Jak wychować asertywne dziecko i jak nauczyć je stawiania granic?

Z jednej strony wymagamy od dzieci posłuszeństwa, a z drugiej chcemy, by w razie potrzeby umiały powiedzieć „nie”. Przyznajmy, że jest w tym pewna sprzeczność. Jak nauczyć małego człowieka asertywności i stawiania granic nie rezygnując przy tym z dobrego wychowania?

Asertywność dziecka to temat drażliwy. Z jednej strony nie lubimy zbuntowanych dzieci, z drugiej - chcemy by miały własne zdanie. Jak wychować asertywne, ale grzeczne dziecko?

Spis treści

1. Czy asertywność jest wrodzona?
2. Jak wychować asertywne dziecko? Dawaj wybór
3. Asertywne dziecko: pozwalaj na samodzielne decyzje
4. Asertywne dziecko: daj prawo do błędów
5. Asertywne dziecko: respektuj „nie”
6. Asertywne dziecko: szanuj granice dziecka
7. Asertywne dziecko: szczerze rozmawiaj
8. Asertywne dziecko: zachęcaj do dyskusji
9. Asertywne dziecko: ucz przyjmować krytykę

Czy asertywność jest wrodzona?

Dzieci z natury są asertywne: niemowlę bardzo wcześnie odkrywa, że ma własną wolę. Już ośmiomiesięczny maluch głośno protestuje, gdy ktoś próbuje mu zabrać zabawkę. Często, ku zaskoczeniu rodziców, pierwszym świadomie wypowiadanym przez dziecko słowem jest „Nie!”. Roczny maluch powtarza je z zadziwiającym uporem. I jeszcze kręci przy tym głową!

Nie ma wątpliwości, że wie czego chce. W drugim roku życia poczucie niezależności małego człowieka rośnie. Dziecko zdaje się mieć własne zdanie niemal na każdy temat i koniecznie chce decydować o sobie. Gdy mama lub tata mu się sprzeciwia, złości się oraz awanturuje. Ale czy takie zachowanie możemy nazwać asertywnością?

Nie, bo nie chodzi tylko o mówienie „nie”. Asertywność to przede wszystkim świadomość swoich uczuć, potrzeb i myśli oraz umiejętność ich wyrażania. Otwarcie, stanowczo, ale spokojnie, bez agresji, z zachowaniem szacunku dla innych.

Dziecko uczy się tego stopniowo w sytuacjach społecznych. W przedszkolu, w szkole, podczas zabawy na podwórku, na obozie letnim. W kontaktach z dziećmi i dorosłymi.

Na początku najchętniej robi to co koledzy, a wychowawca czy wychowawczyni jest dla niego niepodważalnym autorytetem. Ale z czasem zaczyna patrzeć na otoczenie krytyczniej. Dostrzega, że nie zawsze podobają mu się pomysły kolegów, a nauczyciele (podobnie jak inni dorośli) niekiedy nie mają racji. Tylko, jak im powiedzieć „nie”?

Asertywność nie jest łatwa, ale na szczęście można ją ćwiczyć i doskonalić. Przeczytaj, jak młodemu człowiekowi w tym pomóc.

Czytaj więcej: Awantury o ubranie dziecka: jak reagować

Nieśmiałe dziecko - jak ośmielić dziecko i dodać mu pewności siebie?

Jak przetrwać bunt dwulatka?

Jak wychować asertywne dziecko? Dawaj wybór

To możliwe w wielu codziennych sytuacjach. Przedszkolaka możesz np. zapytać: Wolisz włożyć trampki czy tenisówki? Idziemy dziś na spacer do parku czy do lasu? Chcesz na śniadanie owsiankę z truskawkami czy ryż z jabłkiem i cynamonem?

Dziecku w wieku szkolnym warto dać więcej możliwości. Możesz je, np. poprosić o pomoc w znalezieniu fajnego prezentu dla młodszego brata, zapytać dokąd chce wyjechać na letnie kolonie, pozwolić zdecydować, kogo zaprosi na urodziny.

Samodzielne dokonanie wyboru, nawet jeśli dotyczy on tylko drobnych spraw daje młodemu człowiekowi poczucie niezależności i sprawczości. Dziecko czuje, że rodzice mu ufają, a to dodaje mu pewności siebie. Jednocześnie uczy się, że jego potrzeby i opinia są ważne.

