Zaburzenia osobowości bywają często traktowane jako błahe problemy. Wynika to z tego, że dość ciężko jest stwierdzić, czy cechy danej osoby są jeszcze prawidłowe, czy też wskazują już na jedno z zaburzeń osobowości. Tymczasem zaburzenia osobowości stanowią poważny problem i mogą w znaczący sposób utrudniać funkcjonowanie.
Zaburzeń osobowości wyróżnia się wiele, jako przykłady można tutaj podać chociażby osobowość zależną, narcystyczną czy anankastyczną. Jedne z nich przebiegają z mniej, inne ze zdecydowanie bardziej nasilonymi objawami – do drugiej grupy zalicza się osobowość borderline (określaną także jako osobowość z pogranicza, w skrócie BPD od angielskiego borderline personality disorder).
Spis treści:
- Osobowość borderline u kobiet i mężczyzn
- Przyczyny osobowości borderline
- Wychowanie a osobowość borderline
- Objawy osobowości borderline
- Osobowość borderline w związku
- Ryzyko związane z osobowością borderline
- Rozpoznawanie osobowości borderline
- Leczenie osobowości borderline
- Farmakoterapia w leczeniu osobowości borderline
Osobowość borderline u kobiet i mężczyzn
Związane z zaburzeniem osobowości typu borderline nieprawidłowości rozpoczynają się zwykle w okresie dorastania lub wczesnej dorosłości. W przeszłości uczeni byli przekonani, że wśród osób obarczonych tym problemem zdecydowanie dominują kobiety - uznawano nawet, że u przedstawicielek płci pięknej rozpoznaje się ¾ spośród wszystkich przypadków osobowości borderline. Obecnie jednak coraz częściej można się zetknąć z publikacjami przekonującymi o tym, że rozpowszechnienie zaburzenia u przedstawicieli obu płci może być podobne.
Niejednoznaczne są również dane dotyczące częstości występowania osobowości borderline w populacji – tutaj trudności biorą się przede wszystkim stąd, że wiele osób, które cierpi na ten problem, w ogóle nie odwiedza z tego powodu specjalistów od ochrony zdrowia psychicznego. Ogólnie szacuje się, że na zaburzenia osobowości typu borderline może cierpieć około 1-2% populacji.
Czytaj:
Terapia rodzinna - jak przebiega i jakie są jej cele?
Depresja w ciąży - czy można stosować leki antydepresyjne w ciąży?
Zaburzenia pamięci u młodych kobiet - przyczyny i leczenie zaburzeń
Wychowanie dziecka: by nie wyrosło na egoistę i narcyza. Postaw na zdrowy egoizm
Przyczyny osobowości borderline
Jeden aspekt dla wszystkich zaburzeń osobowości jest wspólny: otóż nie sposób wymienić jednego, konkretnego czynnika, który doprowadza do ich wystąpienia. Ogólnie dominuje pogląd, że w rozwijaniu się u ludzi zaburzeń osobowości decydującą rolę odgrywa wspólne działanie różnego rodzaju czynników: zarówno uwarunkowań genetycznych, jak i funkcjonowania układu nerwowego w trakcie życia oraz przeżywanie zdarzeń, które mogą być trudne dla psychiki.
O potencjalnym udziale genów w występowaniu osobowości borderline przekonywać może to, że zwiększone ryzyko wystąpienia tego problemu mają te osoby, których rodzice (lub jacyś inni członkowie ich rodziny) cierpieli na tego typu lub inne zaburzenia osobowości.
Z kolei o tym, że z osobowością borderline mogą być związane zaburzenia czynności ośrodkowego układu nerwowego, przekonywać mogą odkrycia uczonych dotyczące tego, że u niektórych osób z tym zaburzeniem zauważalne są zaburzenia funkcjonowania m.in. ośrodków mózgowia zaangażowanych w kontrolę emocji czy impulsywności. Podejrzewa się, że również i nieprawidłowości dotyczące poziomów różnych neuroprzekaźników w układzie nerwowym (np. serotoniny) także mogą być związane z występowaniem osobowości borderline.
