Cytologia: co to za badanie i jak się do niego przygotować?

Cytologia to jedno z podstawowych badań przeprowadzanych przez ginekologów. Najważniejszym celem jej wykonywania jest wczesne wykrywanie zmian przednowotworowych oraz raka szyjki macicy. Kiedy zrobić badanie cytologiczne i jak się do niego przygotować? Czy każdy nieprawidłowy wynik cytologii oznacza raka?

Spis treści

1. Cytologia - co to za badanie?
2. Jakie choroby wykrywa cytologia?
3. Jak często wykonywać cytologię?
4. Jakie są wskazania do wykonania cytologii?
5. Jak przygotować się do cytologii?
6. Na czym polega badanie cytologiczne?
7. Czy cytologia boli?
8. Jak interpretuje się wynik cytologii?
9. Co oznacza nieprawidłowy wynik cytologii?
10. Co robić, gdy wynik cytologii jest nieprawidłowy?

Cytologia polega na ocenie komórek nabłonkowych pozyskanych od pacjentki z okolicy szyjki macicy (w szczególności z okolicy jej ujścia zewnętrznego oraz tzw. strefy przekształceń). To badanie, które niejednej kobiecie uratowało życie. Jest proste i bezbolesne, a naprawdę może zaważyć na twoim zdrowiu.

Z artykułu dowiesz się:

• Cytologia - co to za badanie?
• Jakie choroby wykrywa cytologia?
• Jak często wykonywać cytologię?
• Jakie są wskazania do wykonania cytologii?
• Jak przygotować się do cytologii?
• Na czym polega badanie cytologiczne?
• Czy cytologia boli?
• Jak interpretuje się wynik cytologii?
• Co oznacza nieprawidłowy wynik cytologii?
• Co robić, gdy wynik cytologii jest nieprawidłowy?

Cytologia - co to za badanie?

Cytologia (inaczej wymaz z szyjki macicy) stała się popularna w drugiej połowie poprzedniego wieku. Badanie to opracował grecki ginekolog, którym był Georgios Papanicolaou.

Mężczyzna ten zwrócił uwagę na to, że poprzez ocenę materiału komórkowego, pobieranego z okolicy ujścia zewnętrznego szyjki macicy, możliwe jest rozpoznawanie wielu stanów patologicznych dotyczących tej części kobiecego narządu rozrodczego.

Przez kilka lat Papanicolaou zajmował się pobieraniem, utrwalaniem oraz ocenianiem wymazów z szyjki macicy, aż w końcu dostępne zaczęły się stawać pierwsze programy badań cytologicznych.

Jakie choroby wykrywa cytologia?

Cytologia jest badaniem, które ma na celu wykrywanie zarówno wczesnych i bezobjawowych jeszcze postaci raka, jak i stanów przedrakowych, w których przypadku wczesna interwencja może umożliwić zapobiegnięcie rozwojowi nowotworu.

Cytologia należy do grupy badań przesiewowych. Została ona do nich zaliczona nie bez powodu – według statystyk okazuje się bowiem, że dzięki rutynowemu przeprowadzaniu badań cytologicznych w krajach rozwiniętych zachorowalność na raka szyjki macicy zmniejszyła się o połowę, a umieralność z powodu tego nowotworu spadła aż o 70 procent.

Te liczby doskonale pokazują, jak ważna jest cytologia. Kto więc powinien wykonać cytologię? Tak naprawdę każda kobieta i to niejeden, a wiele razy w ciągu swojego życia.

Czytaj: Jak wygląda wizyta u ginekologa?

Sprawdź kalendarz badan ginekologicznych, które powinnaś wykonać w tym roku

Brodawczak - za jakie choroby odpowiada wirus brodawczaka?

Jak często wykonywać cytologię?

Pierwszą w życiu cytologię powinno się przejść w ciągu maksymalnie trzech lat od podjęcia pierwszego kontaktu płciowego (pacjentki, które nigdy nie współżyły, powinny mieć wykonaną cytologię przed ukończeniem 30. roku życia).

