Rozwój inteligencji emocjonalnej. Jak nauczyć dziecko wyrażania emocji?

Inteligencja emocjonalna wpływa na umiejętność życia w społeczeństwie. Dlatego warto rozwijać inteligencję emocjonalną u naszych dzieci od małego. O tym, jak to robić opowiada Marzena Martyniak, psycholog, specjalista w dziedzinie rozwoju inteligencji emocjonalnej, założycielka Instytutu Rozwoju Emocji.

Spis treści

1. Ważne pierwsze 6 lat
2. Nauka wyrażania emocji
3. Zacznij od siebie
4. Owoce treningu

Rozwój inteligencji emocjonalnej malucha to coś, o czym my - rodzice, często zapominamy. Gdy rodzi się dziecko, dbamy o jego zdrowie i rozwój fizyczny. Zapisujemy na kursy, zajęcia, by wspierać je w nauce i rozwijaniu jego pasji. Nie pamiętamy jednak o rozwoju inteligencji emocjonalnej. 

A tymczasem to bardzo ważna umiejętność, od której zależy przyszłość dziecka, umiejętność radzenia sobie w świecie, nawiązywania kontaktów zawodowych. Rozpoznawanie emocji własnych i cudzych oraz zdolność radzenia sobie z nimi jest niezbędna w nawiązywaniu relacji uczuciowych. Zdolność ta wpływa również na wyniki w nauce, a potem na sukcesy w pracy. O tym, jak rozwijać tę cechę u dzieci, rozmawiamy z Marzeną Martyniak, która prowadzi badania nad inteligencją emocjonalną u dzieci.

Sprawdź: Kalendarz rozwoju dziecka - poznaj ważne etapy rozwoju dziecka

Ważne pierwsze 6 lat

Inteligencja emocjonalna rozwija się w pierwszych latach życia. To czas, kiedy dzieci powinny uczyć się radzenia sobie ze swoimi emocjami, a więc rozpoznawania ich, pokazania im korzystnych sposobów ich wyrażania oraz zapoznawania ze sposobami regulowania ich intensywności.

– Dziecko doświadcza na co dzień szerokiego spektrum emocji – mówi Marzena Martyniak. – One jak układanka składają się na jego stan psychiczny. Ale maluchy nie zawsze znają mechanizmy kontrolowania swoich emocji tak, aby w danej sytuacji świadomie dopasować reakcję do sytuacji. Stąd histeria przy rozstaniu z mamą czy rzucanie się w sklepie na podłogę.

Jak podkreśla ekspertka, nawyki emocjonalne, czyli właśnie wspomniane mechanizmy, dzieci nabywają do ok. 6. roku życia. W kolejnych latach dziecko doświadcza jeszcze więcej emocji, bardziej złożonych, jednak praca od najmłodszych lat jest podstawą do tego, aby w przyszłości ulepszać swoje zdolności.

Nawyki emocjonalne wypracowane w pierwszych latach zostają z nami do końca życia, dlatego warto je rozwijać. Oczywiście istnieją sytuacje, w których nasz nawyk może zostać zmieniony (np. z powodu traumatycznego wydarzenia).

– Prawidłowe sposoby reagowania, utrwalone w dzieciństwie, są bardzo cenne: dają możliwość bardziej spokojnego wejścia w kolejne etapy życia szkolnego – mówi psycholog. – Dlatego zajmuję się inteligencją emocjonalną u dzieci, bo uważam, że trzeba od początku kształtować w nich – na miarę ich możliwości – właściwe nawyki emocjonalne.

Czytaj: Sprawdź, czy w życiu prowadzi cię głowa czy serce.

Nauka wyrażania emocji

Reakcja na pojawiające się emocje może być aktywna lub pasywna. Aktywna jest wtedy, gdy emocje wyrażane są spontanicznie i automatycznie: wszyscy się złoszczą, zbyt ekspresyjnie wyrażają radość. Edukacja polega na pokazaniu dziecku, jak spontanicznie i korzystnie dla niego i innych to okazać, np. wykrzyczeniem złości, wytupaniem jej, wydmuchaniem jej czy też zwróceniem się do kogoś o pomoc. Pasywna reakcja jest wtedy, gdy malec chowa wszystko w sobie.

– To pierwszy krok do zaprzeczania swoim emocjom, do udawania, że nie istnieją – mówi psycholog. – Z moich obserwacji wynika, że dzieci często nie znają mechanizmów wyrażania swoich uczuć albo znają jeden sposób na wyrażanie wszystkich intensywnych emocji – zarówno złości, jak i radości czy strachu. Dlatego na warsztatach, które prowadzę z dziećmi w swoim lub w innych przedszkolach, uczę ich różnych reakcji na różne emocje.

Jak to wygląda w praktyce? Najmłodsze dzieci dwu- i trzyletnie poznają cztery grupy emocji: złość, radość, smutek oraz spokój. W trakcie specjalnych zajęć, ale też w czasie zwykłej zabawy, uczą się je rozróżniać u siebie, rozpoznawać u innych dzieci i stopniować, np. czuję małą lub dużą złość, mały lub wielki smutek. Im dziecko starsze, tym więcej emocji poznaje: stopniowanie polega na wprowadzeniu nowych pojęć, jak gniew, furia itd.

