Części mowy: rzeczownik, przymiotnik i czasownik. Co trzeba o nich wiedzieć?

W języku polskim funkcjonuje wiele części mowy. Wyjaśniamy, czym są części mowy i bierzemy pod lupę te z nich, od których zaczyna się naukę, czyli rzeczownik, przymiotnik i czasownik. Te podstawy koniecznie trzeba znać!

Co to są części mowy?

Język polski dzieli wyrazy na części mowy pod względem ich znaczenia, pytań, na które odpowiadają czy odmiany. Dzięki takiej klasyfikacji mamy 10 części mowy:

• rzeczownik
• czasownik
• przymiotnik
• liczebnik
• zaimek
• przysłówek
• przyimek
• partykuła
• spójnik
• wykrzyknik

Podział części mowy

Niektóre części mowy są odmienne, co oznacza że inaczej brzmią w różnych rodzajach, czasach czy przypadkach. Odmienne części mowy to:

• czasownik
• rzeczownik
• przymiotnik
• liczebnik
• zaimek

Nieodmienne części mowy, które zawsze mają taką samą formę to:

• przysłówek
• przyimek
• partykuła
• wykrzyknik
• spójnik

Części mowy można też podzielić na samodzielne, które mogą występować pojedynczo (to przymiotniki, liczebniki, zaimki, czasowniki, przysłówki) i na niesamodzielne, które muszą być  powiązane z inną częścią mowy (np. przyimki, spójniki, partykuły)

Rzeczownik – odmienna część mowy

To od niego zwykle zaczyna się naukę części mowy w języku polskim. Rzeczownik to odmienna część mowy. Dzięki niemu można nazwać rzeczy, osoby, miejsca, zjawiska i pojęcia abstrakcyjne. Przykłady rzeczowników to: książka, mama, dom, huragan, tęsknota. Rzeczownik odpowiada na pytania: Kto? Co?

Jak odmienia się rzeczownik? Rzeczownik odmienia się przez liczby: pojedynczą i mnogą. Przykładowo: książka-książki, dom-domy lub huragan-huragany. Ale odmienia się także przez przypadki. Przykładowo:

• Mianownik (odpowiada na pytania: kto? co?): książka
• Dopełniacz (odpowiada na pytania: kogo? czego?): książki
• Celownik (odpowiada na pytania: komu? czemu?): książce
• Biernik (odpowiada na pytania: kogo? co?): książkę
• Narzędnik (odpowiada na pytania: z kim? z czym?): książką
• Miejscownik (odpowiada na pytania: o kim? o czym?): książce
• Wołacz (wykrzyknienie: o!): książka

Każdy rzeczownik ma także rodzaj gramatyczny. W liczbie pojedynczej rzeczowniki mogą występować w rodzaju męskim, żeńskim i nijakim. Przykładowo:

• rzeczownik rodzaju męskiego - słoń, Tomek, cel,
• rzeczownik rodzaju żeńskiego - mrówka, Jola, krew,
• rzeczownik rodzaju nijakiego - oko, powietrze, prosię.

W liczbie mnogiej rzeczowniki mogą występować w rodzaju męskoosobowym i niemęskoosobowym. Przykładowo:

• rzeczownik rodzaju męskoosobowego - filozofowie,
• rzeczownik rodzaju niemęskoosobowego - złudzenia.

Przymiotnik – odmienna część mowy

Ta część mowy, podobnie jak rzeczownik, to również jedna z pierwszych w języku polskim, od których rozpoczyna się ich naukę.

Przymiotnik to odmienna część mowy. Dzięki niemu można określić cechy rzeczy, osób, miejsc, zjawisk i pojęć abstrakcyjnych. Przykłady przymiotników to: ciekawa, ładna, duży, mocny, naprzemienny. Przymiotnik odpowiada na pytania: Jaki? Jaka? Jakie? Czyj? Czyja? Czyje? Który? Która? Które?

Jak odmienia się przymiotnik? Przymiotnik odmienia się przez liczby: pojedynczą i mnogą. Przykładowo: dobra-dobre, duży-duże lub naprzemienne-naprzemienne.