Później zalecana częstość badania cytologicznego zależy już od wielu różnych czynników. Przez około pierwsze cztery lata od pierwszej cytologii badanie może być wykonywane nawet każdego roku.

U kobiet, które mają pomiędzy 25 a 59 lat i u których podczas ostatniego badania nie zostały stwierdzone żadne nieprawidłowości, badanie cytologiczne powinno się wykonywać co trzy lata. W takim przypadku cytologia wykonywana jest jako badanie przesiewowe w ramach NFZ, w związku z czym pacjentki nie ponoszą kosztów jej przeprowadzenia.

Jakie są wskazania do wykonania cytologii?

Nie zawsze jednak cytologię wykonuje się z częstością raz na trzy lata. Pierwszą z odrębności jest ciąża – każda kobieta w stanie błogosławionym powinna mieć pobrany wymaz z szyjki macicy na początku ciąży.

Istnieją również pewne stany chorobowe, przy których cytologia zalecana jest co roku. Są nimi przede wszystkim:

• zakażenie wirusem HIV,
• długotrwałe stosowanie leków immunosupresyjnych (takich jak np. glikokortykosteroidy),
• potwierdzone, przetrwałe zakażenie wirusem HPV mającym wysoki potencjał onkogenny (czyli zdolność do wywołania raka szyjki macicy),
• zdiagnozowanie w przeszłości raka szyjki macicy lub śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy (regularna, coroczna kontrola zalecana jest nawet i tym kobietom, u których przeprowadzono skuteczne leczenie tychże zmian).

Jak przygotować się do cytologii?

W celu uzyskania jak najbardziej oddającego stan rzeczywisty wyniku cytologii, do badania pacjentka powinna się odpowiednio przygotować. Przede wszystkim ważny jest moment zgłoszenia się do ginekologa – badania cytologicznego nie przeprowadza się bowiem w trakcie miesiączki.

Wśród innych zaleceń dotyczących przygotowania do cytologii wymieniane są:

• abstynencja seksualna (pacjentka nie powinna podejmować kontaktów płciowych na 2-3 dni przed pobraniem u niej wymazu z szyjki macicy),
• unikanie irygacji pochwy 
• unikanie stosowania leków dopochwowych przez 2-3 doby przed cytologią.

Na czym polega badanie cytologiczne?

Nie tylko przygotowanie, ale i sam sposób pobrania wpływają na wynik cytologii. Badanie to ma pierwszeństwo przed innymi badaniami – materiał od pacjentki powinien zostać pozyskany przed przeprowadzeniem u niej badania ginekologicznego czy dopochwowego USG.

1. Na początku u pacjentki zakładany jest wziernik, dzięki któremu lekarz jest w stanie dokładnie obejrzeć szyjkę macicy – jest to istotne z tego powodu, iż materiał musi zostać pozyskany ze ściśle określonych, wspomnianych już wcześniej, miejsc.
2. Pobranie komórek do analizy cytologicznej odbywa się z wykorzystaniem specjalistycznej szczoteczki. Lekarz wprowadza ją do dróg rodnych, a następnie wykonuje obrót, dzięki czemu uzyskuje on komórki ze wszystkich istotnych części szyjki macicy.
3. Materiał jest następnie umieszczany na szkiełku laboratoryjnym, później utrwalany i przekazywany do analizy mikroskopowej.

Czy cytologia boli?

Kobiety, które nie miały jeszcze nigdy wykonywanej cytologii, zastanawiają się nad tym, czy badanie będzie dla nich bolesne. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy cytologia boli – odczucia w dużej mierze zależą tutaj od indywidualnej wrażliwości.

Tak jak jedne kobiety zgłaszają jedynie nieznaczny dyskomfort, tak inne przekonują, że cytologia jest dla nich bolesna.

Z pewnością jednak nie wolno obawiać się cytologii. Jeżeli nawet pojawia się podczas niej ból, to ma on raczej niewielkie nasilenie, dodatkowo samo badanie trwa maksymalnie (z uwzględnieniem zakładania wziernika i wszelkich innych czynności) kilka minut.