– Uczę dzieci, jak zachowywać się, gdy czują np. ogromną radość i jak wyrażać oraz zmniejszać jej intensywność, czyli regulować tę emocję – tłumaczy Marzena Martyniak. – Do każdej grupy przyporządkowane są 3–4 sposoby reagowania – nie więcej, by dzieci się nie pogubiły.

To tzw. kodeksy wyrażania emocji. Szukanie pomocy u dorosłego i przytulenie się do niego znajduje się w każdej grupie, reszta strategii jest niepowtarzalna – chodzi o to, aby dzieciom nie myliły się emocje i sposoby ich wyrażania, ale też o to, aby rodzice, znając również te strategie, potrafili prawidłowo odczytać emocje swoich maluchów, co nie zawsze jest takie proste.

Edukacja emocjonalna polega na tym, aby nauczyć dzieci aktywnych sposobów wyrażania emocji, np. złość dzieci mogą wyrażać, tupiąc lub pchając ścianę, a aby wyrazić ogromną radość i ją wyregulować – piją wodę.

Czytaj: Rozwój dziecka: jak umiejętnie motywować dziecko? Jak wypracować u dziecka motywację wewnętrzną?

Zacznij od siebie

Marzena Martyniak radzi też, jak uczyć dzieci rozpoznawania i radzenia sobie z ich emocjami. – Musimy opracować techniki radzenia sobie z emocjami, a więc korzystne rozwiązania, zamiast negatywnych narracji: nie krzycz, nie szalej… Takie zachowanie sugeruje dziecku, że jego sposób wyrażania emocji jest zły, ponieważ nie podoba się najważniejszej dla niego osobie – wyjaśnia.

– Zamiast takich krótkich komunikatów podsuńmy dziecku rozwiązanie, jak chcemy, żeby się zachowało: przytul się do mnie, zaśpiewaj piosenkę, powiedz koledze, że chciałbyś się z nim pobawić. Jeśli nie chce się podzielić zabawką z innym maluchem, zaproponujmy, żeby pobawiło się jeszcze trochę, a potem zaprosiło kolegę do wspólnej zabawy.

Najważniejsza jest znajomość dziecka, co pomaga ocenić, czy w konkretnej sytuacji maluch czuje się przytłoczony czy niezrozumiany To sprawi, że następnym razem dziecko będzie wiedziało, jak prawidłowo zareagować. Stosując nakazy i zakazy, uczymy dziecko, że jego „nie” jest mniej ważne od naszego „nie”.

Polecamy: Jak wychować szczęśliwe dziecko? Sprawdź, co radzi psycholog

Zasady wspierania inteligencji emocjonalnej u dziecka:

• Nie hamuj emocji dziecka, tylko wyjaśniaj, jak ma wyrażać emocje.
• Nie krytykuj dziecka, ale tłumacz, jak następnym razem w podobnej sytuacji chcesz, aby się zachowało.
• Stosuj jasne komunikaty i przekazy, aby dziecko je rozumiało.
• Nie oszukuj dziecka, ukrywając własne emocje – ono jest doskonałym obserwatorem i potrafi je wyczuć, nawet jeśli jesteś dobrym aktorem.
• Opracuj z dzieckiem wasze własne sposoby wyrażania emocji zamiast stosowania zakazów. 

Owoce treningu

Jak pokazują badania naszej ekspertki, jest wiele korzyści rozwijania inteligencji emocjonalnej u dziecka w pierwszych latach jego życia. Maluchy te mają wyższą samoocenę i rzadziej wykazują zachowania lękowe czy depresyjne. Wyraźnie widoczne jest też to, że dzieci z rozwiniętą inteligencją emocjonalną radzą sobie lepiej w grupie rówieśniczej, łatwiej nawiązują kontakty z kolegami, rzadziej się kłócą, biją, same rozwiązują problemy między sobą.

Rzadziej doświadczają też ekstremalnych emocji, są bardziej świadome swoich uczuć, lepiej odczytują uczucia innych – są bardziej empatyczne i wrażliwe. To przekłada się na ich późniejsze relacje w życiu dorosłym – zarówno w związkach, w relacjach ze swoimi dziećmi, jak i kontaktach zawodowych.

– Co ciekawe, dzieci z wysoką inteligencją emocjonalną mają też lepsze wyniki w nauce, bo potrafią radzić sobie ze zdenerwowaniem, strachem przed klasówką – mówi psycholog. – Potrafią lepiej kontrolować swoje emocje, dlatego ich mózg poznawczy w takich sytuacjach nie jest blokowany przez stres.

Są bardziej świadome swoich mocnych i słabych stron, nie załamują się porażką, tylko wykorzystują emocje do tego, aby sobie pomóc w realizacji konkretnych zadań. Warto też pamiętać, że osoby o wysokiej inteligencji emocjonalnej potrafią jasno komunikować swoje stany emocjonalne, a więc np. stawiać granice – twoje zachowanie mi się nie podoba, nie zgadzam się na nie oraz w jasny sposób komunikować swoje potrzeby – dodaje psycholog.

Czytaj: Agresja u dziecka, czyli 9 sposobów na agresywne dziecko. Przyczyny agresji u dzieci

Małgorzata Wójcik