Części mowy: rzeczownik, przymiotnik i czasownik. Co trzeba o nich wiedzieć?

W języku polskim funkcjonuje wiele części mowy. Wyjaśniamy, czym są części mowy i bierzemy pod lupę te z nich, od których zaczyna się naukę, czyli rzeczownik, przymiotnik i czasownik. Te podstawy koniecznie trzeba znać!

Spis treści

1. Części mowy - co to jest?
2. Części mowy - podział
3. Rzeczownik – odmienna część mowy
4. Przymiotnik – odmienna część mowy
5. Czasownik – odmienna część mowy

Części mowy - co to jest?

Język polski dzieli wyrazy na części mowy pod względem ich znaczenia, pytań, na które odpowiadają czy odmiany. Dzięki takiej klasyfikacji mamy 10 części mowy:

• rzeczownik
• czasownik
• przymiotnik
• liczebnik
• zaimek
• przysłówek
• przyimek
• partykuła
• spójnik
• wykrzyknik

Części mowy - podział

Niektóre części mowy są odmienne, co oznacza że inaczej brzmią w różnych rodzajach, czasach czy przypadkach. Odmienne części mowy to:

• czasownik
• rzeczownik
• przymiotnik
• liczebnik
• zaimek

Nieodmienne części mowy, które zawsze mają taką samą formę to:

• przysłówek
• przyimek
• partykuła
• wykrzyknik
• spójnik

Części mowy można też podzielić na samodzielne, które mogą występować pojedynczo (to przymiotniki, liczebniki, zaimki, czasowniki, przysłówki) i na niesamodzielne, które muszą być  powiązane z inną częścią mowy (np. przyimki, spójniki, partykuły)

Rzeczownik – odmienna część mowy

To od niego zwykle zaczyna się naukę części mowy w języku polskim. Rzeczownik to odmienna część mowy. Dzięki niemu można nazwać rzeczy, osoby, miejsca, zjawiska i pojęcia abstrakcyjne. Przykłady rzeczowników to: książka, mama, dom, huragan, tęsknota. Rzeczownik odpowiada na pytania: Kto? Co?

Jak odmienia się rzeczownik? Rzeczownik odmienia się przez liczby: pojedynczą i mnogą. Przykładowo: książka-książki, dom-domy lub huragan-huragany. Ale odmienia się także przez przypadki. Przykładowo:

• Mianownik (odpowiada na pytania: kto? co?): książka
• Dopełniacz (odpowiada na pytania: kogo? czego?): książki
• Celownik (odpowiada na pytania: komu? czemu?): książce
• Biernik (odpowiada na pytania: kogo? co?): książkę
• Narzędnik (odpowiada na pytania: z kim? z czym?): książką
• Miejscownik (odpowiada na pytania: o kim? o czym?): książce
• Wołacz (wykrzyknienie: o!): książko

Każdy rzeczownik ma także rodzaj gramatyczny. W liczbie pojedynczej rzeczowniki mogą występować w rodzaju męskim, żeńskim i nijakim. Przykładowo:

• rzeczownik rodzaju męskiego - słoń, Tomek, cel,
• rzeczownik rodzaju żeńskiego - mrówka, Jola, krew,
• rzeczownik rodzaju nijakiego - oko, powietrze, prosię.

W liczbie mnogiej rzeczowniki mogą występować w rodzaju męskoosobowym i niemęskoosobowym. Przykładowo:

• rzeczownik rodzaju męskoosobowego - filozofowie,
• rzeczownik rodzaju niemęskoosobowego - złudzenia.

Przymiotnik – odmienna część mowy

Ta część mowy, podobnie jak rzeczownik, to również jedna z pierwszych w języku polskim, od których rozpoczyna się ich naukę.

Przymiotnik to odmienna część mowy. Dzięki niemu można określić cechy rzeczy, osób, miejsc, zjawisk i pojęć abstrakcyjnych. Przykłady przymiotników to: ciekawa, ładna, duży, mocny, naprzemienny. Przymiotnik odpowiada na pytania: Jaki? Jaka? Jakie? Czyj? Czyja? Czyje? Który? Która? Które?

Jak odmienia się przymiotnik? Przymiotnik odmienia się przez liczby: pojedynczą i mnogą. Przykładowo: dobra-dobre, duży-duże lub naprzemienne-naprzemienne.

