Jakie objawy mogą sugerować, że dziecko cierpi na schizofrenię?

Schizofrenia u dzieci jest rzadką chorobą, ale warto poznać jej przyczyny, objawy i sposób leczenia. Zadanie jest utrudnione, ponieważ choroba ta jest trudna do rozpoznania - dzieci mają przecież bardzo bujną wyobraźnię. O tym, że dziecko zachorowało na schizofrenię, sugerować może szereg różnych dolegliwości, dotyczących zarówno jego nastroju i kontaktów społecznych, jak i nawet sposobu mówienia. Warto mieć o schizofrenii podstawową wiedzę – im później rozpoczęte zostanie leczenie, tym gorsze mogą być wyniki terapii.  

Choroby i zaburzenia psychiczne traktowane są raczej jako problemy osób dorosłych. Zdecydowanie jednak tak nie jest – u dzieci również pojawiać się mogą różne zaburzenia dotyczące funkcjonowania ich psychiki. Istnieją jednostki typowe dla populacji dziecięcej, takie jak autyzm czy zaburzenia zachowania, ale i problemy spotykane również u dorosłych, których przykładami mogą być depresja, zaburzenia lękowe czy – uważana za jedną z najpoważniejszych chorób psychicznych – schizofrenia.

Schizofrenia u dzieci nie występuje często. Według statystyk dotyczących tego, kiedy pojawiają się u chorych pierwsze objawy schizofrenii, do wystąpienia dolegliwości przed uzyskaniem pełnoletności dochodzi u około 5% wszystkich pacjentów ze schizofrenią. U dzieci wyróżnia się dwa typy schizofrenii. Pierwszym z nich jest VEOS, czyli very early onset schizophrenia (schizofrenia o bardzo wczesnym początku), w którym objawy schizofrenii pojawiają się wyjątkowo wcześnie, bo jeszcze przed 13. rokiem życia dziecka. Schizofrenia, która rozpoczęła się przed 18. rokiem życia pacjenta, określana jest z kolei jako EOS, czyli early onset schizophrenia (schizofrenia o wczesnym początku). Choroba występująca w wieku dziecięcym częściej pojawia się u chłopców.

Zobacz: Trichotillomania - jak leczyć niekontrolowane wyrywanie włosów?

Spis treści

1. Schizofrenia u dzieci - jakie są przyczyny choroby?
2. Objawy schizofrenii u dzieci - wycofanie, dziwaczne zachowania i inne problemy
3. Objawy wytwórcze (pozytywne) schizofrenii u dzieci
4. Objawy negatywne schizofrenii u dzieci
5. Inne objawy schizofrenii u dzieci
6. Podejrzewam schizofrenię u mojego dziecka: gdzie mam się udać po pomoc?
7. Wyzwanie dla wielu specjalistów – leczenie schizofrenii u dzieci

Schizofrenia u dzieci - jakie są przyczyny choroby?

Medycyna do dziś nie dysponuje wystarczającą wiedzą na temat tego, co wywołuje schizofrenię. Pod uwagę jako potencjalne przyczyny schizofrenii u dzieci branych jest co najmniej kilka różnych czynników. Nie budzi zapewne zdziwienia, że naukowcy upatrują podłoża tej choroby w zaburzeniach genetycznych – zauważalne jest bowiem, że dzieci tych rodziców, którzy chorują na schizofrenię, znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka tego, że schorzenie pojawi się również i u nich.

Innymi możliwymi przyczynami schizofrenii miałyby być infekcje doświadczane przez pacjenta jeszcze podczas życia wewnątrzmacicznego, a także różne wady rozwojowe układu nerwowego. Zaburzenia czynności układu nerwowego uznawane są za możliwy czynnik sprawczy schizofrenii z tego powodu, że zauważalne jest to, że choroba częściej pojawia się u tych dzieci, u których już na wczesnych etapach ich rozwoju występowały jakieś zaburzenia neurologiczne. Przykładami takich zaburzeń mogą np. spowolnienie rozwoju psychoruchowego, osłabiona koordynacja ruchowa czy opóźniony rozwój mowy u dziecka.

W rozpatrywaniu przyczyn różnych schorzeń psychiatrycznych pod uwagę bierze się wpływ środowiska na funkcjonowanie psychiki. Jako środowisko w tym przypadku traktuje się cały otaczający dziecko świat, czyli np. jego relacje z rodzicami czy funkcjonowanie z rówieśnikami. Możliwe jest, że u dziecka obarczonego jakimiś tendencjami do wystąpienia psychozy (wynikającymi np. z wcześniejszego występowania choroby w rodzinie), schizofrenia zacznie się rozwijać po tym, kiedy doświadczy ono jakichś ciężkich zdarzeń, takich jak np. szykanowanie w szkole czy poczucie odrzucenia przez rodziców.