Wychowanie a osobowość borderline
Możliwy jest związek pomiędzy trudnymi, doświadczanymi wydarzeniami a późniejszym rozwojem osobowości borderline. U wielu pacjentów, u których ostatecznie rozpoznawany jest ten problem, udaje się stwierdzić, że w przeszłości, szczególnie we wczesnych latach życia, przeżyli oni jakieś bardzo trudne zdarzenia. Mowa tutaj przede wszystkim o odrzuceniu w dzieciństwie przez opiekunów, ale i o wychowywaniu dziecka w atmosferze emocjonalnego chłodu.
Wystąpieniu u człowieka osobowości borderline sprzyja może sytuacja, gdzie we wczesnym dzieciństwie – z niezrozumiałych dla dziecka powodów – rodzic nagle po prostu znika z jego życia. Doświadczenie przemocy fizycznej, psychicznej czy seksualnej również może sprzyjać pojawianiu się zaburzeń osobowości typu borderline.
Objawy osobowości borderline
Tak jak nieprawidłowości związane z tym zaburzeniem osobowości mogą nie być wyraźnie zauważalne dla przejawiającej je osoby, tak już otoczenie człowieka z tym zaburzeniem osobowości zdecydowanie trudności te widzi. Do objawów osobowości borderline zalicza się bowiem takie problemy, jak:
- chwiejność emocjonalna (dotyczyć może ona samego siebie, ale i innych osób – pacjent z osobowością borderline jednego dnia może idealizować swojego partnera, mówić mu, jak bardzo go kocha i jaki to jest cudowny, drugiego natomiast – po zaledwie drobnej sprzeczce – być całkowicie przekonany o tym, że osoba, z którą pozostaje w związku, jest okrutna i wywołuje u niego jedynie cierpienie),
- stałe obawy przed odrzuceniem (człowiek z osobowością borderline bardzo może obawiać się potencjalnej samotności, w związku z czym nierzadko podtrzymuje on nawet te znajomości i związki, z powodu których ewidentnie cierpi),
- trudności z ustaleniem swojej własnej tożsamości (przejawiać się one mogą m.in. bardzo dynamicznymi zmianami celów i dążeń pacjenta),
- stałe uczucie wewnętrznej pustki,
- tendencja do zachowań ryzykownych (np. podejmowania przypadkowych kontaktów seksualnych, jazdy samochodem całkowicie niezgodnie z przepisami czy wydawanie znacznych ilości pieniędzy na absolutnie zbędne wydatki),
- wahania nastroju,
- częste pojawianie się myśli samobójczych oraz dokonywanie samouszkodzeń.
Osobowość borderline w związku
Związek z osobą, która ma osobowość borderline nie jest niemożliwy, ale z całą pewnością nie jest łatwy. Tak naprawdę szczęśliwą relację z takim człowiek można zbudować wyłącznie wtedy, gdy podejmie się on leczenia. Pacjent z zaburzeniem osobowości typu borderline reaguje bowiem całkowicie nieadekwatnie – winą za wszelkie trudności w relacji, np. ciągłe kłótnie, zawsze obarcza swoją drugą połowę i nieważne jest to, że to on te kłótnie sprowokował – i tak czuje się skrzywdzony. Niełatwe jest życie z osobą, która jednego dnia dosłownie nosi partnera na rękach, a drugiego dnia wystawia jego walizki za drzwi.
Ryzyko związane z osobowością borderline
Z osobowością borderline związanych jest kilka różnych zagrożeń. Najpoważniejszym jest ryzyko popełnienia samobójstwa. Celowe samouszkodzenia, jak i myśli samobójcze oraz ostatecznie zamachy samobójcze są niestety dość częste w grupie osób cierpiących na zaburzenie osobowości typu borderline.
