Zdania podrzędne i współrzędne: przykłady, ćwiczenia 

2020-03-26 15:32

Zdania podrzędne i współrzędne to składowe zdań złożonych. Relacja między zdaniami składowymi decyduje o tym, czy całą strukturę określimy jako zdanie złożone podrzędnie, czy współrzędnie.

Zdania 3
Autor: Getty images

Spis treści:

  1. Zdania współrzędne, czyli jak powstają zdania współrzędnie złożone
  2. Rodzaje zdań współrzędnie złożonych
  3. Poznajmy wszystkie pięć rodzajów zdań współrzędnie złożonych:
  4. Zdanie współrzędne czy podrzędne
  5. Zdania podrzędne, czyli co znajdziemy w zdaniu podrzędnie złożonym
  6. Zdania podrzędne i współrzędne: ćwiczenia

Zdania współrzędne, czyli jak powstają zdania współrzędnie złożone

Zdania współrzędne – składowe zdania współrzędnie złożonego – pod względem treściowym czy logicznym są równorzędne. Nie określają się wzajemnie. Innymi słowy nie mamy tu do czynienia z sytuacją (znaną ze zdań podrzędnie złożonych), gdy jedno zdanie dopowiada treść drugiego, objaśnia je czy rozwija. Nie możemy też (znów – jak w przypadku relacji podrzędnej) jednym zdaniem zapytać o drugie ani z jednego zdania wyprowadzić pytania o drugie.

Pod względem treściowym zdania współrzędne są zatem równoważne, mogą więc też istnieć całkiem samodzielnie, w strukturze zdania współrzędnie złożonego pozostają jednak w określonym związku logicznym. Najbardziej widoczne jest to w przypadku zdania współrzędnie złożonego wynikowego, gdzie – zgodnie z nazwą – czynność, zdarzenie, zjawisko itp. opisane w jednym zdaniu wynika z czynności, zdarzenia, zjawiska itp. opisanego w drugim. Niemniej i tu każde ze zdań składowych stanowi pewną odrębną całość znaczeniową i może funkcjonować całkowicie samodzielnie.

Czytaj: Przysłówek: co to za część mowy? Pytania, stopniowanie, ćwiczenia

Rodzaje zdań współrzędnie złożonych

Wyróżniamy pięć rodzajów zdań złożonych współrzędnie. Aby je rozpoznać, często wystarczy zwrócić uwagę na spójniki, które łączą oba zdania składowe. W praktyce językowej możemy jednak spotkać także zdania współrzędnie złożone pozbawione spójników (tzw. bezspójnikowe). Przykład: Chłopcy grają w piłkę nożną, dziewczynki poszły pływać.

W takiej sytuacji najlepiej zastanowić się, jaki spójnik mógłby się pojawić po przecinku rozdzielającym dwa zdania współrzędne. W przytoczonym przykładzie mogłyby to być np. „a”, „z kolei” – wskazują na zdanie współrzędnie złożone łączne.

Uwaga, wspomniany spójnik „a” może wystąpić zarówno w zdaniu współrzędnie złożonym łącznym, jak i przeciwstawnym. Aby prawidłowo określić relację między dwoma zdaniami składowymi, należy więc przeanalizować treść (sens) całego zdania złożonego.

Pobierz ćwiczenia ze zdań podrzędnych i współrzędnych w wygodnym formacie pdf

Poznajmy wszystkie pięć rodzajów zdań współrzędnie złożonych:

Zdanie współrzędnie złożone łączne – zjawiska itp. przedstawione w obu zdaniach składowych występują w tym samym czasie i / lub tej samej przestrzeni. Przykłady: Oglądam telewizję i pogryzam chrupki; Ani się nie wyspałem, ani nie doczytałem książki do końca; Pójdź do biblioteki oraz zajrzyj do pralni.
Typowe spójniki: „i”, „a”, „oraz”, „ani”, „ni”, „jak”, „też”, „jakże”, „także”, „tudzież”
Wykres: __1__ .... __2__

Zdanie współrzędnie złożone rozłączne – zjawiska itp. przedstawione w obu zdaniach składowych wzajemnie się wykluczają bądź nie mogą wystąpić jednocześnie – zaistnieć może albo jedno, albo drugie. Przykłady: Albo pojadę do Wrocławia, albo wybiorę się do Poznania; Płytę oddam cioci lub zostawię u jej sąsiadki; Idziemy czy nie idziemy?

