Żywe szczepionki - co to jest żywa szczepionka i czy jest bezpieczna dla dziecka?

Żywe szczepionki u wielu osób budzą jeszcze więcej obaw niż same szczepienia. Rodzice sądzą, że żywe drobnoustroje mogą skrzywdzić ich dziecko. Tymczasem żywe szczepionki są bezpieczne, a co więcej, prowadzą do uzyskania silniejszej odporności przeciwko chorobom zakaźnym niż szczepionki inaktywowane.

Żywe szczepionki budzą lęk wśród rodziców. Większe niż same szczepienia – pomimo tego, że wiedza na temat ich skuteczności czy bezpieczeństwa jest po prostu powszechna i łatwo dostępna – nadal są źródłem bardzo wielu kontrowersji. Tym, co zazwyczaj generuje największy niepokój u rodziców, są żywe szczepionki. Wyjaśniamy, czym są żywe szczepionki i czy żywe szczepionki mogą być niebezpieczne dla dziecka?

Spis treści

1. Co to znaczy, że szczepionka jest żywa?
2. W jaki sposób powstają żywe szczepionki?
3. Które szczepionki zaliczane są do żywych?
4. Jakie są zalety żywych szczepionek?
5. Czy żywe szczepionki są bezpieczne?

Co to znaczy, że szczepionka jest żywa?

Szczepionki można podzielić na dwa rodzaje: na szczepionki zabite (inaktywowane) oraz szczepionki żywe (atenuowane). Pierwsze z wymienionych zawierają fragmenty drobnoustrojów lub niezdolne do infekowania patogeny. Inaczej jest natomiast ze szczepionkami żywymi, w których znajdują się żywe, aczkolwiek osłabione drobnoustroje.

W jaki sposób powstają żywe szczepionki?

Cały proces produkcji żywej szczepionki zajmuje raczej dłuższy niż krótszy czas – wynika to z tego, iż aby szczepienie zostało dopuszczone do użycia, konieczne jest uzyskanie pewności, że rzeczywiście będzie ono bezpieczne dla pacjentów. Żywa szczepionka powstaje na drodze pasażowania, co rozumiane jest jako przenoszenie patogenów do takich tkanek i materiałów biologicznych, w których zwyczajnie one nie bytują (takimi mogą być zwierzęta lub kurze embriony).

Pasażowanie wydawać się może absurdalne, w praktyce jednak jest to proces kluczowy w produkcji żywych szczepionek. Wtedy bowiem, gdy wirus trafia do organizmu, który standardowo nie jest dla niego gospodarzem, zaczyna on mutować po to, aby być w stanie bytować w nowych warunkach.

Mutacje ogólnie kojarzone są raczej negatywnie, w tym jednak przypadku są one korzystne z tego względu, iż dzięki nim powstawać mogą szczepy drobnoustrojów, które nadal będą mogły – po dostaniu się do organizmu szczepionego pacjenta – wywoływać odpowiedź ze strony jego układu odpornościowego, a jednocześnie nie będą w stanie doprowadzić do wystąpienia wywoływanej przez siebie choroby.

Pasażowanie stanowi pewien wstęp – dopiero wtedy, gdy dojdzie do wystąpienia oczekiwanych mutacji u patogenów, skutkujących zmniejszeniem ich zjadliwości, przeprowadzany jest proces selekcji. Jego istotą jest wybór najmniej groźnych szczepów patogenów, które następnie przenoszone są do odpowiednich hodowli i później wykorzystywane do przygotowania gotowej do podania szczepionki.

Które szczepionki zaliczane są do żywych?

W Polsce, jak i w innych krajach świata, żywe szczepionki są powszechnie wykorzystywane. Znaleźć je można wśród szczepionek znajdujących się w kalendarzu szczepień. Jako przykłady szczepionek atenuowanych można tutaj podać szczepionki przeciwko:

• gruźlicy (BCG),
• durowi brzusznemu (postać doustna),
• grypie (postać donosowa),
• odrze, śwince i różyczce (szczepionka MMR),
• rotawirusom,
• żółtej gorączce,
• ospie wietrznej.

Jakie są zalety żywych szczepionek?

Podstawową zaletą żywych szczepionek jest to, że obecne w nich drobnoustroje, po dostaniu się do organizmu pacjenta, mogą się w nim namnażać. Taka teza wydawać się może wręcz absurdalna, z punktu widzenia nabywania odporności jest ona jednak w pełni zgodna z prawdą.

Otóż wtedy, gdy patogen – wirus czy bakteria – namnaża się w ludzkim organizmie, komórki układu odpornościowego mają okazję do rozpoznania go, a następnie do wytworzenia przeciwko niemu pełnej odporności. Dochodzi do tego m.in. dzięki produkcji swoistych przeciwciał oraz powstaniu specyficznych populacji limfocytów T i limfocytów B.

Inną korzystną cechą żywych szczepionek jest to, że odporność przeciwko patogenom rozwija się w krótkim czasie po ich podaniu – dla porównania można tutaj wspomnieć o tym, iż w przypadku szczepionek zabitych niejednokrotnie konieczne jest podawanie pacjentowi kilku dawek po to, aby pacjent rzeczywiście uodpornił się przeciwko wywoływanemu przez dany drobnoustrój schorzeniu.

Czy żywe szczepionki są bezpieczne?

Zapewne najważniejszym dla rodziców małych pacjentów aspektem jest to, czy żywe szczepionki są bezpieczne. Ogólnie można powiedzieć, że zdecydowanie tak – wtedy, gdy podawane są osobom zdrowym, ryzyko wystąpienia jakichś powikłań jest wyjątkowo, ale to wyjątkowo niskie.

Owszem, ze względu na to, że w szczepionce obecne są żywe drobnoustroje, istnieje ryzyko, że wywołają one chorobę – tak dziać się może szczególnie wtedy, gdy dojdzie do nieoczekiwanego zmutowania patogenu. Warto tutaj jednak raz jeszcze dodać, że dla osób zdrowych takie zdarzenie i tak raczej nie wywołuje żadnych groźnych następstw.

Wyjątkiem są pewne grupy pacjentów – m.in. kobiety w ciąży oraz osoby z osłabioną odpornością (wynikającą np. ze stosowania leków immunosupresyjnych). Ze względu na to, że w wymienionych grupach istnieje ryzyko wystąpienia choroby wskutek dostania się do organizmu osłabionych drobnoustrojów, szczepionki żywe podaje się im bardzo rzadko.

Czytaj: Czy szczepić dziecko w czasie pandemii koronawirusa?

Szczepionka 6w1. Cena, dawkowanie i zalety szczepionek skojarzonych 6w1

Szczepienia wcześniaków – kiedy szczepić dzieci urodzone przed terminem?

Skład szczepionek – czy w szczepieniach są toksyczne substancje?

Przeciwwskazania do szczepień - kiedy nie powinno się szczepić?