Zaburzenia lękowe u młodzieży

Zaburzenia lękowe u młodzieży są dość często spotykanymi problemami. Jakie objawy sugerują to, że nastolatek może cierpieć na któreś z zaburzeń lękowych i co wtedy zrobić? Kiedy udawać się do psychologa, a kiedy bezwzględnie potrzebna jest wizyta u psychiatry dziecięcego?

Zaburzenia lękowe u młodzieży ogólnie uważa się je za jedne z najczęściej rozpoznawanych w tej grupie wiekowej zaburzeń psychicznych. Należy do nich zarówno fobia społeczna, jak i cała gama różnych fobii specyficznych czy zaburzenie stresowe pourazowe.

Spis treści:

1. Zaburzenia lękowe
2. Jak częste są zaburzenia lękowe u nastolatków?
3. Przyczyny zaburzeń lękowych u młodzieży
4. Zaburzenia lękowe a choroby somatyczne – co je łączy?
5. Rodzaje zaburzeń lękowych u młodzieży
6. Norma a patologia: kiedy lęk u nastolatka powinien niepokoić?
7. Konsekwencje zaburzeń lękowych u nastolatków
8. Rozpoznanie zaburzeń lękowych u młodzieży
9. Leczenie zaburzeń lękowych u młodzieży
10. Czy zaburzenia lękowe u młodzieży można wyleczyć?

Zaburzenia lękowe

Lęk odczuwa w swoim życiu sporadycznie każdy człowiek i tak naprawdę można uznać go za korzystne odczucie.

W końcu to dzięki temu, że czujemy lęk, nie wchodzimy na przejście dla pieszych wtedy, kiedy ulicą mknie wiele samochodów, a dzieci – z obawy przed otrzymaniem negatywnej oceny ze sprawdzianu – wkładają dużo wysiłku w przygotowanie się do niego.

Nie można jednak zdecydowanie mówić, że lęk jest korzystny w sytuacji, gdy człowiek odczuwa go przez większość lub nawet przez cały czas. W takim przypadku lęk można uznawać za patologiczny i może on świadczyć o istnieniu u danej osoby któregoś z wielu różnych zaburzeń lękowych (nerwicowych).

Jak częste są zaburzenia lękowe u nastolatków?

Zaburzenia nerwicowe spotykane są u osób w różnym wieku. Jednak  jednak z grup, w których problemy te są najbardziej rozpowszechnione, są dorastający, młodzi ludzie.

Zaburzenia lękowe u młodzieży ogólnie uznawane są za jedne z najczęstszych w tej grupie zaburzeń psychicznych – szacuje się, że zmagać się z którymś z tym problemów może od 6 do nawet 20 % nastolatków.

Czytaj: Zaburzenia odżywiania u młodzieży

Przyczyny zaburzeń lękowych u młodzieży

Nie sposób wyróżnić jednego, konkretnego czynnika, który można uznawać za przyczynę zaburzeń lękowych u nastolatków – ogólnie uważa się bowiem, że patogeneza tych zaburzeń jest wieloczynnikowa.

Zwraca się uwagę na to, że stać za ich występowaniem mogą pewne nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego – jako przykład można tutaj podać nieprawidłowe poziomy różnych neuroprzekaźników (czyli substancji, które odpowiadają przede wszystkim za przesyłanie informacji pomiędzy poszczególnymi komórkami nerwowymi).

Pewien wpływ na rozwój zaburzeń lękowych u nastolatków mają dziedziczone przez nich geny – okazuje się bowiem, że wtedy, gdy w rodzinie dziecka jedna lub więcej osób cierpiały na któryś z tego rodzaju problemów, to ryzyko, że podobne nieprawidłowości pojawią się również i u ich nastoletniego krewnego, jest zwiększone.

Czytaj:

Myśli samobójcze - jak pomóc dziecku, które myśli o samobójstwie?

Depresja dziecięca i depresja młodzieńcza - jak objawia się depresja i jak pomóc choremu dziecku?

Związek z zaburzeniami nerwicowymi u młodzieży mogą mieć również trudne sytuacje, z którymi młodzi ludzie stykają się w swoim życiu (tutaj mowa np. o zmianie szkoły czy miejsca zamieszkania, o śmierci kogoś bliskiego, rozwodzie rodziców czy szykanowaniu przez rówieśników i przemocy w szkole).

Czasami dorastający człowiek „zaraża” się zaburzeniami lękowymi od swoich opiekunów. Jak to rozumieć? Otóż wtedy, gdy dziecko styka się z postawami pełnymi lęku, które przejawiają jego rodzice, samo może niejako automatycznie prezentować podobne zachowania.

