Niepełnosprawność intelektualna nie jest rzadkim zjawiskiem – prawdopodobnie każdy z nas ma w swoim otoczeniu człowieka, który zmaga się z takimi właśnie deficytami. Na szczęście w większości przypadków (bo w 75 do nawet 90%) występuje niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim.
Spis treści:
- Niepełnosprawność intelektualna a upośledzenie umysłowe
- Definicja niepełnosprawności intelektualnej
- Przyczyny niepełnosprawności intelektualnej
- Objawy niepełnosprawności intelektualnej
- Badania wykonywane przy podejrzeniu niepełnosprawności intelektualnej
- Rozwój niepełnosprawnego intelektualnie dziecka
- Terapia dla dzieci niepełnosprawnych intelektualnie
- Zapobieganie niepełnosprawności intelektualnej
Niepełnosprawność intelektualna a upośledzenie umysłowe
Nie ma jednej definicji, która opisywałaby niepełnosprawność intelektualną. Można powiedzieć, że jest to termin dość nowy. Jeszcze do niedawna popularniejsze było określenie „upośledzenie umysłowe”. Do dziś można je co prawda zauważyć w różnych medycznych klasyfikacjach (m.in. nawet w systemie rozpoznawania schorzeń ICD-10, który obowiązuje w Polsce), jednakże coraz częściej postuluje się, aby zastąpić ten termin właśnie określeniem niepełnosprawność intelektualna.
Skąd się biorą takie propozycje? Otóż stąd, że termin „upośledzenie” uznawany jest tak naprawdę za dyskryminujący, a przecież ludzie z niepełnosprawnością intelektualną – jeżeli tylko są otoczeni niezbędną opieką – są w stanie dobrze funkcjonować. Owszem, upośledzenie umysłowe jest lepiej brzmiącym terminem niż np. kretynizm, debilizm czy idiotyzm (bo tak w przeszłości określano niepełnosprawność intelektualną), ogólnie jednak zdecydowanie bardziej neutralnie brzmi nazwa niepełnosprawność intelektualna.
Definicja niepełnosprawności intelektualnej
Niepełnosprawnością intelektualną określa się problem, którego przejawami jest niższe od przeciętnej funkcjonowanie intelektualne oraz powiązane z nim problemy z zachowaniami adaptacyjnymi. W przypadku pierwszego z wymienionych, o istnieniu tego problemu decyduje się poprzez ocenienie ilorazu inteligencji (IQ). W zależności od tego parametru rozróżnia się następujące rodzaje niepełnosprawności intelektualnej:
- lekką: IQ wysokości 50-70,
- umiarkowaną: IQ wysokości 35-49,
- znaczną: IQ wysokości 20-34,
- głęboką: IQ poniżej 20.
Sama jednak wartość ilorazu inteligencji nie decyduje o rozpoznaniu niepełnosprawności intelektualnej. Aby postawić taką diagnozę, stwierdzone powinny być także wspominane deficyty w zakresie zachowań adaptacyjnych – tutaj mowa o różnych nieprawidłowościach dotyczących m.in.:
- porozumiewania się,
- samodzielności w codziennym życiu,
- możliwości uczenia się,
- podejmowania decyzji.
Czytaj:
Moje dziecko będzie upośledzone... co dalej? [RELACJA MAMY]
Opóźniony rozwój mowy u dziecka
Dwulatek nie mówi - jak zachęcić dziecko do mówienia?
