Czy omdlenia u dzieci są groźne? Wywiad z pediatrą

Omdlenia u dzieci występują dosyć często i zwykle nie wymagają hospitalizacji. Czy wiesz, jak pomóc wtedy dziecku? O tym, jak sobie poradzić w tej sytuacji, a także jak zapobiegać omdleniom opowiada lekarz Monika Działowska, autorka bloga Pediatra na zdrowie.

• Omdlenie u dziecka lub nastolatka jest stresującym momentem dla rodzica. Czy faktycznie tak powinno być?

Na początek warto odróżnić dwa stany - omdlenie i zasłabnięcie. Omdlenie występuje wtedy, gdy oprócz zaniku napięcia mięśniowego (dziecko „osuwa się” na podłogę) następuje utrata przytomności (tracimy kontakt słowny z tą osobą, ona natomiast nie wie potem, co się działo).

W zasłabnięciu występuje również zmniejszenie napięcia mięśni posturalnych, ale nie ma utraty przytomności - dziecko ma otwarte oczy, reaguje (chociaż z osłabieniem) na nasze pytania lub wołania. W związku więc z utratą przytomności w omdleniu, rodzice są często zszokowani sytuacją, w której tracą kontakt z dzieckiem.

Na szczęście w tej przypadłości objawy ustępują samoistnie i dość szybko (w ciągu kilkudziesięciu sekund), zwykle nie wiążą się z poważnymi schorzeniami. Niepokoić jednak powinny inne objawy, które mogłyby towarzyszyć omdleniu, jak np. drgawki, ból w klatce piersiowej, przedłużająca się utrata przytomności (powyżej kilkudziesięciu sekund), senność po epizodzie - mogą one świadczyć o poważniejszych chorobach.

• Jakie są najczęstsze przyczyny omdleń i czy często wiążą się z poważnymi stanami chorobowymi?  

Ogólnie przyczyną omdleń jest zmniejszenie przepływu krwi przez mózg. Najczęściej dzieje się tak z powodu przedłużonego pozostawania w nieruchomej pozycji stojącej. np. w kościele lub na apelach w szkole, zwłaszcza gdy wokół jest wysoka temperatura (upały), zaduch (małe pomieszczenia) czy tłok. Następuje wówczas spadek ciśnienia tętniczego krwi i zwolnienie tętna, co prowadzi do omdlenia. Stres jest dodatkowym niesprzyjającym czynnikiem, np. podczas występów szkolnych, czy pobierania krwi do badań, zabiegów stomatologicznych. Ostrożnym trzeba być w czasie występowania biegunki lub wymiotów u dzieci, gdyż omdlenie może wystąpić w przebiegu odwodnienia. 

Jednym z najczęstszych typów są omdlenia wazowagalne, występujące typowo u nastoletnich dziewcząt. Na skutek pionizacji dochodzi do odruchowego zwolnienia rytmu serca lub spadku ciśnienia, a w konsekwencji do utraty przytomności. Omdlenia na tle chorób i wad układu krążenia występują u dzieci rzadko. Obserwuje się wówczas różne inne objawy, jak szybkie męczenie, duszność, sinicę, obrzęki. Większość omdleń u dzieci (blisko 80%) ma charakter łagodny i nie wymaga hospitalizacji.

• Czy u dzieci przed omdleniem pojawiają się jakieś symptomy zwiastujące epizod?

Na krótko przed omdleniem zwykle odczuwa się złe samopoczucie: zawroty głowy, zaburzenia widzenia (np. „mroczki przed oczami”), nudności (zbliżające się wymioty), uczucie duszności czy gorąca, bóle głowy lub brzucha. Można zaobserwować nagłą bladość, potliwość. Kontakt z dzieckiem staje się coraz trudniejszy, po czym osuwa się, „przelewa przez ręce”. Kiedy upadek jest nagły, może dojść do urazów ciała.

Czytaj: Zaburzenia somatyzacyjne u dzieci i młodzieży

• Jak pomóc dziecku podczas omdlenia, co robić?

Instynktownym odruchem może być przetrzymywanie dziecka w pionie, by nie upadło. Tymczasem najlepszym rozwiązaniem jest położyć dziecko płasko i podnieść nogi (lub nogi i ręce) do góry na kilka minut. Mózg jest wówczas na poziomie serca, a nie wyżej, dodatkowa krew łatwiej odpływa z kończyn w ich stronę.

