Mutyzm – jak pomóc dziecku z mutyzmem ?

Mutyzm jest zaburzeniem komunikacji, objawiającym się częściową (sytuacyjną) lub całkowitą blokadą ekspresji językowej. To, że dziecko milczy, nie wynika z jego oporu czy manipulacji, natomiast z przeżywanego przez niego lęku.

Dziecko z mutyzmem, pomimo posiadania umiejętności posługiwania się językiem i rozumienia wypowiedzi słownych, nie komunikuje się werbalnie z otoczeniem. W zależności od typu mutyzmu blokada objawia się w określonych sytuacjach lub miejscach, a także przez określony okres – jedne dzieci nie komunikują się z otoczeniem okresowo, u innych taki stan jest długotrwały. Jak pomóc dziecku z mutyzmem?

Spis treści

1. Przyczyny mutyzmu
2. Mutyzm wybiórczy i całkowity
3. Jak postępować z dzieckiem z mutyzmem?
4. Techniki wspierające dziecko z mutyzmem w przedszkolu

Przyczyny mutyzmu

Opisując przyczyny mutyzmu należy odnieść się do typów mutyzmu – rozróżnia się mutyzm funkcjonalny oraz organiczny. U podstaw pojawienia się mutyzmu funkcjonalnego, jako czynniki predysponujące leży psychika, osobowość i temperament dziecka - są to dzieci bardziej podatne na wszelkie bodźce płynące z otoczenia, przejawiające zachowania unikające, wrażliwe emocjonalnie, lękowe.

Nie wykluczony jest również czynnik genetyczny, mutyzm występujący w rodzinie lub inne zaburzenia o charakterze lękowym.

Czynnikami zewnętrznymi wywołującymi mutyzm funkcjonalny u dzieci są różnorodne sytuacje powodujące u dziecka silny lęk, długotrwały stres czy traumy, np. utrata bliskiej osoby, konflikty domowe, nieprawidłowe relacje między członkami rodziny, błędy wychowawcze, deprywacje środowiskowe, zmiany.

Dziecko wycofuje się z interakcji werbalnych w wyniku doświadczenia traumy, odczuwania silnego lęku i braku umiejętności i predyspozycji do poradzenia sobie z napotkaną sytuacją i wewnętrznymi nastrojami.

Mutyzm organiczny dotyczy dzieci, u których stwierdza się dysfunkcje lub uszkodzenia narządów mowy lub obszarów mózgu. W wyniku tych uszkodzeń dochodzi do ograniczenia lub całkowitego braku ekspresji językowej.

Czytaj również: Kiedy dziecko zaczyna mówić? W jakim wieku pierwsze słowa?

Ile słów powinno mówić dziecko w wieku dwóch-trzech lat, a ile w wieku sześciu?

Mutyzm wybiórczy i całkowity

Mutyzm funkcjonalny dotyczy dzieci, u których nie stwierdza się większych odchyleń od normy intelektualnej, zaburzeń rozwojowych oraz uszkodzeń mózgu i narządów mowy. Wyróżnia się dwie postaci mutyzmu funkcjonalnego –mutyzm wybiórczy i mutyzm całkowity.

Dziecko z mutyzmem wybiórczym odmawia kontaktu werbalnego w określonych sytuacjach, dotyczyć mogą one miejsca (np. przedszkole, szkoła) lub osób (np. osoby z poza rodziny).

Dzieci z mutyzmem wybiórczym w większości swobodnie komunikują się werbalnie w domu. Często blokada ekspresji językowej pojawia się wraz z rozpoczęciem nowego etapu edukacyjnego – pójściem do przedszkola i szkoły. Dziecko z mutyzmem wybiórczym, odczuwa lęk związany z uczęszczaniem i funkcjonowaniem w placówce.

Reakcją obronną, unikającą trudnych sytuacji jest milczenie. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może nie odzywać się do nauczycieli, rówieśników lub wyłącznie do wybranych osób ze środowiska edukacyjnego.