Przyczyny niepełnosprawności intelektualnej
Możliwych przyczyn niepełnosprawności intelektualnej wyróżnia się naprawdę dużo. Okazuje się, że do problemu tego doprowadzić mogą:
- choroby genetyczne (takie jak m.in. zespół Downa, zespół kociego krzyku, zespół łamliwego chromosomu X czy zespół Pataua i zespół Angelmana),
- komplikacje dotyczące przebiegu ciąży i okresu okołoporodowego (takie jak np. zakażenie płodu w ciąży wirusem różyczki czy wirusem CMV, jak i niedotlenienie okołoporodowe czy głębokie wcześniactwo),
- schorzenia doświadczane już po przyjściu na świat (np. poważne zakażenia ośrodkowego układu nerwowego czy rozległe urazy głowy),
- całościowe zaburzenia rozwojowe (np. autyzm),
- wrodzona niedoczynność tarczycy (niepełnosprawność intelektualna pojawiać się może wtedy, gdy schorzenie to nie podlega leczeniu),
- choroby metaboliczne (np. fenyloketonuria, choroba Niemanna-Picka),
- zażywanie w czasie ciąży przez matkę różnych toksycznych substancji (takich jak np. narkotyki czy alkohol, który może doprowadzić u dziecka do wystąpienia alkoholowego zespołu płodowego),
- schorzenia neurologiczne (np. różne postacie padaczki, jak i mózgowe porażenie dziecięce).
Patrząc na to, jak wiele jest możliwych przyczyn niepełnosprawności intelektualnej, nietrudno się dziwić, że czasem jeden rodzic obarcza drugiego winą za to, że ich dziecko cierpi na taką przypadłość. Zdarza się, że matka zarzuca ojcu, że to on przekazał potomkowi złe geny (w końcu w jego rodzinie występowały choroby genetyczne) czy ojciec ma pretensje do matki, że niewłaściwie zachowywała się w czasie ciąży. Prawda jest jednak taka, że takie zarzuty nie mają większego sensu – okazuje się, że u 30 do nawet 50% osób z niepełnosprawnością intelektualną nie udaje się stwierdzić, z jakiego powodu pojawił się u nich ten problem.
Objawy niepełnosprawności intelektualnej
Kiedy dziecko z niepełnosprawnością intelektualną zaczyna naukę w przedszkolu czy w szkole, wtedy istniejące u niego deficyty są zwykle dość łatwe do stwierdzenia. O tym, że malec jest niepełnosprawny intelektualnie, można wnioskować zdecydowanie wcześniej – zazwyczaj pierwsze przejawy tej przypadłości pojawiają się w bardzo wczesnych etapach rozwoju.
Wśród problemów, które powinny wzbudzać zaniepokojenie, wymienić można:
- zdecydowanie wolniejsze osiąganie przez dziecko tzw. kamieni milowych w rozwoju (czyli znacznie późniejsze od rówieśników rozpoczynanie raczkowania, chodzenia czy stania),
- zauważalne problemy z wykonywaniem takich czynności, jak samodzielne jedzenie, ubieranie się czy załatwianie potrzeb higienicznych,
- opóźniony rozwój mowy,
- zauważalne problemy z zapamiętywaniem,
- niezrozumiałe reakcje emocjonalne (np. nieuzasadnione i bardzo częste wybuchy płaczu czy napady złości u dziecka),
- trudności z powiązywaniem zdarzeń i zachowań z ich konsekwencjami.
Tutaj podkreślić trzeba jeden aspekt: otóż nawet wtedy, gdy rodzice zaobserwują któreś z powyżej wymienionych trudności u swojej pociechy, nie jest to od razu równoznaczne z tym, że rzeczywiście cierpi na niepełnosprawność intelektualną. Powyżej wypisane sygnały oczywiście, są alarmujące, aczkolwiek zdecydowanie nie informują o tym, że mały człowiek ma deficyty intelektualne. O takowych można mówić dopiero wtedy, gdy zostaną one potwierdzone w odpowiednich badaniach.
Badania wykonywane przy podejrzeniu niepełnosprawności intelektualnej
U dziecka, u którego istnieje podejrzenie niepełnosprawności intelektualnej, wykonuje się cały szereg różnorodnych badań. W celu stwierdzenia tego problemu przeprowadzane są specjalistyczne testy oceniające poziom inteligencji, oprócz tego bardzo ważna jest obserwacja zachowań dziecka – istotne jest, aby ocena przeprowadzana była przez cały zespół ekspertów (m.in. pedagoga, psychologa oraz logopedę).
Nie mniej istotne są też badania, które mają na celu wykrycie przyczyny niepełnosprawności intelektualnej. Często nie udaje się jej stwierdzić, mimo to warto podjąć się takich prób – chociażby informacja o obciążeniach genetycznych może mieć znaczenie dla rodziców przy planowaniu przez nich ewentualnych kolejnych ciąż.