Przymiotnik odmienia się także przez przypadki. Przykładowo:

• Mianownik (odpowiada na pytania: kto? co?): dobra
• Dopełniacz (odpowiada na pytania: kogo? czego?): dobrej
• Celownik (odpowiada na pytania: komu? czemu?): dobrej
• Biernik (odpowiada na pytania: kogo? co?): dobrą
• Narzędnik (odpowiada na pytania: z kim? z czym?): dobrą
• Miejscownik (odpowiada na pytania: o kim? o czym?): dobrej
• Wołacz (wykrzyknienie: o!): dobra

Każdy przymiotnik ma także rodzaj gramatyczny. W liczbie pojedynczej przymiotniki mogą występować w rodzaju męskim, żeńskim i nijakim. Przykładowo:

• przymiotnik rodzaju męskiego - dobry, tani,
• przymiotnik rodzaju żeńskiego - dobra, tania,
• przymiotnik rodzaju nijakiego - dobre, tanie.

W liczbie mnogiej przymiotniki mogą występować w rodzaju męskoosobowym i niemęskoosobowym. Przykładowo:

• przymiotnik rodzaju męskoosobowego - dobrzy, tani,
• przymiotnik rodzaju niemęskoosobowego - dobre, tanie.

Czasownik – odmienna część mowy

Czasownik to odmienna część mowy. Dzięki niemu można nazwać czynność wykonywane przez rzeczy, osoby, miejsca, zjawiska i pojęcia abstrakcyjne. W zdaniu tworzy orzeczenie. Przykłady czasowników to: kocham, przeczytałem, zbuduję. Czasownik odpowiada na pytania: Co robi? Co się z nim dzieje? W jakim jest stanie?

Jak odmienia się czasownik? Przymiotnik odmienia się przez liczby – pojedynczą i mnogą – oraz osoby. Przykładowo:

• osoba l.poj. - ja - piszę
• osoba l.poj. - ty - piszesz
• osoba l.poj. - on, ona, ono - pisze
• osoba l.mn. - my - piszemy
• osoba l.mn. - wy- piszecie
• osoba l.mn. - oni, one - piszą

Czasownik odmienia się także przez czasy: przeszły, teraźniejszy i przyszły. Przykładowo:

• przeszły: pisałam, czytałeś, mówiło, budowaliśmy, bawiliście się, słuchali
• teraźniejszy: piszę, czytasz, mówi, budujemy, bawicie się, słuchają,
• przyszły: będę pisała, będę czytał, będzie mówiło, będziemy budowali, będziecie się bawili, będą słuchali.

Każdy czasownik ma także rodzaj gramatyczny. W liczbie pojedynczej czasowniki mogą występować w rodzaju męskim, żeńskim i nijakim. Przykładowo:

• czasownik rodzaju męskiego - pisał,
• czasownik rodzaju żeńskiego - pisała,
• czasownik rodzaju nijakiego - pisało.

W liczbie mnogiej czasowniki mogą występować w rodzaju męskoosobowym i niemęskoosobowym. Przykładowo:

• przymiotnik rodzaju męskoosobowego - czytaliśmy,
• przymiotnik rodzaju niemęskoosobowego - czytałyśmy.

Czasownik ma także tryby: oznajmujący, rozkazujący i przypuszczający. Przykładowo:

tryb oznajmujący 

• (ja) czytam,
• (ty) śpisz,
• (ona) lubi,
• (my) mówimy,
• (wy) żartujecie,
• (oni) szaleją,

tryb rozkazujący

(ja) - [nie ma trybu rozkazującego dla 1 osoby l.poj.],

(ty) śpij,

(my) śpijmy,

tryb przypuszczający 

(ja) czytałbym,

(ty) spałbyś,

(my) mówilibyśmy.

Czasownik ma stronę czynną, bierną i zwrotną. Przykłady:

• strona czynna czasownika – Mama ubiera Kasię.
• strona bierna czasownika – Samochód jest naprawiany przez mechanika.
• strona zwrotna czasownika – Agnieszka uczy się.

Czasownika ma także tryb, który sygnalizuje, czy czynność został wykonana, czy nadal jest wykonywana. Przykładowo:

• tryb niedokonany - Odkurzam pokój.
• tryb dokonany - Odkurzyłam pokój.

Czytaj również: Imiesłów - przymiotnikowy, przysłówkowy, bierny

"Nie" z czasownikami - jak prawidłowo piszemy "nie" z czasownikami. Zasady pisowni

Przecinek przed „ale” i przecinek przed „albo”. Kiedy stawiamy przecinek?

Pole powierzchni figury geometrycznej - jak obliczyć?

Pisownia "nie" z różnymi częściami mowy – dyktando

Sonia Młodzianowska