Kikut pępowiny to pozostałość po pępowinie – przewodzie zawierającym naczynia krwionośne (2 tętnice i żyłę), poprzez który płód połączony jest z łożyskiem matki. Za pośrednictwem pępowiny do rozwijającego się w brzuchu przyszłej mamy płodu dostarczane jest pożywienie i tlen, a usuwane są produkty przemiany materii.
Po porodzie pępowina nie jest już potrzebna, więc odcina się ją parę centymetrów od skóry maluszka, a na brzuchu niemowlęcia pozostaje kikut. Proces gojenia pępka u noworodka trwa zwykle od 10 do 14 dni, choć zdarza się, że trwa to nawet 3 tygodnie.
Spis treści
- Jak powstaje pępek?
- Dlaczego pielęgnacja pępka jest ważna?
- Jak prawidłowo pielęgnować pępek noworodka?
- Po jakim czasie kikut pępowiny powinien odpaść?
- Czy niewygojony pępek można zamoczyć w kąpieli?
- Kiedy do lekarza?
Jak powstaje pępek?
Pępek człowieka to blizna powstała po odpadnięciu kikuta pępowiny. Kikut pępowiny jest niewielką (2-3 centymetrową) pozostałością sznura pępowinowego łączącego w życiu wewnątrzmacicznym dziecko z łożyskiem, dzięki któremu mały człowiek rozwijający się w matczynym łonie mógł otrzymywać tlen i składniki odżywcze oraz pozbywać się produktów przemiany materii.
Po porodzie sznur pępowinowy zostaje zwykle przecięty, a jego pozostałość wysycha i odpada. Dochodzi do ostatecznego wygojenia ranki w dnie pępka i ukształtowania blizny. Wyjątek stanowi poród lotosowy, podczas którego pępowina nie jest przecinana. Przez pierwsze dni życia dziecko jest połączone z łożyskiem, pępowina zaś obsycha i sztywniej, a po kilku dniach dochodzi do jej samoistnego oderwania się od dna pępka.
Dalej gojenia pępka wygląda tak samo jak po odpadnięciu kikuta pępowiny po standardowym porodzie.
Dlaczego pielęgnacja pępka jest ważna?
Pielęgnacja pępka jest jednym z najważniejszych elementów codziennej toalety maluszka w pierwszych dniach życia. Jej zasady są proste – chodzi o utrzymywanie kikuta pępowiny w czystości i suchości (tak by jak najszybciej wysechł i odpadł) oraz zapobieganie stanom zapalnym pępka, które mogą skutkować poważnymi powikłaniami.
Zgodnie z zaleceniami WHO, obecnie rekomendowana jest tzw. pielęgnacja kikuta pępowinowego na sucho. Kikut pępowiny oczyszczamy 1 x dziennie (lub częściej, jeśli jest zabrudzony np. moczem lub stolcem) wodą przegotowaną z mydłem, a następnie osuszamy.
Można do tego celu użyć jałowych gazików. Końcówką gazika (lub patyczkiem do uszu) oczyszczamy również dno pępka (wokół nasady kikuta) – tam mogą zbierać się nieczystości, ziarnina, śluzowata wydzielina.
Zakładając pieluszkę dziecku, pamiętamy o wywinięciu brzegu pieluszki, tak by nie przykrywała ona pępka (niektóre pieluszki w rozmiarze noworodkowym mają specjalne wycięcie). Pępek najlepiej goi się, jeśli ma dostęp powietrza.
Czytaj: Pępowina u noworodka: przecięcie pępowiny [FAKTY I MITY]
Czym jest pępowina? Gdy pępowina jest za krótka, za długa, owinięta
Jak prawidłowo pielęgnować pępek noworodka?
W warunkach domowych nie ma potrzeby profilaktycznego stosowania środka antyseptycznego z oktenidyną (stosowanie tego typu preparatu zalecane jest jedynie na oddziałach neonatologicznych). Regularne korzystanie z takiego preparatu może nawet opóźniać wysychanie kikuta i wydłużać czas jego odpadnięcia.
Można natomiast zastosować do pielęgnacji pępka mleko mamy, które ma naturalne właściwości antyseptyczne i przyspiesza wysychanie kikuta. W badaniu, w którym porównano grupę noworodków z kikutem pielęgnowanym na sucho z noworodkami z kikutem pielęgnowanym mlekiem matki wykazano, że czas odpadnięcia pępowiny pielęgnowanej siarą matki karmiącej był krótszy niż pępowiny pielęgnowanej na sucho. W obu grupach nie stwierdzono krwawienia z pierścienia ani zakażenia w miejscu odpadnięcia kikuta pępowinowego.