Objawy schizofrenii u dzieci - wycofanie, dziwaczne zachowania i inne problemy

Schizofrenia (bardzo niesłusznie) kojarzona jest jako choroba, przez którą ludzie dosłownie popadają w obłęd. Rzeczywiście, w jej przebiegu pacjenci mogą doświadczać objawów wytwórczych (urojeń i omamów), ale nie tylko – ich dolegliwości mogą przybierać również postać zaburzeń nastroju czy zaburzeń funkcji poznawczych.

Objawy wytwórcze (pozytywne) schizofrenii u dzieci

Urojenia i omamy zaliczane są do objawów pozytywnych (wytwórczych) schizofrenii. Mianem urojeń określa się występowanie u pacjenta, niezgodnych z rzeczywistością, przekonań i sądów. Charakterystyczną cechą urojeń jest to, że dziecko – nawet po przedstawieniu mu racjonalnych argumentów na to, że jego przekonania są fałszywe – nadal trwa przy swojej opinii. W przebiegu schizofrenii dziecięcej urojenia miewają różny charakter, dzieci mogą doświadczać np. urojeń:

• prześladowczych (związanych z poczuciem, że dziecko jest przez kogoś śledzone czy że ktoś próbuje mu zrobić krzywdę),
• ksobnych (polegających na tym, że dziecko ma wrażenie, że wszyscy skupiają ciągle na nim swoją uwagę – mówią o nim czy wciąż na nie patrzą),
• owładnięcia (podczas nich pacjent ma wrażenie, że jakaś zewnętrzna siła steruje jego poczynaniami).

Podobnie jak urojenia, również i występujące u dzieci ze schizofrenią omamy mogą mieć różnoraki charakter. Jako omamy (halucynacje) traktowane jest odbieranie wrażeń, których w rzeczywistości nie ma. Dziecko doświadczające omamów wzrokowych może widzieć nieistniejące przedmioty czy zwierzęta, z kolei mały pacjent z omamami słuchowymi może słyszeć jakieś nieprzyjemne dźwięki czy nawet głosy, które będą komentowały jego zachowanie czy nakazywały mu wykonywanie jakichś czynności. Innymi, rzadziej spotykanymi w schizofrenii u dzieci rodzajami halucynacji, są m.in. omamy czuciowe i węchowe.

Objawy negatywne schizofrenii u dzieci

W przebiegu schizofrenii u pacjentów dochodzi do ogólnej dezorganizacji psychicznej. Mianem objawów negatywnych tej choroby określa się występowanie różnych problemów, przez które dochodzi do znacznego pogorszenia funkcjonowania dziecka. Wśród nich wymienia się:

• stopniowe odizolowywanie się od innych ludzi – zarówno od rówieśników, jak i nawet od rodziców,
• znaczne spowolnienie psychoruchowe (wyrażające się np. zauważalnie wolniejszym wykonywaniem różnych czynności),
• ograniczenia w mówieniu: dziecko może być niechętne do rozmów, czasami może nawet występować mutyzm, czyli zaprzestanie mówienia,
• obojętność i spłycenie przeżywania emocji,
• zmianę charakteru zabaw: dziecko może nie bawić się w ogóle, a jeżeli podejmuje się różnych zabaw, to są one proste, czasami nawet stereotypowe.

Przeczytaj także: Jak rozpoznać, że dziecko jest autystyczne? Poznaj pierwsze objawy autyzmu

Inne objawy schizofrenii u dzieci

Już powyżej wspomniane dolegliwości sugerują, że schizofrenia dziecięca jest poważną chorobą, a niestety to jeszcze nie jest cały zakres możliwych do wystąpienia problemów. W przebiegu schizofrenii dzieci mogą doświadczać zaburzeń nastroju. Nastrój pacjentów może być wyjątkowo zmienny i bardzo łatwo przechodzić z wyjątkowo dobrego do skrajnie obniżonego. U dzieci ze schizofrenią nastrój bywa również całkowicie niedostosowany, przykładowo w odpowiedzi na smutną wiadomość dziecko może po prostu zacząć się śmiać.

Schizofrenia u dzieci może być związana również z:

• zaburzeniami funkcji poznawczych: dziecko może mieć trudności z uwagą, koncentracją i pamięcią,
• zaburzeniami myślenia: dochodzić może np. do całkowitej dezorganizacji myślenia, chaosu myślowego czy znacznego spowolnienia myślenia,
• przejawianiem przez dziecko dziwacznych gestów,
• różnymi zaburzeniami mowy: wypowiedzi małego pacjenta mogą być niezrozumiałe dla otoczenia, bywają one wręcz dziwaczne, czasami dziecko może używać nowych, stworzonych przez siebie słów.

