Zdania podrzędne i współrzędne: przykłady, ćwiczenia 

Spis treści:

1. Zdania współrzędne, czyli jak powstają zdania współrzędnie złożone
2. Rodzaje zdań współrzędnie złożonych
3. Poznajmy wszystkie pięć rodzajów zdań współrzędnie złożonych:
4. Zdanie współrzędne czy podrzędne
5. Zdania podrzędne, czyli co znajdziemy w zdaniu podrzędnie złożonym
6. Zdania podrzędne i współrzędne: ćwiczenia

Zdania współrzędne, czyli jak powstają zdania współrzędnie złożone

Zdania współrzędne – składowe zdania współrzędnie złożonego – pod względem treściowym czy logicznym są równorzędne. Nie określają się wzajemnie. Innymi słowy nie mamy tu do czynienia z sytuacją (znaną ze zdań podrzędnie złożonych), gdy jedno zdanie dopowiada treść drugiego, objaśnia je czy rozwija. Nie możemy też (znów – jak w przypadku relacji podrzędnej) jednym zdaniem zapytać o drugie ani z jednego zdania wyprowadzić pytania o drugie.

Pod względem treściowym zdania współrzędne są zatem równoważne, mogą więc też istnieć całkiem samodzielnie, w strukturze zdania współrzędnie złożonego pozostają jednak w określonym związku logicznym. Najbardziej widoczne jest to w przypadku zdania współrzędnie złożonego wynikowego, gdzie – zgodnie z nazwą – czynność, zdarzenie, zjawisko itp. opisane w jednym zdaniu wynika z czynności, zdarzenia, zjawiska itp. opisanego w drugim. Niemniej i tu każde ze zdań składowych stanowi pewną odrębną całość znaczeniową i może funkcjonować całkowicie samodzielnie.

Czytaj: Przysłówek: co to za część mowy? Pytania, stopniowanie, ćwiczenia

Rodzaje zdań współrzędnie złożonych

Wyróżniamy pięć rodzajów zdań złożonych współrzędnie. Aby je rozpoznać, często wystarczy zwrócić uwagę na spójniki, które łączą oba zdania składowe. W praktyce językowej możemy jednak spotkać także zdania współrzędnie złożone pozbawione spójników (tzw. bezspójnikowe). Przykład: Chłopcy grają w piłkę nożną, dziewczynki poszły pływać.

W takiej sytuacji najlepiej zastanowić się, jaki spójnik mógłby się pojawić po przecinku rozdzielającym dwa zdania współrzędne. W przytoczonym przykładzie mogłyby to być np. „a”, „z kolei” – wskazują na zdanie współrzędnie złożone łączne.

Uwaga, wspomniany spójnik „a” może wystąpić zarówno w zdaniu współrzędnie złożonym łącznym, jak i przeciwstawnym. Aby prawidłowo określić relację między dwoma zdaniami składowymi, należy więc przeanalizować treść (sens) całego zdania złożonego.

Pobierz ćwiczenia ze zdań podrzędnych i współrzędnych w wygodnym formacie pdf

Poznajmy wszystkie pięć rodzajów zdań współrzędnie złożonych:

Zdanie współrzędnie złożone łączne – zjawiska itp. przedstawione w obu zdaniach składowych występują w tym samym czasie i / lub tej samej przestrzeni. Przykłady: Oglądam telewizję i pogryzam chrupki; Ani się nie wyspałem, ani nie doczytałem książki do końca; Pójdź do biblioteki oraz zajrzyj do pralni.
Typowe spójniki: „i”, „a”, „oraz”, „ani”, „ni”, „jak”, „też”, „jakże”, „także”, „tudzież”
Wykres: __1__ .... __2__

Zdanie współrzędnie złożone rozłączne – zjawiska itp. przedstawione w obu zdaniach składowych wzajemnie się wykluczają bądź nie mogą wystąpić jednocześnie – zaistnieć może albo jedno, albo drugie. Przykłady: Albo pojadę do Wrocławia, albo wybiorę się do Poznania; Płytę oddam cioci lub zostawię u jej sąsiadki; Idziemy czy nie idziemy?

Typowe spójniki: „albo”, „lub”, „czy”, „bądź”
Wykres: __1__ <...> __2__

Zdanie współrzędnie złożone wynikowe – jedno zjawisko itp. wynika z drugiego. Przykłady: Padał deszcz, więc nie mogliśmy iść na boisko; Zdobyłeś najwięcej punktów, zatem otrzymasz nagrodę; Nie mam zwierzątka, dlatego chciałabym przygarnąć kota.

Typowe spójniki: „więc”, „zatem”, „toteż”, „dlatego”,
Wykres: __1__ >...> __2__

Zdanie współrzędnie złożone przeciwstawne – zjawiska itp. przeciwstawiają się sobie (logicznie, czasowo, przestrzennie itd.). Przykłady: Padał deszcz, ale wyszedłem z psem; Lubię swoje koleżanki, jednak czasem chciałabym posiedzieć sama z książką; Ja uważam tak, a co myślisz ty?

Typowe spójniki: „ale”, „lecz”, „a”, „jednak”, „zaś”, „natomiast”, „chociaż”
Wykres: __1__ >...< __2__

Zdanie współrzędnie złożone synonimiczne (inaczej włączne) – treść (na ogół) drugiego w kolejności zdania włącza się w treść pierwszego, ujmując to samo zjawisko itp. w inny sposób lub z innej strony. Przykłady: Nazwał go złodziejem, innymi słowy obraził go; Ciągle do niej dzwonią, czyli zależy im na jej kandydaturze; Nie zdał egzaminu, to jest nie dostał się na uczelnię.

Typowe spójniki: „czyli”, „to jest”, „to znaczy”, „mianowicie”, „innymi słowy”
Wykres: __1__ ..=.. __2__

Czytaj: "Nie" z przysłówkami – zasady pisowni i przykłady

Zdania podrzędne, czyli co znajdziemy w zdaniu podrzędnie złożonym

O czym była mowa, bez względu na relację łączącą oba zdania współrzędne, każde z nich może istnieć także samodzielnie, bo stanowi odrębną całość znaczeniową. Inaczej jest w przypadku zdań podrzędnych. Te ostatnie całość treściową tworzą jedynie w powiązaniu ze zdaniami nadrzędnymi (wraz z którymi tworzą zdania podrzędnie złożone), jako że dopowiadają je, dopełniają, można powiedzieć, że odpowiadają na pytanie zawarte lub ukryte w zdaniu nadrzędnym.
Wszystko o zdaniach podrzędnie złożonych znajdziesz w tych dwóch tekstach:

1. Zdania podrzędne: rodzaje zdań podrzędnie złożonych
2. Zdania nadrzędne i podrzędne: przykłady, ćwiczenia

Zdania podrzędne i współrzędne: ćwiczenia

Kiedy przyswoisz sobie wiedzę na temat zdań współrzędnych, przedstawioną w tym artykule, oraz poznasz zdania podrzędne i nadrzędne, szczegółowo scharakteryzowane w dwóch powyższych tekstach, koniecznie rozwiąż poniższy quiz. Ćwiczenia pomogą sprawdzić i utrwalić wiedzę o zdaniach podrzędnych i współrzędnych.

Pobierz ćwiczenia ze zdań podrzędnych i współrzędnych w wygodnym formacie pdf

Ile kosztuje pomoc do odrabiania lekcji? WIDEO