Po odzyskaniu przytomności warto pozostać w pozycji leżącej jeszcze jakiś czas. Jeśli nie można położyć takiej osoby, powinna usiąść z głową między kolanami lub chociaż kucnąć z asekuracją (ochrona przed upadkiem). 

WAŻNE: Warto pamiętać, że osobie nieprzytomnej nie podajemy jedzenia (w tym cukierków), ani napojów do picia - groziłoby to zachłyśnięciem. Uniesienie kończyn zwykle wystarcza, jeśli nie – należy wezwać pogotowie ratunkowe.

• Omdlenie szybko mija, czy po epizodzie i tak warto skonsultować stan dziecka ze specjalistą?

Jeśli wystąpiła utrata przytomności, zwłaszcza przy pierwszym epizodzie, należy udać się do lekarza (najlepiej jeszcze tego samego dnia). Nie musi być to w Szpitalnym Oddziale Ratunkowym (SOR), lekarz w przychodni również oceni stan zdrowia dziecka, w razie potrzeby zleci EKG i dodatkowe badania. Jego zadaniem będzie odróżnienie łagodnych omdleń występujących u zdrowych dzieci od tych, u których jest to objaw poważnej choroby. 

• Jak często występują omdlenia u dzieci i nastolatków? Czy występują u niemowląt? Czy jakieś cechy, schorzenia itd. zwiększają prawdopodobieństwo pojawienia się u dziecka omdleń?

Omdlenia są zjawiskiem częstym, występują u około 30% zdrowych dzieci i młodzieży między 10. a 18. rokiem życia. Pojawiają się natomiast rzadko u dzieci poniżej 8. roku życia. U niemowląt może wystąpić utrata przytomności, ale najczęściej z innych przyczyn niż omdlenie (np. przy bezdechu z powodu zachłyśnięcia mlekiem).

Czytaj: Pierwsza pomoc u niemowlaka: jak radzić sobie w sytuacji zagrożenia?

• Jeśli u dziecka (małego lub nastolatka) często występują omdlenia, to jak wygląda ich diagnostyka i leczenie?

Podstawą jest dobrze zebrany wywiad (informacje od rodziców), który znacznie przybliża do rozpoznania. Badanie dziecka może wykazać ewentualne problemy sercowe lub neurologiczne. Z badań dodatkowych zwykle wykonuje się EKG, pomiar ciśnienia tętniczego, morfologię, jonogram, glikemię, parametry funkcji nerek.

Czasami może być potrzebna konsultacja kardiologa, ECHO serca lub neurologa, badanie EEG. W większości przypadków nie ma jednak odchyleń w żadnym z badań, a wywiad potwierdza cechy typowe dla łagodnych omdleń u zdrowych dzieci, najczęściej związanych po prostu ze zbyt długim przebywaniem w bezruchu w pozycji stojącej. 

Czytaj: Prawidłowe ciśnienie i tętno u dzieci - jakie powinno być ciśnienie i puls u dziecka

• Czy latem częściej niż w inne pory roku występują omdlenia u dzieci i nastolatków? Jak można im wtedy zapobiegać?

Wysokie temperatury i upały sprzyjają tej dolegliwości. Należy zadbać o odpowiednie nawodnienie dziecka, niezbyt długie przebywanie na słońcu, noszenie nakrycia głowy. Omdlenie może być jednym z objawów udaru cieplnego (słonecznego), co jest stanem zagrożenia życia i wymaga pilnej pomocy pogotowia ratunkowego.

Uczmy również dzieci, że jeżeli odczuwają złe samopoczucie, zawroty głowy lub inne niepokojące (wymienione wyżej) dolegliwości, powinny od razu zgłosić to rodzicowi lub opiekunowi oraz przyjąć pozycję leżącą (dla lepszego ukrwienia mózgu oraz jako zapobieganie urazowi przy omdleniu).

Monika Działowska

Autor: archiwum prywatne

Mama – lekarz Dziecięcego Szpitala Klinicznego w Warszawie
Autorka bloga Pediatra na zdrowie
Propaguje wiedzę medyczną o dzieciach, prowadzi szkolenia dla rodziców, wspiera mamy w szczęśliwym macierzyństwie.

Sonia Młodzianowska