Spójniki - co to są spójniki i czy stawiać przecinek przed spójnikami?

Spójniki to części mowy, których zadaniem jest spojenie, czyli połączenie. Spójniki łącza wyrazy, np. rzeczowniki, ale również zdania. Ich podział na spójniki współrzędne i podrzędne zależy właśnie od tego, w jakim zdaniu występują. Zobacz, jaką role pełnią w języku polskim spójniki i jakie zasady interpunkcyjne ich dotyczą.

Spójnik to nieodmienna część mowy. Spójników jest wiele, oto one:

i, oraz, a, ani, ale, lecz, natomiast, zaś, lub, albo, czyli, czy, więc, dlatego, toteż, bądź, zatem, tudzież, przeto, jednak, że, jeżeli, żeby, aby, iż, bo, bowiem, gdy, gdyby, gdyż, ponieważ, choć, chociaż, zanim, aż;

To, że spójniki są nieodmienne, oznacza, że nie podlegają deklinacji, nie zmieniają liczby, rodzaju itd.

Spis treści

1. Rodzaje spójników
2. Czy stawiamy przecinek przed spójnikiem?
3. Jak odróżnić spójnik od przyimka?

Rodzaje spójników

Spójniki, jak powiedziano na początku, łączą wyrazy lub zdania. Zacznijmy od tej pierwszej opcji.

1 Spójniki łączące dwa rzeczowniki, przymiotniki, przysłówki czy czasowniki w zdaniu pojedynczym

Są to spójniki: i, oraz, ani, albo, lub, czy, lecz.

Na przykład: Lubię gruszki oraz jabłka

Obrałam, ale nie ugotowałam ziemniaków.

Róże są czerwone i pachnące.

Zjem ziemniaki albo makaron.

Andrzej jechał szybko, lecz ostrożnie.

2 Spójniki współrzędne - łączące zdania składowe zdań współrzędnych

Spójniki współrzędne można podzielić (biorąc pod uwagę znaczenie, jakie ze sobą niosą) na 6 rodzajów. Niektóre powtarzają się, ponieważ mają kilka znaczeń. 

• łączne, np. a, i, oraz, tudzież, też, także, zarazem. Łączą elementy, których treści wskazują na łączność czasową lub przestrzenną), np.: W tym roku odwiedziliśmy Włochy i Hiszpanię
• rozłączne, np. albo, bądź, czy, lub. Łączą elementy, których treści wzajemnie się wykluczają, np.:  Pojdę do kina, albo zostanę w domu.
• wykluczające (wyłączające), np. ani, ni. Łączą elementy, których treści wskazują na łączność, ale dotyczą przeczeń, np.: Nie chciał jeść ani pić.
• przeciwstawne, np. a, aczkolwiek, ale, jednak, lecz, natomiast, tymczasem, wszakże, zaś, za to. Łączą elementy, których treści przeciwstawiają się sobie),np.: Ja boję się wody, ale mój mąż świetnie pływa.
• wyjaśniające, np. czyli, mianowicie, ponieważ, to jest. Łączą elementy, w których jeden stanowi wyjaśnienie drugiego), np.: Zostałam dłużej w pracy, ponieważ nie zdążyłam wszystkiego zrobić.
• wynikowe, np. dlatego, i, przeto, tedy, więc, zatem, toteż, a. Łączą elementy, w których treść jednego wynika z treści drugiego, np.: On złamał nogę, zatem nie pojedzie na wycieczkę.

3 Spójniki podrzędne - łączące zdanie podrzędne z nadrzędnym

Są to spójniki takie jak: aby, żeby, albowiem, bo, bowiem, choć, chociaż, gdyż, jeśli, jeżeli, ponieważ, skoro, że, żeby, zanim, aż.

Na przykład: On powiedział, że rezygnuje z pracy.

Oni zostawili psa u dziadków, ponieważ wyjechali na wakacje.

Jestem zainteresowana kupnem samochodu, chociaż to duży wydatek.

Basia założyła rękawiczki, żeby nie zmarzły jej ręce na mrozie.

Czytaj również: Jak napisać rozprawkę? Konstrukcja i zwroty stosowane w rozprawce

Rodzaj męskoosobowy i niemęskoosobowy. Czym się różnią od rodzaju żeńskiego, męskiego i nijakiego?

Zaimek - czym jest zaimek, na jakie odpowiada pytania i kiedy używa się zaimków?

Czy stawiamy przecinek przed spójnikiem?

Zasady interpunkcyjne mówią, że przed niektórymi spójnikami trzeba postawić przecinek, a przed innymi nie. Jak to rozróżnić? 

Przecinek stawiamy przed spójnikami: a, aczkolwiek, ale, jednak, lecz, natomiast, tymczasem, wszakże, zaś, za to, dlatego, i, przeto, tedy, więc, zatem, toteż, czyli, mianowicie, ponieważ, to jest.

Nie stawiamy przecinkami przed spójnikami: i, oraz, tudzież, też, także, zarazem, albo, bądź, czy, lub, ani, ni, a (jeśli łączy dwa rzeczowniki, np. wojna między Polską a Niemcami)

Można to zapamiętać również inaczej: 

Stawiamy przecinek między zdaniami współrzędnie złożonymi, które są połączone spójnikami:

• przeciwstawnymi, np. Przyjechałabym do ciebie, ale źle się dziś czuję. Miałam powiesić pranie, lecz pilny telefon odciągnął mnie od tego zajęcia.
• wynikowymi:  np. Nie pojechałem do sklepu, wiec zjadłem resztki wczorajszego obiadu. On jest wysoki, dlatego trudno mu kupić dobre spodnie.
• wyjaśniającymi,: np. Nikt nie otwiera, czyli pewnie wszyscy wyszli z domu. Nie miałam ochoty na lody, ponieważ przed chwilą zjadłam ciasto z owocami.

Nie stawiamy przecinka w zdaniach współrzędnie złożonych, które są połączone spójnikami:

• łącznymi: np. Tata uwielbia majsterkowanie i naprawianie zepsutych rzeczy. Ania narysowała piękny obrazek dla babci oraz laurkę dla dziadka
• rozłącznymi: np. To mięso usmażę albo uduszę w brytfance. Umyję okna lub tylko przetrę szyby
• wyłączającymi: np. Nie pojechaliśmy do dziadków ani do rodziców.

Wyjątkiem jest sytuacja, w której powtarzamy dwa razy ten sam spójnik (np. Nie pojechaliśmy ani do dziadków, ani do rodziców. Albo pójdę na polonistykę, albo na historię.) lub wtedy, gdy mamy do czynienia z wtrąceniami lub dopowiedzeniami (np. Idź na prawo, albo raczej na jakieś studia techniczne.).

Jak odróżnić spójnik od przyimka?

Zarówno spójnik, jak i przyimek to nieodmienne części mowy, krótkie i takie, które występują obok rzeczownika, dlatego łatwo je pomylić.  Aby tego nie robić, warto zapamiętać, że przyimek stoi w towarzystwie jednego tylko wyrazu (np. za oknem, w domu), natomiast spójnik łączy przynajmniej dwa wyrazy (dziewczynka i chłopiec, ziemniaki, albo makaron).

Czytaj również: Przecinek przed oraz - czy stawiamy przecinki przed spójnikami?

Przecinek przed „ale” i przecinek przed „albo”. Kiedy stawiamy przecinek?

"Nie" z przymiotnikami – zasady pisowni i ćwiczenia

Małgorzata Wójcik