacjach.Są nimi np. znacznie nasilone zachowania agresywne czy współwystępowanie z osobowością antyspołeczną jakichś innych zaburzeń psychicznych (np. zaburzeń depresyjnych).

Preparatami, które bywają wykorzystywane w takich sytuacjach, są przede wszystkim leki przeciwdepresyjne, stabilizujące nastrój oraz przeciwpsychotyczne.