Opisany sposób pielęgnowania zalecany jest do momentu całkowitego wygojenia pępka, które następuje po odpadnięciu kikuta pępowiny (bądź po samoistnym odpępnieniu się dziecka – w przypadku porodu lotosowego).
Przed przystąpieniem do pielęgnacji kikuta zawsze umyj ręce wodą i mydłem. Toaletę pępka wykonuj delikatnie i spokojnie. Niektóre dzieci nie przepadają za tym elementem pielęgnacji – choć nie jest ona bolesna, niemowlaki (podobnie jak niektórzy dorośli) nie przepadają za dotykaniem okolicy pierścienia pępkowego.
Po jakim czasie kikut pępowiny powinien odpaść?
Zwykle kikut pępowiny odpada w ciągu pierwszych kilkunastu dni. Jeśli nie odpadł do 3 tygodni po urodzeniu dziecka, zalecana jest konsultacja z położną lub lekarzem. Na czas odpadnięcia kikuta wpływa nie tylko sposób jego pielęgnowania, lecz także grubość pępowiny – jeśli dziecko miało bardzo grubą pępowinę, czas potrzebny do wyschnięcia jej kikuta może być dłuższy.
Uwaga! Pod żadnym pozorem nie należy samemu odrywać czy odcinać kikuta pępowiny od dna pępka!
Początkowo pępek po odpadnięciu kikuta przypomina nieco czerwoną skórę po odpadnięciu strupa. Może się z niego sączyć niewielka ilość śluzowatej wydzieliny. Wydzielina może być zmieszana z niewielką ilością krwi. Jest to normalne. Po kilku dniach takie objawy powinny całkowicie ustąpić, a pępek będzie wygojony.
Czy niewygojony pępek można zamoczyć w kąpieli?
Wielu rodziców z obawą podchodzi do kąpieli dziecka do czasu, kiedy kikut pępowiny nie odpadł. Obawy są jednak niepotrzebne. Po pierwsze, kąpiel noworodka trwa zwykle krótko – na tyle krótko, że nawet kąpiąc dziecko w wiaderku, w którym cały brzuszek jest zanurzony w wodzie, nie doprowadzimy do odmoczenia pępka.
Pamiętaj! Pępek noworodka można zamoczyć, ale nie należy go odmaczać! Ważne by po kąpieli pępek dokładnie osuszyć i zapewnić mu dostęp powietrza. Jeśli kąpiemy dziecko w wanience, w pierwszych dniach życia warto nalewać nieco mniej wody, tak by pępek pozostawał ponad jej powierzchnią.
Kiedy do lekarza?
Istnieją objawy nieprawidłowego gojenia się pępka, które powinny skłonić rodziców do odwiedzenia położnej lub pediatry. Są to:
- obrzęk i zaczerwienienie u nasady pępka,
- nieprzyjemny (cuchnący)zapach,
- gęsta, szczególnie ropna i obfita wydzielina
- krwawienie.
Powyższe objawy mogą świadczyć o rozwijającej się infekcji. Warto podjąć działanie szybko – niewielkie infekcje możliwe są do wyleczenia antybiotykiem w warunkach domowych. Infekcje bardzo nasilone mogą wymagać leczenia w warunkach szpitalnych ze względu na zagrożenie zakażeniem uogólnionym (sepsą).
miesięcznik "M jak mama"
Jak dawniej pielęgnowano kikut pępowiny?
Dawniej zalecane były nieco inne niż obecnie praktyki pielęgnacji kikuta pępowiny. Stąd też niejednokrotnie od starszych koleżanek, mam czy babć można uzyskać zupełnie inne informacje na ten temat niż w szkole rodzenia.
- Pielęgnacja 70% spirytusem – sposób ten nie jest obecnie zalecany, gdyż jak wykazały badania spirytus (inaczej niż w przypadku skóry, którą wysusza) powoduje wydłużenie czasu wysychania kikuta. Istnieje też ryzyko podrażnienia delikatnej skóry noworodka spirytusem.
- Pielęgnacja fioletem gencjany – nie jest zalecana. Co prawda gencjana ma właściwości wysuszające, jednak intensywny kolor uniemożliwia dokonanie oceny pępka (np. nie widać czy nie ma zaczerwienienia wokół pierścienia pępkowego).
Warto zatem pozostać przy zalecanej obecnie pielęgnacji pępka „na sucho” lub z zastosowaniem mleka mamy.