Zaczyna mieć przekonanie, że napotykane w życiu trudności są nie do pokonania i że najlepiej unikać wszelkich trudnych sytuacji.

Czytaj: Trichotillomania - jak leczyć niekontrolowane wyrywanie włosów?

Rodzaje zaburzeń lękowych u młodzieży

Do grupy zaburzeń lękowych u młodzieży zalicza się wiele różnych problemów – najczęściej zaliczane do tej kategorii są takie jednostki, jak:

• zespół lęku uogólnionego (inaczej zaburzenie lękowe uogólnione): problem polegający na tym, że nastolatek odczuwa lęk przez większość lub nawet przez cały czas, jego obawy mogą dotyczyć natomiast bardzo różnej tematyki – m.in. dziecko może obawiać się, że któryś z jego bliskich ciężko zachoruje, może on martwić się wystąpieniem w niedalekiej przyszłości jakiejś katastrofy żywiołowej czy obawiać się tego, że nie poradzi sobie ze szkolnymi obowiązkami,
• lęk separacyjny: najczęściej rozpoznaje się go u kilkulatków, możliwe jest jednak jego występowanie również i u nastolatków; przejawia się on obawami dotyczącymi rozstania z opiekunem: nastolatek z lękiem separacyjnym – tylko po to, aby nie rozstać się ze swoją matką, ojcem czy inną bliską osobą – może unikać chodzenia do szkoły czy wielokrotnie symulować objawy jakiejś choroby somatycznej (co prowadzić ma do tego, że bliscy się nim zajmą i np. nie pójdą do pracy),
• fobie specyficzne: w ich przypadku lęk pojawia się w związku ze ściśle określonym czynnikiem lub sytuacją; nie sposób byłoby tutaj wymienić wszystkich możliwych fobii specyficznych, do grupy tej należą jednak m.in. arachnofobia (lęk przed pająkami), klaustrofobia (lęk przed zamkniętymi przestrzeniami), lęk wysokości, ale i uznawane za wyjątkowo niecodzienne problemy, jak antofobia (lęk przed kwiatami), ablutofobia (lęk przed myciem się) czy filofobia (lęk przed zakochaniem),
• fobia społeczna: zaburzenie lękowe, przez które dziecko może unikać chodzenia do szkoły czy nie być w stanie odpowiedzieć na zadane przez nauczyciela w gronie całej klasy pytanie, prowadzące również i do znacznego ograniczenia aktywności społecznej nastolatka,
• zespół lęku napadowego (zaburzenie paniczne): związany on jest z nawracającymi napadami paniki, w których przebiegu – poza bardzo silnym lękiem – pojawiają się u nastolatka znacznego natężenia dolegliwości somatyczne, takie jak m.in. przyspieszone bicie serca, wzmożenie potliwości, znacznie przyspieszony oddech czy silne drżenie rąk,
• zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne: zaburzenie nerwicowe powiązane z dwoma nieprawidłowościami, którymi są obsesje (natrętne, nierzadko o nieprzyjemnej dla dziecka treści, myśli) oraz kompulsje (przymus wykonywania różnych czynności, np. bardzo częstego mycia rąk),
• zaburzenie stresowe pourazowe: problem, w którym lęk stanowi konsekwencję ciężkiego dla psychiki wydarzenia (np. wypadku samochodowego lub gwałtu), związany z pojawianiem się u dziecka snów czy natrętnych myśli powiązanych tematycznie z tym wydarzeniem.

Czytaj: Astrapofobia, czyli lęk przed burzami

Norma a patologia: kiedy lęk u nastolatka powinien niepokoić?

Lęk jest naturalnym odczuciem – nie zawsze więc jego występowanie u dorastającego należy uznawać za objaw zaburzeń nerwicowych.

W różnych grupach wiekowych spotykane bywają ogólnie rozmaitego typu obawy: dla nastolatków charakterystyczny jest lęk przed chorobą swoją lub bliskiego członka rodziny, obawy przed dorosłym życiem czy lęk przed krytyką i upokorzeniem.

Jeżeli pojawiają się one sporadycznie – wtedy rodzice martwić się raczej nie muszą. W takiej jednak sytuacji, gdy lęk u dziecka wysuwa się w życiu dziecka na pierwszy plan, nie ma już na co czekać – z nastolatkiem trzeba się udać do specjalisty, ponieważ konsekwencje nieleczonych zaburzeń nerwicowych mogą być naprawdę poważne.

Czytaj: Nerwica u dzieci - objawy i leczenie nerwicy u dzieci

Konsekwencje zaburzeń lękowych u nastolatków

Zaburzenia nerwicowe – szczególnie nieleczone – z całą pewnością uznawać można za poważny problem zdrowotny. Przede wszystkim częste odczuwanie lęku utrudnia młodej osobie zwyczajne funkcjonowanie – może to skutkować występowaniem u niej trudności z nauką czy relacjami społecznymi. Pojawiać się mogą u nastolatka również i trudności z koncentracją, pamięcią i uwagą.

