„Czym wcześniej wychwycone trudności, tym łatwiej się nimi zaopiekować”. AuDHD widać już u niemowląt

Jeszcze 10 lat temu środowisko lekarskie było zdania, że jednoczesne zdiagnozowanie autyzmu i ADHD jest niewłaściwe. Uważano, że są to zaburzenia neurorozwojowe wzajemnie się wykluczające. Od 2013 roku uznano jednak możliwość ich współistnienia, a od niedawna krążyć zaczyna nazwa, która rodzicom może w końcu przynieść zrozumienie zachowań ich dzieci, które budzą wątpliwości co do sztywnej diagnozy pod tytułem „autyzm” lub „ADHD”. Czym zatem jest AuDHD o którym coraz więcej mówi społeczność neuroróżnorodna?

Nie da się ukryć, że ujmując temat w dużym uproszczeniu, w społeczeństwie zwykło się przypisywać autyzmowi i ADHD zupełnie różne cechy. O autystykach myślimy, jako o osobach wycofanych z kolei o osobach z ADHD, jako o nadaktywnych. Jak to możliwe, że w tak wielu przypadkach te rodzaje neuroróżnorodności się ze sobą łączą?

Według badania z 2018 roku, prowadzonego przez Juliusa Kernbacha, niemieckiego psychiatrę z Uniwersytetu w Akwizgranie, objawy zespołu nadpoubdliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) i spektrum autyzmu w znacznej ilości przypadków pokrywają się ze sobą. Z badania wynika, że 30 do 80 proc. osób z autyzmem ma również objawy ADHD. Z kolei osoby ze zdiagnozowanym ADHD, w 20 do 50 proc. mają współistniejące objawy autyzmu.

Odsetek jest całkiem spory. Po długich latach wątpliwości, w piątym wydaniu „Diagnostycznego i statystycznego podręcznika zaburzeń psychicznych” (DSM-5) przyznano, że pojedyncza diagnoza nie opisuje szerokiego zakresu objawów, jakiego doświadcza wielu pacjentów. Choć dawniej, podczas stawiania diagnozy decydowała przeważająca liczba objawów występujących u pacjenta, dziś jeśli osoba spełnia zarówno kryteria występowania autyzmu (ASD), jak i ADHD, otrzyma podwójną diagnozę. Skrótem, używanym czasami poza oficjalną terminologią jest właśnie AuDHD.

Rodzice mogą czuć się w tym wszystkim zagubieni. Jak to możliwe, że dwa, wydawać by się mogło, zupełnie przeciwstawne zaburzenia mogą występować u jednego dziecka? Próbujemy się dowiedzieć więcej o współistnieniu autyzmu i ADHD wczytując się w naukowe doniesienia, a także rozmawiając z psychologiem klinicznym, Dominiką Wach-Pleskot z Psycho Kliniki.

Zobacz też: Na te cechy ADHD nie zwracamy uwagi. Psycholog: u dziewczynek bywają zamaskowane

Spis treści

1. AuDHD a genetyka
2. Jak działają mózgi osób z ADHD i z autyzmem?
3. Jak odróżnić ADHD od AuDHD i autyzm od AuDHD?
4. Wczesna diagnoza autyzmu i ADHD
5. Terapia to podstawa dla dziecka neuroróżnorodnego

AuDHD a genetyka

Nie bez przyczyny, jeszcze dekadę temu psychologowie i psychiatrzy nie uznawali jednoczesnej diagnozy ASD i ADHD.

- Należy zauważyć, że główne kryteria diagnostyczne ASD i ADHD nie pokrywają się. Podstawowe cechy autyzmu to nieustępujące trudności w komunikacji i interakcjach społecznych oraz ograniczone, powtarzające się wzorce zachowań, zainteresowań czy czynności, podczas gdy w zakres podstawowych objawów ADHD wchodzą trudności z koncentracją, nadpobudliwość i impulsywność. Więc rzeczywiście niektóre cechy autyzmu i ADHD mogą się wydawać wykluczające – tłumaczy dawne podejście nasza ekspertka.

A jednak. Jednoczesne występowanie obydwu zaburzeń, jak się okazuje, jest możliwe ze względu na ich podobne mechanizmy genetyczne i neurobiologiczne.

Z badania opublikowanego w 2013 roku w magazynie „Psychiatria Dziecięca” wynika, że dwa ważne geny są zaangażowane zarówno w występowaniu ASD, jak i ADHD. Są to gen receptora dopaminy i gen transportera serotoniny. Ten pierwszy odgrywa kluczową rolę w procesach poznawczych i emocjonalnych, decydując o takich kwestiach, jak uwaga i motywacja. Drugi z kolei to gen biorący udział w regulacji serotoniny, neuroprzekaźnika ważnego dla nastroju, apetytu i snu.

Te szczegółowe badania genetyczne pokrywają się z późniejszymi obserwacjami naukowców. Według badania z 2014 roku, pierworodne dzieci kobiet z ADHD były ponad sześciokrotnie bardziej narażone na występowanie ADHD i dwukrotnie bardziej narażone na autyzm niż populacja ogólna. Z kolei szwedzkie badanie z 2018 roku wykazało, że osoby autystyczne i członkowie ich rodzin są znacznie bardziej narażeni na ADHD.

