Nadwrażliwość słuchowa u dzieci. Co robić, gdy hałas boli?

Nadwrażliwość słuchowa to bolesna przypadłość: to, co dla innych dzieci jest odgłosem ściśle związanym z codziennością, przyjemnym lub obojętnym, dla dziecka z nadwrażliwością słuchową jest nie do zniesienia, a nawet może sprawiać ból. Jak objawia się nadwrażliwość słuchowa, jakie są jej przyczyny i jak ją leczyć? 

Nadwrażliwość słuchowa, określana również mianem nadwrażliwości na dźwięki, a czasem także nadreaktywności słuchowej, to jeden z objawów zaburzeń integracji sensorycznej.

Problem ten często występuje również przy autyzmie oraz przy zespole Aspergera, a obserwacje kliniczne potwierdzają, że odczuwa ją również niemal 40 proc. dzieci, narzekających na szumy uszne.

Spis treści

1. Objawy nadwrażliwości słuchowej
2. Przyczyny nadwrażliwości słuchowej
3. Rodzaje nadwrażliwości słuchowej
4. Leczenie nadwrażliwości słuchowej
5. Na czym polega stymulacja słuchu?
6. Jak na co dzień możesz pomóc dziecku z nadwrażliwością słuchową?

Objawy nadwrażliwości słuchowej

W dużym skrócie, nadwrażliwość słuchowa to nieprzyjemne, a często nawet bolesne odczuwanie dźwięków, które dla osób bez tej przypadłości są zupełnie normalne. Dzieci nadwrażliwe słuchowo nie tolerują najmniejszego hałasu: szczekanie psa, trąbiący samochód, burza, krzyk – to wszystko jest dla nich trudne do zaakceptowania.

Niekiedy wrażliwość jest tak duża, że dziecko nie toleruje nawet codziennych, zupełnie normalnych dźwięków, jak cicha muzyka, czy odgłosy włączonego telewizora. Przy czym przykrość sprawiać mogą dziecku również odgłosy uznane ogólnie za przyjemne, takie jak szum morza czy śpiew ptaków.

Nadwrażliwość słuchową można podejrzewać, gdy dziecko:

• ma problemy z zasypianiem i łatwo się wybudza,
• trudno mu skupić uwagę,
• w reakcji na niektóre dźwięki zasłania uszy dłońmi lub wkłada do nich palce,
• nie chce się bawić zabawkami, które wydają dźwięki,
• tam, gdzie jest dość głośno, jest zdenerwowane, wyraźnie pobudzone,
• drażnią go dźwięki sprzętów domowych: odkurzacza, suszarki, miksera,
• słyszy echo tam, gdzie go nie ma,
• jest w stanie usłyszeć dźwięki, które dla innych są niesłyszalne,
• po powrocie z przedszkola narzeka, że było tam za głośno, jest tym zmęczone,
• gdy tylko może, unika miejsc, gdzie z reguły jest głośno: festynów, kinderbali, supermarketów, sal zabaw dla dzieci,
• tam, gdzie jest dużo ludzi, nie reaguje na polecenia – jakby się wtedy „wyłączał”,
• na co dzień stale chce nosić słuchawki,
• często krzyczy, zwłaszcza tam, gdzie występują nieprzyjemne dla niego dźwięki (np. podczas sprzątania, czy w przedszkolu), zagłuszając je w ten sposób odgłosami, które jemu samemu wydają się znajome i bezpieczne.

Przyczyny nadwrażliwości słuchowej

Niekiedy zdarza się, że stan słuchu u dziecka z nadwrażliwością na dźwięki jest całkowicie w normie. Najczęściej jednak to zaburzenie związane jest z jakimiś defektami w obwodowej części narządu słuchu.

W układzie nerwowym człowieka istnieją bardzo silne tzw. mechanizmy kompensacyjne – gdy z jakiegoś powodu zaczyna docierać do niego zbyt mało informacji, rekompensuje to sobie, zwiększając wrażliwość narządów uczestniczących w procesach wykrywania i odbierania dźwięków.

W pewnej chwili to „wzmocnienie” zaczyna jednak wymykać się spod kontroli – receptory i neurony centralne stają się nadmiernie aktywne.