Jeżeli jeszcze weźmie się pod uwagę to, że cytologia może uratować kobiecie życie, wniosek nasuwa się sam: badanie trzeba wykonywać regularnie. Równie ważne jest regularne wykonywane USG piersi.

Czytaj: Zrób test na HIV przed ciążą. Wczesna profilaktyka może uratować twoje dziecko

Jak samodzielnie badać piersi?

Jak interpretuje się wynik cytologii?

Obecnie zalecanym systemem oceny wyników cytologii, czyli preparatów cytologicznych jest system TBS (ang. The Bethesda System). Podstawowymi stanami, które mogą być według niego rozpoznane, jest cytologia prawidłowa oraz nieprawidłowa. W przypadku pierwszej z nich wyróżniane są:

• cytologia prawidłowa,
• cytologia prawidłowa z łagodnym stanem zapalnym,
• cytologia prawidłowa ze stanem zapalnym.

Co oznacza nieprawidłowy wynik cytologii?

Podobnie jak wyników cytologii prawidłowej, tak i wyników cytologii nieprawidłowej wyróżnia się kilka rodzajów – są nimi:

• cytologia, w której stwierdzono komórki ASC-US (ang. atypical squamous cells of undetermined significance – atypowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego o nieokreślonym znaczeniu) lub komórki ASG-US (ang. atypical glandular cells of undetermined significance – atypowe komórki gruczołowe o nieokreślonym znaczeniu),
• cytologia, w której stwierdzono komórki ASC-H (ang. atypical squamous cells cannot exclude a high-grade squamous intraepithelial lesion – atypowe komórki nabłonka wielowarstwowego płaskiego, gdzie nie jest możliwe wykluczenie śródnabłonkowej zmiany o wysokim stopniu),
• cytologia z komórki LSIL (ang. low grade squamous intraepithelial lesion – zmiana śródnabłonkowa niskiego stopnia),
• cytologia z komórkami HSIL (ang. high grade squamous intraepithelial lesion – zmiana śródnabłonkowa wysokiego stopnia),
• cytologia z komórkami raka płaskonabłonkowego szyjki macicy.

Co robić, gdy wynik cytologii jest nieprawidłowy?

Podkreślenia tutaj wymaga jeden aspekt: nie każdy nieprawidłowy wynik cytologii (poza stwierdzeniem obecności komórek nowotworowych w wymazie z szyjki macicy) oznacza to, że pacjentka cierpi na nowotwór.

Kobieta z nieprawidłowym wynikiem cytologii jest kierowana na dodatkowe badanie. Jakie to będą badania i jak szybko będą musiały zostać one wykonane, zależy już od tego, jakie dokładnie nieprawidłowości zostały u niej stwierdzone.

• W przypadku ASC-US zalecane może być przeprowadzenie kolposkopii, od badania tego można odstąpić jednak wtedy, gdy podczas wymazu z szyjki macicy jednocześnie przeprowadzone zostanie badanie na obecność DNA wirusa HPV. Gdy wynik takiego oznaczenia będzie ujemny, kontrolną cytologię zleca się po 6-12 miesiącach i jeżeli jej wynik będzie prawidłowy, możliwe jest powrócenie do wykonywania jej co 3 lata.
• Jeżeli zaś u pacjentki stwierdzone zostanie w cytologii istnienie komórek LSIL, HSIL czy rakowych, konieczne jest przeprowadzenie badania kolposkopowego oraz pobranie biopsji z tych miejsc szyjki macicy, w których według lekarza mogą być zlokalizowane ogniska patologicznych komórek.

Cytologia to, jak już wcześniej podkreślano, badanie, dzięki któremu choroba, która w krótkim nawet czasie może doprowadzić do przedwczesnej śmierci kobiety, może zostać wykryta w takim stadium, w którym będzie ona jak najbardziej wyleczalna. Nie ma więc na co czekać – pozostaje tylko regularnie ją wykonywać.