Warto wspomnieć o ryzyku związanym z podejmowanymi przez te osoby niebezpiecznymi zachowaniami – w końcu kontakty płciowe z nieznajomymi grożą zarażeniem się jakąś chorobą (m.in. wirusem HIV), jazda niezgodnie z przepisami może skutkować zrobieniem krzywdy samemu sobie lub całkowicie postronnym osobom, z kolei bezmyślne wydatki mogą doprowadzić samego pacjenta i jego rodzinę do bankructwa. Dlatego osobowość borderline należy leczyć, zanim jednak terapia zostanie rozpoczęta, najpierw konieczne jest postawienie pacjentowi diagnozy.
Rozpoznawanie osobowości borderline
Przy podejrzeniu osobowości borderline najkorzystniejsza jest wizyta u psychiatry. Jednak należy od razu podkreślić, że pacjenci z BPD bardzo rzadko sami zgłaszają się do lekarza, zazwyczaj problemów upatrują oni w innych ludziach, a nie w sobie. Tutaj pojawia się rola bliskich osoby z osobowością borderline – to oni przede wszystkim są w stanie nakłonić pacjenta, aby sięgnął on po potrzebną mu pomoc.
Psychiatra badający pacjenta z podejrzeniem zaburzeń osobowości borderline koncentruje się nie tylko na wykładnikach nieprawidłowej osobowości, ale i przygląda się innym potencjalnym odchyleniom z zakresu psychopatologii. Jest to konieczne, gdyż z osobowością borderline współistnieją również innego rodzaju zaburzenia psychiczne, które również należy rozpoznawać i w razie potrzeby rozpocząć ich leczenie. Jako przykłady najczęstszych zaburzeń, które bywają powiązane z BPD, wymienić można m.in. zaburzenia depresyjne oraz zaburzenia lękowe.
Leczenie osobowości borderline
W sytuacji, gdy u pacjenta rozpoznane zostanie ostatecznie zaburzenie osobowości typu borderline, proponowane jest mu leczenie, które bazuje na psychoterapii. Zalecane bywają zarówno terapia psychodynamiczna, jak i terapia skoncentrowana na przeniesieniu czy terapia dialektyczno-behawioralna.
Z psychoterapią osobowości borderline związane są pewne trudności w leczeniu, np. to, że pacjentowi zdarza się szybko zaczynać odczuwać niechęć do coraz to kolejnych terapeutów i ich stale zmieniać. Takie postępowanie jest niekorzystne, ponieważ najlepsze efekty psychoterapii uzyskuje się wtedy, gdy w czasie terapii uda się nawiązać więź (relację) terapeutyczną – pozwala ona w zdecydowanie głębszy sposób poznać problemy pacjenta. Budowanie więzi, jak i sama psychoterapia trwają zwykle długi czas, jednak naprawdę może to dawać zmiany w postaci znacznej poprawy poziomu funkcjonowania pacjenta.
Farmakoterapia w leczeniu osobowości borderline
Pojawiać się może pytanie: a co z farmakoterapią? Otóż leków na zaburzenia osobowości nie ma. Pacjentom z osobowością borderline bywają zalecane pewne leki (np. przeciwdepresyjne czy przeciwlękowe), ale raczej krótkoterminowo i wyłącznie wtedy, gdy poza podstawowymi nieprawidłowościami wynikającymi z zaburzeń osobowości pojawiają się u nich również i inne zaburzenia (np. wyraźnie obniżony nastrój czy silny lęk).
Jednocześnie trzeba podkreślić, że farmakoterapię w tej grupie pacjentów prowadzi się bardzo ostrożnie – ze względu na zwiększone ryzyko rozwinięcia się u nich różnych uzależnień, pewnych leków raczej się im nie zaleca (unika się chociażby stosowania preparatów z grupy benzodiazepin).