Rodzaje nadwrażliwości słuchowej

Warto wiedzieć, że istnieją różne rodzaje nadwrażliwości słuchowej:

• Obwodowa – związana jest z nieprawidłową pracą mięśnia strzemiączkowego, będącego naturalną ochroną dla ucha wewnętrznego przed zbyt głośnymi dźwiękami. Gdy zawodzi, do ucha wewnętrznego dociera więcej energii akustycznej, niż powinno, przez co dźwięki odczuwane są jako zbyt silne, drażniące.
• Obwodowo-centralna (mieszana) – pojawia się, gdy uszkodzeniu ulegnie tzw. ślimak, czyli część ucha wewnętrznego mająca kształt muszli ślimaka. W następstwie tego uszkodzenia dochodzi do niedosłuchu u dziecka, i występuje zjawisko wyrównania głośności, przez co niektóre dźwięki mogą być odbierane jako nieprzyjemne i bolesne. 
• Centralna – związana z niedoborem (choć niektóre badania sugerują, że również i z nadmiarem) serotoniny w ośrodkowym układzie nerwowym.

Leczenie nadwrażliwości słuchowej

Terapia nadwrażliwości na dźwięki zawsze jest indywidualna i zależy od tego, jakich dźwięków dziecko nie toleruje, i jak bardzo są dla niego uciążliwe.

Jedną z metod leczenia jest metoda Tinnitus Retraining Therapy (TRT), w której stosowane są terapie dźwiękiem przy pomocy generatorów szumu szerokopasmowego (tzw. odczulanie na dźwięki).

Inną – terapia, w trakcie której stymulowany jest słuch, oraz ściśle z nim powiązany układ przedsionkowy, znajdujący się w uchu wewnętrznym. Stymulacja układu przedsionkowego to wszelkiego rodzaju zabawy ruchowe, szczególnie na huśtawkach i hamakach, ale też na piłkach czy trampolinie.

Zobacz: Zespół Alicji w Krainie Czarów, czyli rzeczywistość w krzywym zwierciadle

Na czym polega stymulacja słuchu?

Stymulacja słuchu jest bardziej skomplikowana. Na początku należy ocenić, jakie dźwięki nie są przed dziecko tolerowane, a jakie akceptuje.

Te, które akceptuje, wykorzystywane są następnie na początku terapii do stymulacji słuchu, która polega m.in. na przybliżaniu i oddalaniu źródła dźwięku i na ćwiczeniach z instrumentami, których dźwięki dziecko lubi. Stopniowo wprowadzane są dźwięki przez dziecko nieakceptowane – w taki jednak sposób, by nie były uciążliwe.

Na tym etapie maluch sam może generować dźwięki, których nie akceptuje – są one dzięki temu łagodniejsze, gdyż docierają do mózgu dłuższą drogą, niż te pochodzące bezpośrednio z otoczenia (gdy dziecko samo je generuje, dochodzi jeszcze sygnał polecenia, jakie mózg musi wydać ręce naciskającej przycisk instrumentu, dlatego malec ma więcej czasu, by odpowiednio się przygotować).

Ćwiczenia mają formę zabawy, dlatego malec czuje się komfortowo. Z upływem czasu można włączać kolejne, mniej lubiane dźwięki, i zwiększać ich natężenie.

W niektórych przypadkach konieczne bywa również leczenie farmakologiczne, które reguluje poziom serotoniny w ośrodkowym układzie nerwowym.

Terapia nadwrażliwości słuchowej trwa zazwyczaj około roku, a jej pierwsze efekty można zauważyć po kilku miesiącach.

Jak na co dzień możesz pomóc dziecku z nadwrażliwością słuchową?

Niezależnie od fachowej terapii, dziecko z nadwrażliwością słuchową na co dzień należy chronić przed dźwiękami, których nie lubi albo wręcz nie toleruje – nie chodzić tam, gdzie jest głośno, unikać hałasu w domu, mówić ściszonym głosem, na podłodze ułożyć wykładzinę, a w oknach powiesić firany, które wytłumią dźwięki.

Jeśli malec chodzi już do przedszkola, warto uczulić nauczycieli, by ograniczyli mu kontakt z takimi dźwiękami –  zaprocentuje to jego zachowaniem: dziecko będzie spokojniejsze, mniej agresywne, lepiej skoncentrowane, słowem – będzie sprawiać mniej problemów.