Przeczytaj: Mama pięcioraczków w szczerym wyznaniu o autyzmie. "Nie jestem dobrym materiałem na koleżankę"

Jak działają mózgi osób z ADHD i z autyzmem?

Jak przyznał dr Edward Hallowell, psychiatra specjalizujący się w neuroróżnorodności w rozmowie z Los Angeles Times: „ADHD jest jak posiadanie niezwykle potężnego silnika Ferrari w mózgu z hamulcami rowerowymi”.

Podczas gdy ADHD, to cechy takie jak trudności z koncentracją, nadpobudliwość i impulsywność, ASD to zamiłowanie do rutyny, wyspecjalizowane zainteresowania. Różnice są znaczące, a jednak mogą się łączyć w unikatowy zespół cech.

- Osoba z ADHD może mieć trudności z planowaniem zadań i odkładaniem wszystkiego na później, podczas gdy osoby z autyzmem lubią strukturę i rutynę. Osoba z autyzmem może się interesować sprawami, które są nierozumiane przez innych, podczas gdy osoba z ADHD będzie interesowała się danym zjawiskiem, rzeczą do momentu gdy nie wyczerpie się jej zafascynowanie nowością. Współwystępowanie AuDHD tworzy unikalny zestaw wyzwań, które wymagają kompleksowego podejścia zarówno do diagnozy jak i leczenia, a przede wszystkich wsparcia jednostki z całą jej indywidualnością i całym spektrum doświadczeń - tłumaczy nam Dominiką Wach-Pleskot.

Aby dobrze zrozumieć specyfikę ASD i ADHD warto zgłębić porównanie, którym często posługują się dorosłe osoby neuroróżnorodne szerzące wiedzę o swoich doświadczeniach.

Wzorce mózgowe autystyków porównywane bywają do trasy na mapie. Jest na niej wnikliwa dbałość o szczegóły, umożliwiająca ekstremalne zgłębianie tematów, które wzbudzają ciekawość autystyka. Ta mapa to rodzaj lupy do przemyśleń, usprawniającej innowacyjne rozwiązywanie problemów.

Z kolei osoby z ADHD mają wzorce mózgowe, które porównywane bywają do kaskady szybkich, promiennych iskier. Myśli krążą, a pomysły błyszczą, jak gwiazdy. To symbolizuje pasję i zapał oraz kreatywność, które pojawiają się w momencie, gdy osoba z ADHD zaczyna się czymś interesować. To wir, który pochłania bez reszty.

Jak odróżnić ADHD od AuDHD i autyzm od AuDHD?

Nakładanie się na siebie objawów zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) i zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) wciąż stanowi wyzwanie w diagnozowaniu. Istotne jest zrozumienie cech wspólnych, które występują w obydwu przypadkach.

- Cechy wspólne to wrażliwość sensoryczna, szczególne zainteresowania, trudności z wyrażaniem emocji, problemy z przetwarzaniem informacji, hamowanie impulsów, problemy z funkcjami wykonawczymi, tj. organizacja, planowanie, różnice w uczeniu się, czy trudności społeczne – wymienia nasza ekspertka.

Do coraz częściej poruszanych cech wspólnych ASD i ADHD zalicza się też powtarzalność ruchów, takich jak machanie rękami, stukanie, kołysanie się na krześle. Te ruchy pomagają zarówno autystykom, jak i osobom z ADHD w relaksowaniu się, skupieniu i poradzeniu sobie z wszelkimi innymi uczuciami. Przy czym dla tych pierwszych zapewniają poczucie komfortu, a dla tych drugich są sposobem na pozbycie się nadmiaru energii.

Przenikanie się obydwu tych zaburzeń może niekiedy korygować pewne typowe cechy. Czasami klinicyści nie zauważają ADHD, ponieważ autyzm pomaga w funkcjonowaniu wykonawczym, jak chociażby w planowaniu, skupianiu się, zapamiętywaniu. Te wpływy jednak nie zawsze są pozytywne.

- ASD i ADHD mogą na siebie wpływać, zarówno ułatwiając codzienne funkcjonowanie, jak i je utrudniając. Jeśli osoba z diagnozą AuDHD zainteresuje się czymś, to przenikliwość i dociekliwość z jaką osoby z ASD dowiadują się, o czymś co ich interesuje, połączy się z wysokim skupieniem osoby z ADHD. Natomiast trudności w komunikacji społecznej występujące u osób z ASD mogą się potęgować w połączeniu w impulsywnością ADHD, co może prowadzić do wykluczenia czy odrzucenia – tłumaczy psycholog kliniczny, Dominika Wach-Pleskot z Psycho Kliniki.