Mutyzm całkowity dotyczy dzieci, które nie komunikują się werbalnie w żadnej sytuacji. Zdarzyć się może, że dziecko używa w komunikacji dźwięków niewerbalnych, krzyków lub bezgłosu. U osób dotkniętych mutyzmem całkowitym pojawić się może również dysfagia (trudności z połykaniem pokarmów) i amimia (zniesiona mimika twarzy).

Jak postępować z dzieckiem z mutyzmem?

Mutyzm u dzieci pojawia się najczęściej między 3., a 6. rokiem życia. Jeżeli brak kontaktu werbalnego, czy w określonych sytuacjach czy stale trwa dłużej niż miesiąc (w przypadku rozpoczęcia nauki w przedszkolu czy szkole nie bierze się pod uwagę okresu adaptacyjnego) należy podjąć kroki mające na celu ocenę sytuacji dziecka i ewentualną pomoc terapeutyczną.

Często pierwszymi osobami, które zauważają problem u dziecka są nauczyciele. Obserwacji i wstępnej diagnozy dziecka z mutyzmem może dokonać psycholog, pedagog lub logopeda. Diagnozę specjalistyczną mutyzmu stawia lekarz psychiatra.

Każde dziecko z mutyzmem to indywidualny przypadek dlatego postępowanie terapeutyczne powinno zostać zaplanowane z uwzględnieniem jego potrzeb i możliwości. Sytuacja dziecka wymaga szczegółowej analizy komunikacji w środowisku domowym, edukacyjnym i innym.

Terapię dziecka z mutyzmem prowadzi się w miejscu problemu tzn. jeśli dziecko nie komunikuje się werbalnie w przedszkolu to wszelkie działania w zakresie postępowania terapeutycznego odbywają się w placówce.

Oczywiście, trzeba zadbać o to, by najbliższe otoczenie dziecka miało świadomość pełnionych działań oraz wyeliminować czynniki podtrzymujące mutyzm u dziecka – np. konflikty między rodzicami, negatywne komentarze otoczenia na temat milczenia dziecka, wymuszanie wypowiedzi słownych od dziecka.

Czytaj również: Zaburzenia mowy u dzieci: dyslalia, afazja, giełkot i jąkanie [PORADNIK]

Autyzm wczesnodziecięcy - przyczyny, objawy, leczenie

Techniki wspierające dziecko z mutyzmem w przedszkolu

Bardzo ważna jest współpraca między rodzicami, dzieckiem a nauczycielami w placówce. Oprócz wyeliminowania czynników zewnętrznych podtrzymujących blokadę mówienia oraz stosowania takich działań, które będą mają na celu wspieranie dziecka i organizowanie przyjaznego otoczenia, wprowadza się również techniki będące świadomą praca dziecka nad lękiem przed mówieniem. W terapii mutyzmu stosuje się między innymi:

• metodę małych kroków, inaczej „sliding-in”- do rozmowy, interakcji z osobą przy której dziecko nie ma blokady werbalnej, stopniowo dołącza inna. Celem jest uzyskanie swobodnego kontaktu z dzieckiem z mutyzmem.

• inną techniką stosowaną w placówkach edukacyjnych jest technika „od chóru do solo” – dziecko jest włączane do aktywności grupowej, wśród dzieci np. wspólne czytanie lub śpiewanie, a następnie stopniowo liczebność jest ograniczana, aż do uzyskania samodzielnej ekspresji przez dziecko z mutyzmem.

• technika 5 sekund polega na odczekaniu 5 sekund po zadaniu dziecku z mutyzmem pytania. Jeśli odpowiedzi werbalnej nie będzie, pytający przekształca pytanie w taki sposób, by uzyskać swobodną odpowiedź na miarę możliwości dziecka np. w formie gestu.

Terapia dziecka z mutyzmem w dużej mierze zależy od skuteczności postępowania otoczenia wobec dziecka, wdrożenia działań wspierających oraz wyeliminowania czynników utrwalających blokadę. Należy dążyć do stwarzania sprzyjającego klimatu, atmosfery zaufania, by w efekcie uzyskać ustąpienie lęku przed mówieniem i umożliwienie dziecku efektywnej socjalizacji.

Agnieszka Jaszczuk, neurologopeda, terapeuta integracji sensorycznej, pedagog specjalny