Części mowy: rzeczownik, przymiotnik i czasownik. Co trzeba o nich wiedzieć?

W języku polskim funkcjonuje wiele części mowy. Wyjaśniamy, czym są części mowy i bierzemy pod lupę te z nich, od których zaczyna się naukę, czyli rzeczownik, przymiotnik i czasownik. Te podstawy koniecznie trzeba znać!
Części mowy - co to jest?
Język polski dzieli wyrazy na części mowy pod względem ich znaczenia, pytań, na które odpowiadają czy odmiany. Dzięki takiej klasyfikacji mamy 10 części mowy:
- rzeczownik
- czasownik
- przymiotnik
- liczebnik
- zaimek
- przysłówek
- przyimek
- partykuła
- spójnik
- wykrzyknik
Części mowy - podział
Niektóre części mowy są odmienne, co oznacza że inaczej brzmią w różnych rodzajach, czasach czy przypadkach. Odmienne części mowy to:
- czasownik
- rzeczownik
- przymiotnik
- liczebnik
- zaimek
Nieodmienne części mowy, które zawsze mają taką samą formę to:
- przysłówek
- przyimek
- partykuła
- wykrzyknik
- spójnik
Części mowy można też podzielić na samodzielne, które mogą występować pojedynczo (to przymiotniki, liczebniki, zaimki, czasowniki, przysłówki) i na niesamodzielne, które muszą być powiązane z inną częścią mowy (np. przyimki, spójniki, partykuły)
Rzeczownik – odmienna część mowy
To od niego zwykle zaczyna się naukę części mowy w języku polskim. Rzeczownik to odmienna część mowy. Dzięki niemu można nazwać rzeczy, osoby, miejsca, zjawiska i pojęcia abstrakcyjne. Przykłady rzeczowników to: książka, mama, dom, huragan, tęsknota. Rzeczownik odpowiada na pytania: Kto? Co?
Jak odmienia się rzeczownik? Rzeczownik odmienia się przez liczby: pojedynczą i mnogą. Przykładowo: książka-książki, dom-domy lub huragan-huragany. Ale odmienia się także przez przypadki. Przykładowo:
- Mianownik (odpowiada na pytania: kto? co?): książka
- Dopełniacz (odpowiada na pytania: kogo? czego?): książki
- Celownik (odpowiada na pytania: komu? czemu?): książce
- Biernik (odpowiada na pytania: kogo? co?): książkę
- Narzędnik (odpowiada na pytania: z kim? z czym?): książką
- Miejscownik (odpowiada na pytania: o kim? o czym?): książce
- Wołacz (wykrzyknienie: o!): książko
Każdy rzeczownik ma także rodzaj gramatyczny. W liczbie pojedynczej rzeczowniki mogą występować w rodzaju męskim, żeńskim i nijakim. Przykładowo:
- rzeczownik rodzaju męskiego - słoń, Tomek, cel,
- rzeczownik rodzaju żeńskiego - mrówka, Jola, krew,
- rzeczownik rodzaju nijakiego - oko, powietrze, prosię.
W liczbie mnogiej rzeczowniki mogą występować w rodzaju męskoosobowym i niemęskoosobowym. Przykładowo:
- rzeczownik rodzaju męskoosobowego - filozofowie,
- rzeczownik rodzaju niemęskoosobowego - złudzenia.
Przymiotnik – odmienna część mowy
Ta część mowy, podobnie jak rzeczownik, to również jedna z pierwszych w języku polskim, od których rozpoczyna się ich naukę.
Przymiotnik to odmienna część mowy. Dzięki niemu można określić cechy rzeczy, osób, miejsc, zjawisk i pojęć abstrakcyjnych. Przykłady przymiotników to: ciekawa, ładna, duży, mocny, naprzemienny. Przymiotnik odpowiada na pytania: Jaki? Jaka? Jakie? Czyj? Czyja? Czyje? Który? Która? Które?
Jak odmienia się przymiotnik? Przymiotnik odmienia się przez liczby: pojedynczą i mnogą. Przykładowo: dobra-dobre, duży-duże lub naprzemienne-naprzemienne.