Według niektórych badaczy, część cech autyzmu i ADHD występujących łącznie, w AuDHD może prowadzić do wewnętrznego poczucia dezorientacji. Uważa się na przykład,że większość osób z ADHD uwielbia nowości i emocje, podczas gdy osoby autystyczne mogą się w takich warunkach czuć rozregulowane. W AuDHD nie zawsze jest tak, że mamy albo jedną, albo drugą cechę.

Jak zaznacza terapeutka Stacie Fanelli w rozmowie z LA Times: „W autyzmie bardzo ceniona jest rutyna i powtarzalność, a ADHD może bardzo utrudniać ich wdrożenie. Wydaje się, że tak naprawdę, że te osoby zawsze walczą same ze sobą”.

Dowiedz się: Dzieci z autyzmem widzą takie obrazki po swojemu. To nie tylko rodzaj testu

Wczesna diagnoza autyzmu i ADHD

Już pojedyncza diagnoza to ogromne trudności w funkcjonowaniu w neurotypowym świecie. Tym bardziej, tak nauroróżnorodne dzieci, jak te, które mają i autyzm i ADHD jednocześnie, mogą czuć się wyjątkowo zagubione. Właśnie dlatego, tak istotna jest szybka diagnoza. Obydwa stany można zaobserwować już u najmłodszych dzieci.

Wśród objawów autyzmu, które można dostrzec już między 6., a 12. miesiącem życia są:

• Brak uśmiechu;
• Nie łapanie kontaktu wzrokowego;
• Specyficzna powtarzalność zachowań;
• Opóźnienia lub brak w gaworzeniu;
• Spowolniony rozwój motoryczny.

Z kolei bardzo wczesne objawy ADHD u dzieci poniżej 1. roku życia to:

• Duży niepokój, częsta płaczliwość i trudności w uspokojeniu się;
• Nieustanne poruszanie ciałkiem, ogromna aktywność w machaniu nóżkami i rączkami;
• Złość i płacz, gdy dziecku coś mu się nie udaje;
• Duże problemy ze snem, częste wybudzanie;
• Szybkie nudzenie się, szybkie psucie zabawek, uderzanie nimi o podłogę lub ścianę.

Terapia to podstawa dla dziecka neuroróżnorodnego

Oczywiście, nie wszystkie te trudności będą świadczyć o zaburzeniach neurorozwojowych, ale gdy rodzic je zauważy, powinien skonsultować je ze specjalistą, by jak najszybciej rozpocząć terapię i ułatwić dziecku funkcjonowanie w naurotypowym świecie.

- Świat dzieci czy w spektrum autyzmu, czy z ADHD wydaje się zazwyczaj dość niezrozumiałym miejscem, co sprawia, że często czują się one zagrożone, niepewne, gorsze od innych. Pierwszym krokiem dla rodzica, chcącego wspierać swoje dziecko, jest poznanie swoich własnych ograniczeń, lęków czy przekonań, które mogą stać na przeszkodzie do całkowitej akceptacji wyjątkowości swojego dziecka oraz faktu, że inność jest nieprzewidywalna, a oni muszą się z nią nauczyć żyć – podkreśla Dominika Wach-Pleskot.

Dobrze dobrane terapie, takie, jak terapia funkcji wykonawczych, terapia poznawczo-behawioralna czy trening umiejętności społecznych dają niesamowite efekty i ułatwiają funkcjonowanie dzieci neuroróżnorodnych w grupie rówieśniczej. Odpowiednio prowadzone, będą łatwiej radziły sobie z własnymi trudnościami.

To niezwykle ważne, by dzieci z AuDHD otrzymywały skuteczne metody terapii, umożliwiające im zrozumienie swoich własnych emocji i radzenia sobie z nimi. Zdaniem wielu badaczy osoby neuroróżnorodne znacznie częściej szukają ulgi w narkotykach, alkoholu, a także cierpią na stany lękowe i depresję. Eksperci radzą rodzicom, by byli oni uważni, ale i cierpliwi.

- Pamiętajmy, że dzieci w toku swojego życia nabywają różnych kompetencji i umiejętności pozwalających na samodzielne, satysfakcjonujące funkcjonowanie, wykażmy się więc elastycznością i zrozumieniem dla przeżywanych przez nie trudności. Pamiętajmy, że dziecko stara się zachowywać najlepiej jak potrafi, wykorzystując posiadane zdolności do spełniania oczekiwań otoczenia. Twórzmy warunki, w których dziecko poczuje się bezpieczne, wartościowe, akceptowane przez innych i doceniane - radzi psycholog kliniczny, Dominika Wach-Pleskot.

Źródła:

- Decoding the overlap between autism and ADHD, spectrumnews.org;

- What to Know About Comorbid Autism and ADHD (AuDHD), verywellmind.com

- Autism and ADHD often go hand-in-hand. What’s it like to have ‘AuDHD’?, latimes.com

- Shared endo-phenotypes of default mode dysfunction in attention deficit/hyperactivity disorder and autism spectrum disorder, Tradicional Psychiatry, nature.com

- Parenting a Child with Autism, psychologytoday.com

- What have we learnt about the causes of ADHD?, National Library od Medicine

- neurodiversecouplescounseling.com

Natalia Kosznik