Przeczytaj także: Depresja u dzieci – objawy. 5 sygnałów, które świadczą o depresji dziecka

Podejrzewam schizofrenię u mojego dziecka: gdzie mam się udać po pomoc?

Dzieciom zdarza się fantazjować – o tym wie zapewne każdy rodzic. Niejeden maluch walczy z niewidzialnymi smokami czy rozmawia ze swoim zmyślonym przyjacielem. Zdecydowanie nie każde tego typu zachowania powinny budzić niepokój rodziców – mogą one przecież stanowić naturalny etap rozwoju dziecka, a wcale nie schizofrenię. Wyraźnie zaznaczono jednak, że schizofrenia u dzieci związana jest z wieloma problemami, takimi jak nie tylko omamy, ale i znaczne zmiany zachowania u dziecka.

W razie podejrzenia, że stan psychiczny dziecka odbiega od normy, rodzice mogą najpierw udać się po prostu do pediatry. Lekarz wstępnie będzie mógł ocenić zdrowie pacjenta, a następnie w razie potrzeby polecić wizytę u psychiatry dziecięcego. Najkorzystniej byłoby, żeby to właśnie specjalista od psychiki dzieci ocenił malca z podejrzeniem schizofrenii dziecięcej. Może się bowiem okazać, że to wcale nie zaburzenia psychotyczne są przyczyną objawów u dziecka. Niejako podobne problemy mogą się pojawiać na skutek np. całościowych zaburzeń rozwojowych. Objawów wytwórczych u dziecka nie wolno również bagatelizować z innego powodu. Mianowicie przed rozpoznaniem schizofrenii należy wykluczyć różne organiczne przyczyny występujących objawów, wśród których wymienia się nawet nowotwory mózgu. Istotne jest także wykluczenie (szczególnie dotyczy to nastolatków) zażywania przez dziecko jakichś substancji psychoaktywnych – przykładowo to właśnie stosowanie narkotyków bywa przyczyną objawów psychotycznych.

Przeczytaj: Kiedy z dzieckiem pójść do psychologa, a kiedy do pedagoga i psychiatry?

Wyzwanie dla wielu specjalistów – leczenie schizofrenii u dzieci

W przypadku schizofrenii dziecięcej bardzo istotne jest to, jak szybko rozpoczęte zostanie jej leczenie. Im bowiem większy odstęp od początku zachorowania do rozpoczęcia terapii, tym większe ryzyko tego, że uzyskiwane efekty leczenia będą po prostu gorsze.

W leczeniu schizofrenii u dzieci podstawowe znaczenie mają dwa aspekty: farmakoterapia oraz psychoterapia. Dzieciom podaje się preparaty przeciwpsychotyczne (neuroleptyki), których stosowanie ma na celu przede wszystkim likwidację objawów wytwórczych. Psychoterapia ma z kolei za zadanie wpływać na zaburzone procesy myślowe, zastosowanie znajdują zarówno psychoterapia grupowa, jak i indywidualna. Schizofrenia dziecięca to choroba, w której cierpi nie tylko pacjent, ale i cała jego rodzina, dlatego też objęci psychoedukacją (czyli poinformowaniem o chorobie i sposobach jej leczenia, a także o możliwych do wystąpienia trudnościach) powinno być objęte zarówno dziecko, jak i jego najbliższe otoczenie. Pomocne dla dziecka ze schizofrenią bywa również korzystanie z pomocy logopedy (w celu treningu mowy), uczęszczanie na terapię zajęciową czy na trening umiejętności społecznych.

Schizofrenia wciąż jest niestety dość stygmatyzującą chorobą. Rzeczywiście, zdarzać się mogą sytuacje, w których chory – przez np. bardzo nasilone objawy psychotyczne – będzie wymagał pilnej hospitalizacji psychiatrycznej. Są to jednak przypadki skrajne. Jeżeli dziecko i jego opiekunowie będą stosować się do zaleceń lekarzy, to tak naprawdę możliwe jest ustabilizowanie stanu psychicznego pacjenta ze schizofrenią. Choroba ta z pewnością może budzić lęk, warto jednak wspomnieć, że u chorych udaje się czasami stopniowo zmniejszać dawki podawanych im leków, a czasami lekarz może zdecydować nawet o całkowitym zaprzestaniu farmakoterapii. Schizofrenię powinno się więc traktować jak inne choroby przewlekłe, takie jak cukrzycę czy nadciśnienie tętnicze – pacjent nie jest przecież winien swojemu zachorowaniu, a jeżeli będzie stosował się do zaleceń lekarskich, to jego stan naprawdę może wracać do normy.

Przeczytaj także: Jakie objawy sugerują, że rodzice powinni udać się z dzieckiem do psychiatry dziecięcego?