Przymiotnik odmienia się także przez przypadki. Przykładowo:
- Mianownik (odpowiada na pytania: kto? co?): dobra
- Dopełniacz (odpowiada na pytania: kogo? czego?): dobrej
- Celownik (odpowiada na pytania: komu? czemu?): dobrej
- Biernik (odpowiada na pytania: kogo? co?): dobrą
- Narzędnik (odpowiada na pytania: z kim? z czym?): dobrą
- Miejscownik (odpowiada na pytania: o kim? o czym?): dobrej
- Wołacz (wykrzyknienie: o!): dobra
Każdy przymiotnik ma także rodzaj gramatyczny. W liczbie pojedynczej przymiotniki mogą występować w rodzaju męskim, żeńskim i nijakim. Przykładowo:
- przymiotnik rodzaju męskiego - dobry, tani,
- przymiotnik rodzaju żeńskiego - dobra, tania,
- przymiotnik rodzaju nijakiego - dobre, tanie.
W liczbie mnogiej przymiotniki mogą występować w rodzaju męskoosobowym i niemęskoosobowym. Przykładowo:
- przymiotnik rodzaju męskoosobowego - dobrzy, tani,
- przymiotnik rodzaju niemęskoosobowego - dobre, tanie.
Czasownik – odmienna część mowy
Czasownik to odmienna część mowy. Dzięki niemu można nazwać czynność wykonywane przez rzeczy, osoby, miejsca, zjawiska i pojęcia abstrakcyjne. W zdaniu tworzy orzeczenie. Przykłady czasowników to: kocham, przeczytałem, zbuduję. Czasownik odpowiada na pytania: Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie?
Jak odmienia się czasownik? Przymiotnik odmienia się przez liczby – pojedynczą i mnogą – oraz osoby. Przykładowo:
- osoba l.poj. - ja - piszę
- osoba l.poj. - ty - piszesz
- osoba l.poj. - on, ona, ono - pisze
- osoba l.mn. - my - piszemy
- osoba l.mn. - wy- piszecie
- osoba l.mn. - oni, one - piszą
Czasownik odmienia się także przez czasy: przeszły, teraźniejszy i przyszły. Przykładowo:
- przeszły: pisałam, czytałeś, mówiło, budowaliśmy, bawiliście się, słuchali
- teraźniejszy: piszę, czytasz, mówi, budujemy, bawicie się, słuchają,
- przyszły: będę pisała, będę czytał, będzie mówiło, będziemy budowali, będziecie się bawili, będą słuchali.
Każdy czasownik ma także rodzaj gramatyczny. W liczbie pojedynczej czasowniki mogą występować w rodzaju męskim, żeńskim i nijakim. Przykładowo:
- czasownik rodzaju męskiego - pisał,
- czasownik rodzaju żeńskiego - pisała,
- czasownik rodzaju nijakiego - pisało.
W liczbie mnogiej czasowniki mogą występować w rodzaju męskoosobowym i niemęskoosobowym. Przykładowo:
- przymiotnik rodzaju męskoosobowego - czytaliśmy,
- przymiotnik rodzaju niemęskoosobowego - czytałyśmy.
Czasownik ma także tryby: oznajmujący, rozkazujący i przypuszczający. Przykładowo:
tryb oznajmujący
- (ja) czytam,
- (ty) śpisz,
- (ona) lubi,
- (my) mówimy,
- (wy) żartujecie,
- (oni) szaleją,
tryb rozkazujący
(ja) - [nie ma trybu rozkazującego dla 1 osoby l.poj.],
(ty) śpij,
(my) śpijmy,
tryb przypuszczający
(ja) czytałbym,
(ty) spałbyś,
(my) mówilibyśmy.
Czasownik ma stronę czynną, bierną i zwrotną. Przykłady:
- strona czynna czasownika – Mama ubiera Kasię.
- strona bierna czasownika – Samochód jest naprawiany przez mechanika.
- strona zwrotna czasownika – Agnieszka uczy się.
Czasownika ma także tryb, który sygnalizuje, czy czynność został wykonana, czy nadal jest wykonywana. Przykładowo:
- tryb niedokonany - Odkurzam pokój.
- tryb dokonany - Odkurzyłam pokój.
Czytaj również: Imiesłów - przymiotnikowy, przysłówkowy, bierny
"Nie" z czasownikami - jak prawidłowo piszemy "nie" z czasownikami. Zasady pisowni
Przecinek przed „ale” i przecinek przed „albo”. Kiedy stawiamy przecinek?
Pole powierzchni figury geometrycznej - jak obliczyć?
Pisownia "nie" z różnymi częściami mowy – dyktando