Z tego właśnie powodu u dzieci niepełnosprawnych intelektualnie zlecane mogą być m.in. badania laboratoryjne (chociażby w celu odkrycia odchyleń związanych z chorobami metabolicznymi) czy badania genetyczne. Istotne bywają również i badania obrazowe głowy, jak i elektroencefalografia (EEG). Dodatkowo przeprowadzane są liczne badania, które mają na celu wykrycie ewentualnych towarzyszących niepełnosprawności intelektualnej nieprawidłowości, takich jak np. zaburzenia słuchu czy zaburzenia widzenia.
Jak wzmocnić koncentrację u dzieci? WIDEO
Rozwój niepełnosprawnego intelektualnie dziecka
Sama diagnostyka nie jest jednak najistotniejsza u dzieci niepełnosprawnych intelektualnie – zdecydowanie ważniejsze są oddziaływania, których celem jest zmaksymalizowanie poziomu funkcjonowania pociechy z tym problemem. Najważniejsi w tym przypadku są rodzice – to oni odgrywają kluczową rolę w rozwoju dziecka. Muszą oni przede wszystkim uzbroić się w całe pokłady cierpliwości – niepełnosprawne intelektualnie dziecko poznaje świat, ale zdecydowanie wolniej.
Trzeba jednak ten świat mu stale pokazywać, bo tylko w ten sposób można wesprzeć rozwój malucha. Dziecko powinno być zachęcane do zabawy czy podejmowania całkowicie nowych aktywności – nawet jeżeli nowe zadania początkowo będzie wykonywało nie do końca poprawnie, to nie ma innego sposobu na to, by dziecko nabywało nowych umiejętności.
Terapia dla dzieci niepełnosprawnych intelektualnie
Nie sposób nie wspomnieć tutaj o rozmaitych formach terapii wspomagających rozwój – zajęcia (np. w postaci terapii zajęciowej), prowadzone pod okiem wykwalifikowanej kadry, mogą ostatecznie doprowadzić do tego, że malec – pomimo swojej niepełnosprawności – będzie zdolny w dorosłości do samodzielnego funkcjonowania.
Konieczne jest także pozostawanie w stałym kontakcie ze szkołą dziecka. Regularny kontakt nie tylko pozwoli czujnie śledzić postępy malucha (z których przecież można się tylko cieszyć), jak i umożliwi szybkie reagowanie wtedy, gdy pojawią się jakieś trudności.
Gdy rodzice dowiadują się, że ich dziecko jest niepełnosprawne intelektualnie, zazwyczaj pojawia się u nich wiele obaw – mogą oni chociażby lękać się, że nie podołają wychowywaniu swojej pociechy. W takiej sytuacji korzystne jest poszukiwanie wsparcia: istnieje bardzo wiele stowarzyszeń skupiających rodziców dzieci z niepełnosprawnością. Ludzie ci naprawdę są gotowi służyć radą, ale i – gdy zajdzie taka konieczność – potrzebną pomocą.
Zapobieganie niepełnosprawności intelektualnej
Jeżeli w dużej ilości przypadków nie wiadomo, co doprowadziło do niepełnosprawności intelektualnej, to tak naprawdę nie sposób podać sposobów na to, by w pełni zapobiec jej wystąpieniu u dziecka. Można jednak to uczynić przynajmniej częściowo – wpływ na zredukowanie ryzyka tego problemu mają przede wszystkim zachowania ciężarnej matki.
Zdecydowanie należy w tym celu wykonywać wszelkie zalecane badania kontrolne, jak i zażywać niezbędne suplementy (takie jak chociażby kwas foliowy). Ciężarna powinna także zrezygnować z używek – i nie tylko tych, które powszechnie znane są z tego, że mogą prowadzić do niepełnosprawności intelektualnej (mowa tutaj przede wszystkim o alkoholu), jak i z innych, które również mogą wpływać na ryzyko niewłaściwego rozwoju płodu.