Zaniechanie leczenia zaburzeń lękowych u młodzieży stwarza zagrożenie rozwojem u nich kolejnych jeszcze zaburzeń psychicznych, m.in. depresyjnych. W przypadku fobii społecznej doświadczające jej dziecko może unikać za wszelką cenę chodzenia do szkoły – duża ilość nieobecności skutkować może tym, że nie zda ono po prostu do następnej klasy.

W takiej sytuacji rodzice mogą podejmować się działań, które według nich są słuszne – np. próbować zmienić model nauczania dziecka na nauczanie indywidualne – takie postępowanie nie zawsze jednak jest dobre.

Czytaj: Schizofrenia u dzieci - przyczyny, objawy, leczenie

Rozpoznanie zaburzeń lękowych u młodzieży

Podejrzewając, że nasza pociecha może cierpieć na któreś z zaburzeń lękowych, można się udać z nią do psychologa lub do psychiatry.

Do pierwszego z wymienionych specjalistów warto skierować swoje kroki szczególnie wtedy, gdy przejawy lęku u dorastającego człowieka nie mają dużego nasilenia – w razie potrzeby i tak skieruje on rodzinę do lekarza.

Wizytę u psychiatry dziecięcego można zaś umawiać od razu wtedy, kiedy rodzice widzą, że dziecko doświadcza bardzo silnego i częstego lęku oraz wtedy, gdy wyraźnie widać, że lęk znacząco utrudnia pacjentowi zwyczajne funkcjonowanie.

Przed postawieniem rozpoznania któregoś z zaburzeń nerwicowych u pacjenta przeprowadzane jest dokładne badanie psychiatryczne – tylko na jego podstawie możliwe jest ustalenie, jakiego rodzaju nieprawidłowości występują konkretnie u dziecka.

Czasami zdarza się, że psychiatra sugeruje rodzicom wizytę u innych jeszcze specjalistów, np. u endokrynologa lub neurologa – takie postępowanie jest wskazane w sytuacji, gdy istnieje możliwość, że odczuwany przez młodego pacjenta lęk jest powiązany z którymś z wcześniej wymienianych lub innym jeszcze schorzeniem somatycznym.

Czytaj: Ortoreksja - gdy zdrowe odżywianie prowadzi do choroby

Leczenie zaburzeń lękowych u młodzieży

W leczeniu zaburzeń nerwicowych u nastolatków wykorzystywane są przede wszystkim oddziaływania natury psychoterapeutycznej.

Wskazana bywa psychoterapia indywidualna (np. poznawczo-behawioralna, podczas której dziecko nabywa świadomości na temat tego, skąd się biorą odczuwane przez nie doznania i uczy się, w jaki sposób zmieniać nie do końca prawidłowe schematy myślowe), ale i terapia grupowa czy terapia rodzinna.

Niezmiernie ważna jest psychoedukacja, czyli edukowanie pacjenta i jego rodziny na temat tego, jakie mogą być przyczyny, konkretne objawy i jakie są sposoby leczenia zaburzeń lękowych u młodzieży.

Poza psychoterapią, w leczeniu zaburzeń lękowych u młodzieży znajduje wykorzystanie również i farmakoterapia. Taką jednak zaleca się zwykle dopiero wtedy, gdy same oddziaływania psychoterapeutyczne nie są w stanie pomóc dziecku oraz wtedy, gdy występujące u niego dolegliwości mają bardzo duże nasilenie.

Czytaj: Neofobia żywieniowa: na czym polega to zaburzenie?

Podstawowymi lekami, które stosowane są w przypadku zaburzeń nerwicowych, są środki przeciwdepresyjne z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Czasami – np. przy częstym występowaniu u pacjenta napadów paniki – zalecane są mu do stosowania doraźnego lęki przeciwlękowe.

Czy zaburzenia lękowe u młodzieży można wyleczyć?

Rodzice dziecka z zaburzeniami nerwicowymi mogą obawiać się o jego przyszłość – w końcu mogą oni wyraźnie widzieć to, w jak znaczący sposób utrudniają mu one codzienne funkcjonowanie.

Na szczęście wyleczenie dziecka z trapiących je lęków jest możliwe – warunkiem do osiągnięcia tego jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie terapii (im więcej mija czasu od wystąpienia zaburzenia do rozpoczęcia jego leczenia, tym większe staje się ryzyko, że będzie utrzymywało się ono dłużej) oraz przestrzeganie otrzymywanych zaleceń dotyczących tego, jak powinna ona przebiegać.