Przymiotnik odmienia się także przez przypadki. Przykładowo:

• Mianownik (odpowiada na pytania: kto? co?): dobra
• Dopełniacz (odpowiada na pytania: kogo? czego?): dobrej
• Celownik (odpowiada na pytania: komu? czemu?): dobrej
• Biernik (odpowiada na pytania: kogo? co?): dobrą
• Narzędnik (odpowiada na pytania: z kim? z czym?): dobrą
• Miejscownik (odpowiada na pytania: o kim? o czym?): dobrej
• Wołacz (wykrzyknienie: o!): dobra

Każdy przymiotnik ma także rodzaj gramatyczny. W liczbie pojedynczej przymiotniki mogą występować w rodzaju męskim, żeńskim i nijakim. Przykładowo:

• przymiotnik rodzaju męskiego - dobry, tani,
• przymiotnik rodzaju żeńskiego - dobra, tania,
• przymiotnik rodzaju nijakiego - dobre, tanie.

W liczbie mnogiej przymiotniki mogą występować w rodzaju męskoosobowym i niemęskoosobowym. Przykładowo:

• przymiotnik rodzaju męskoosobowego - dobrzy, tani,
• przymiotnik rodzaju niemęskoosobowego - dobre, tanie.

Czasownik – odmienna część mowy

Czasownik to odmienna część mowy. Dzięki niemu można nazwać czynność wykonywane przez rzeczy, osoby, miejsca, zjawiska i pojęcia abstrakcyjne. W zdaniu tworzy orzeczenie. Przykłady czasowników to: kocham, przeczytałem, zbuduję. Czasownik odpowiada na pytania: Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie?

Jak odmienia się czasownik? Przymiotnik odmienia się przez liczby – pojedynczą i mnogą – oraz osoby. Przykładowo:

• osoba l.poj. - ja - piszę
• osoba l.poj. - ty - piszesz
• osoba l.poj. - on, ona, ono - pisze
• osoba l.mn. - my - piszemy
• osoba l.mn. - wy- piszecie
• osoba l.mn. - oni, one - piszą

Czasownik odmienia się także przez czasy: przeszły, teraźniejszy i przyszły. Przykładowo:

• przeszły: pisałam, czytałeś, mówiło, budowaliśmy, bawiliście się, słuchali
• teraźniejszy: piszę, czytasz, mówi, budujemy, bawicie się, słuchają,
• przyszły: będę pisała, będę czytał, będzie mówiło, będziemy budowali, będziecie się bawili, będą słuchali.

Każdy czasownik ma także rodzaj gramatyczny. W liczbie pojedynczej czasowniki mogą występować w rodzaju męskim, żeńskim i nijakim. Przykładowo:

• czasownik rodzaju męskiego - pisał,
• czasownik rodzaju żeńskiego - pisała,
• czasownik rodzaju nijakiego - pisało.

W liczbie mnogiej czasowniki mogą występować w rodzaju męskoosobowym i niemęskoosobowym. Przykładowo:

• przymiotnik rodzaju męskoosobowego - czytaliśmy,
• przymiotnik rodzaju niemęskoosobowego - czytałyśmy.

Czasownik ma także tryby: oznajmujący, rozkazujący i przypuszczający. Przykładowo:

tryb oznajmujący 

• (ja) czytam,
• (ty) śpisz,
• (ona) lubi,
• (my) mówimy,
• (wy) żartujecie,
• (oni) szaleją,

tryb rozkazujący

(ja) - [nie ma trybu rozkazującego dla 1 osoby l.poj.],

(ty) śpij,

(my) śpijmy,

tryb przypuszczający 

(ja) czytałbym,

(ty) spałbyś,

(my) mówilibyśmy.

Czasownik ma stronę czynną, bierną i zwrotną. Przykłady:

• strona czynna czasownika – Mama ubiera Kasię.
• strona bierna czasownika – Samochód jest naprawiany przez mechanika.
• strona zwrotna czasownika – Agnieszka uczy się.

Czasownika ma także tryb, który sygnalizuje, czy czynność został wykonana, czy nadal jest wykonywana. Przykładowo:

• tryb niedokonany - Odkurzam pokój.
• tryb dokonany - Odkurzyłam pokój.

Czytaj również: Imiesłów - przymiotnikowy, przysłówkowy, bierny

"Nie" z czasownikami - jak prawidłowo piszemy "nie" z czasownikami. Zasady pisowni

Przecinek przed „ale” i przecinek przed „albo”. Kiedy stawiamy przecinek?

Pole powierzchni figury geometrycznej - jak obliczyć?

Pisownia "nie" z różnymi częściami mowy – dyktando

Sonia Młodzianowska