Inicjacja seksualna coraz wcześniej
Wiek inicjacji seksualnej obniżył się na przestrzeni dekad. W USA prawie 2/3 nastolatków podejmuje współżycie przed 19. rokiem życia, a 11 proc. osób w wieku szkolnym doświadcza przemocy seksualnej.
Jest ona jednym z czynników ryzyka nieplanowanej ciąży, która niesie ze sobą poważne konsekwencje zdrowotne i społeczne. WHO szacuje, że 55 proc. ciąż u nastolatek kończy się aborcją, często wykonywaną w niebezpiecznych warunkach.
Ile nieletnich dziewczyn zostaje matkami w Polsce?
W Polsce, jak podaje prof. dr hab. n. med. Anna Torres na łamach Pediatrii Po Dyplomie, w latach 2021–2023 matkami przed 18. rokiem życia zostało odpowiednio 1435, 1337 i 1123 osób.
W grupie poniżej 15. roku życia – 31, 43 i 33. Średni wiek inicjacji seksualnej u kobiet wynosi ok. 15 lat, a 57 proc. badanych nigdy nie stosowało antykoncepcji.
Najdziwniejsze metody antykoncepcji
W Polsce brakuje szeroko zakrojonych badań dotyczących antykoncepcji awaryjnej, w kontekście jej postrzegania i stosowania przez młodzież.
Z dotychchczas przeprowadzanych badań wiadomo, że część osób błędnie uznawała ją za metodę wczesnoporonną lub odrzucała z powodów światopoglądowych.
Inne dane wskazują, że osoby nie stosujące antykoncepcji chroniącej przed ciążą, mogą liczyć na antykoncepcję awaryjną, jednocześnie nie podejmując na co dzień innych form zabezpieczeń.
Zarazem wiadomo, że w 2023 r. wystawiono 250–300 tys. recept na antykoncepcję awaryjną, z czego tylko 1937 dotyczyło osób w wieku 15–17 lat. Jak podkreśla prof. dr hab. n. med. Anna Torres z Kliniki Ginekologii Dziecięcej i Dziewczęcej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie:
- W kontekście populacyjnym nie wykazano, aby łatwa dostępność AA skutkowała brakiem stosowania regularnej antykoncepcji lub wpływała na zwiększenie częstości ryzykownych i nieodpowiedzialnych zachowań seksualnych
Co trzeba wiedzieć o antykoncepcji awaryjnej
Co młodzież wie o antykoncepcji awaryjnej? Można sądzić, że nie zawsze zna potrzebne i istotne informacje. Znacząca w tym rola personelu medycznego:
- Pacjentkę stosującą doustną antykoncepcję awaryjną należy poinformować, że nie chroni ona przed ciążą, jeśli owulacja już wystąpiła lub dojdzie do kolejnego niezabezpieczonego stosunku.
- W przypadku wymiotów do 3 godzin po przyjęciu tabletki dawkę należy powtórzyć. U nastolatek, u których ryzyko wymiotów jest większe, można rozważyć wcześniejsze podanie leku przeciwwymiotnego.
- Niektóre przewlekle przyjmowane leki mogą osłabiać skuteczność doustnej antykoncepcji awaryjnej nawet do 4 tygodni po ich odstawieniu. Dotyczy to m.in. karbamazepiny, fenytoiny, ryfampicyny, dziurawca i innych leków z tej grupy.
Co istotne, otyłość (BMI >30 kg/m²) może obniżać skuteczność antykoncepcji awaryjnej – ryzyko ciąży, mimo jej zastosowania, wzrasta ponad 4-krotnie w porównaniu z osobami o prawidłowej masie ciała.
Antykoncepcja awaryjna - skutki uboczne u nastolatek
Antykoncepcji awaryjnej nie stosuje się w ciąży ani w przypadku uczulenia na składniki leku. WHO podkreśla, że nie ma potrzeby wykonywania testu ciążowego ani innych badań przed zastosowaniem antykoncepcji awaryjnej – nie szkodzi ona rozwijającej się ciąży.
W licznych badaniach potwierdzono, że doustna antykoncepcja awaryjna (AA) – zarówno lewonorgestrel (LNG), jak i octan uliprystalu (UPA) – jest bezpieczna, a działania niepożądane są rzadkie i łagodne. Najczęstsze skutki uboczne to:
- nudności,
- wymioty,
- bóle głowy
- krwawienia międzymiesiączkowe
Wymienione objawy występują podobnie u dorosłych i nastolatek. Poważne powikłania nie są opisywane.
W przypadku doustnej antykoncepcji awaryjnej zaleca się rozważenie leków przeciwwymiotnych, zwłaszcza u młodszych pacjentek – najlepiej przyjąć je godzinę przed AA.
Gdy wymioty wystąpią do 3 godzin po zażyciu leku, należy powtórzyć dawkę. Krwawienia i zmiana terminu miesiączki są możliwe, lecz ustępują samoistnie.
Czy antykocepcja awaryjna jest bezpieczna dla nastolatek?
Ból podbrzusza pojawia się u ok. 5–6 proc. osób. Badania nie wykazały wpływu antykoncepcji awaryjnej stosowanej przez nastolatki na implantację zarodka, receptywność endometrium, działanie plemników ani sam proces zapłodnienia.
Dane dotyczące bezpieczeństwa w przypadku zajścia w ciążę mimo antykoncepcji awaryjnej są ograniczone, ale nie wykazano wzrostu ryzyka wad wrodzonych, powikłań czy innych negatywnych skutków.
Stosowanie antykoncepcji awaryjnej u nastolatek jest bezpieczne, a organizacje, w tym American Academy of Pediatrics, rekomendują włączanie informacji o antykoncepcji awaryjnej do rutynowego doradztwa dla młodzieży – także z niepełnosprawnościami.
Ułatwiony, tani i bezreceptowy dostęp do antykoncepcji awaryjnej może ograniczyć liczbę nieplanowanych ciąż w tej grupie wiekowej. A to z kolei pozwoli młodzieży dorosnąć do roli rodziców we właściwym momencie.