Typowe spójniki: „albo”, „lub”, „czy”, „bądź”
Wykres: __1__ <...> __2__

Zdanie współrzędnie złożone wynikowe – jedno zjawisko itp. wynika z drugiego. Przykłady: Padał deszcz, więc nie mogliśmy iść na boisko; Zdobyłeś najwięcej punktów, zatem otrzymasz nagrodę; Nie mam zwierzątka, dlatego chciałabym przygarnąć kota.

Typowe spójniki: „więc”, „zatem”, „toteż”, „dlatego”,
Wykres: __1__ >...> __2__

Zdanie współrzędnie złożone przeciwstawne – zjawiska itp. przeciwstawiają się sobie (logicznie, czasowo, przestrzennie itd.). Przykłady: Padał deszcz, ale wyszedłem z psem; Lubię swoje koleżanki, jednak czasem chciałabym posiedzieć sama z książką; Ja uważam tak, a co myślisz ty?

Typowe spójniki: „ale”, „lecz”, „a”, „jednak”, „zaś”, „natomiast”, „chociaż”
Wykres: __1__ >...< __2__

Zdanie współrzędnie złożone synonimiczne (inaczej włączne) – treść (na ogół) drugiego w kolejności zdania włącza się w treść pierwszego, ujmując to samo zjawisko itp. w inny sposób lub z innej strony. Przykłady: Nazwał go złodziejem, innymi słowy obraził go; Ciągle do niej dzwonią, czyli zależy im na jej kandydaturze; Nie zdał egzaminu, to jest nie dostał się na uczelnię.

Typowe spójniki: „czyli”, „to jest”, „to znaczy”, „mianowicie”, „innymi słowy”
Wykres: __1__ ..=.. __2__

Czytaj: "Nie" z przysłówkami – zasady pisowni i przykłady

Dobrze wiedzieć

Zdanie współrzędne czy podrzędne

Uczniowie miewają problemy z odróżnieniem niektórych zdań współrzędnie złożonych (zwłaszcza wynikowych i synonimicznych) od podrzędnie złożonych (zwłaszcza okolicznikowych przyczyny i rozwijających). W razie wątpliwości należy zawsze zadać sobie pytanie, czy każde ze zdań składowych danego wypowiedzenia może istnieć całkiem samodzielnie – czy samo w sobie ma sens. Jeśli tak, będzie to zdanie złożone współrzędnie, a jeśli nie – podrzędnie.

Zdania podrzędne, czyli co znajdziemy w zdaniu podrzędnie złożonym

O czym była mowa, bez względu na relację łączącą oba zdania współrzędne, każde z nich może istnieć także samodzielnie, bo stanowi odrębną całość znaczeniową. Inaczej jest w przypadku zdań podrzędnych. Te ostatnie całość treściową tworzą jedynie w powiązaniu ze zdaniami nadrzędnymi (wraz z którymi tworzą zdania podrzędnie złożone), jako że dopowiadają je, dopełniają, można powiedzieć, że odpowiadają na pytanie zawarte lub ukryte w zdaniu nadrzędnym.
Wszystko o zdaniach podrzędnie złożonych znajdziesz w tych dwóch tekstach:

  1. Zdania podrzędne: rodzaje zdań podrzędnie złożonych
  2. Zdania nadrzędne i podrzędne: przykłady, ćwiczenia

Zdania podrzędne i współrzędne: ćwiczenia

Kiedy przyswoisz sobie wiedzę na temat zdań współrzędnych, przedstawioną w tym artykule, oraz poznasz zdania podrzędne i nadrzędne, szczegółowo scharakteryzowane w dwóch powyższych tekstach, koniecznie rozwiąż poniższy quiz. Ćwiczenia pomogą sprawdzić i utrwalić wiedzę o zdaniach podrzędnych i współrzędnych.

Pobierz ćwiczenia ze zdań podrzędnych i współrzędnych w wygodnym formacie pdf

Zdania podrzędnie i współrzędnie złożone: ćwiczenia

Pytanie 1 z 21
„Cieszy mnie, że znalazłeś nowych przyjaciół” to zdanie złożone:

Ile kosztuje pomoc do odrabiania lekcji? WIDEO

Ile kosztuje pomoc do odrabiania lekcji
Czy artykuł był przydatny?
Przykro nam, że artykuł nie spełnił twoich oczekiwań.
Nasi Partnerzy polecają

NOWY NUMER

POBIERZ PORADNIK! Darmowy poradnik, z którego dowiesz się, jak zmienia się ciało kobiety w ciąży, jak rozwija się płód, kiedy wykonać ważne badania, jak przygotować się do porodu. Pobieram >

Pobieram
poradnik ciaza