Asertywne dziecko: pozwalaj na samodzielne decyzje

O ważnych sprawach muszą decydować rodzice. Ale przecież nie o wszystkim. Im dziecko jest starsze, tym więcej decyzji może podejmować.

Zanim zapiszesz ośmiolatka na jakieś zajęcia, zapytaj go o zdanie. Być może piłka nożna, którą tak lubisz, jemu wydaje się nudna i woli chodzić na karate? Albo marzy mu się taniec? Niech sam wybierze rodzaj aktywności.

Nie narzucaj dziecku z kim i jak ma spędzać czas. Może nie ma ochoty iść na rolki z twoją koleżanką i jej córką, za to z radością pobiegnie na plac zabaw z przyjaciółką? Albo woli zostać w domu i poczytać książkę? Pozwól mu zdecydować.

Nie wybieraj dziecku garderoby. Oczywiście ucz je, że należy się ubierać odpowiednio do okoliczności, ale nie czepiaj się szczegółów. Chce włożyć trampki do sukienki czy eleganckich spodni? Czemu nie? Młody człowiek ma prawo do swojego gustu.

Podejmowanie przez dziecko samodzielnych decyzji buduje jego poczucie własnej wartości i dodaje mu wiary w siebie.

Asertywne dziecko: daj prawo do błędów

Podejmując samodzielne decyzje dziecko nie raz popełni błąd. W pochmurny dzień uprze się, że nie włoży kurtki przeciwdeszczowej i w rezultacie zmoknie. Od razu wyda całe kieszonkowe, więc potem nie będzie mieć ani grosza. Nie odrobi pracy domowej i dostanie jedynkę.

Konsekwencje złych decyzji bywają przykre, ale dzięki nim dziecko zdobywa doświadczenie i wiedzę, które w przyszłości pozwolą mu dokonywać właściwych wyborów.

Asertywne dziecko: respektuj „nie”

Jeśli dziecko nie chce jeść, nie zmuszaj go ani nie namawiaj do jedzenia. Gdy mówi, że ma dość, pozwól mu odejść od stołu. Jeżeli dziecko nie zgadza się, by młodszy brat wchodził do jego pokoju, nie wpuszczaj tam malca. To pokój starszaka i ma w nim prawo do prywatności.

Jeśli dziecko nie chce rozmawiać z zagadującym je sąsiadem czy miłą kobietą w autobusie, daj mu spokój. Dla małego człowieka rozmowa z kimś obcym to żadna przyjemność, ma prawo nie mieć na nią ochoty. Jeśli będziesz naciskać, by grzecznie odpowiadał, w innej sytuacji może uznać, że zaczepiającemu go dorosłemu nie wolno odmówić.

Respektując dziecięce „nie”, pokazujesz mu, że jego uczucia oraz potrzeby są ważne. I inni powinni się z nimi liczyć.

Asertywne dziecko: szanuj granice dziecka

Dzieci zwykle wolą zachować dystans wobec osób spoza najbliższego grona domowników i w kontaktach z nimi unikają zbytnich czułości. Należy to uszanować.

Jeżeli dziecko wzbrania się przed przytuleniem wujka, nie chce przywitać się z dziadkiem czy odmawia dania buziaka cioci, nigdy do tego nie zmuszaj ani nawet nie namawiaj. Wielu rodziców, by nie urazić bliskich, próbuje w takiej sytuacji wywrzeć na dziecko presję („Nie zachowuj się jak dzikus”, „Daj buzi cioci”).

Nie rób tego, ani nie pozwól na to innym! To bardzo ważne, żeby dziecko wiedziało, że to ono decyduje, czy i kiedy pozwoli komuś na bliskość i pieszczoty. Jeśli w jakiejś sytuacji czuje się niekomfortowo, ma prawo głośno powiedzieć: „Nie!”

Czytaj również: Jakie błędy najczęściej popełniają młode mamy?

Wychowanie dziecka: by nie wyrosło na egoistę i narcyza. Postaw na zdrowy egoizm

Introwertyk: kto to jest i czym się różni od ekstrawertyka?

Asertywne dziecko: szczerze rozmawiaj

Zachęcaj dziecko do mówienia o swoich potrzebach i uczuciach. Nawet jeśli nie do końca podzielasz jego emocje czy lęki, nie lekceważ ich ani nie wyśmiewaj. Twoja empatia i zrozumienie mają dla małego człowieka ogromne znaczenie. Dzięki nim dziecko wie, że jego uczucia i potrzeby są ważne. Poza tym takie rozmowy budują wasze wzajemne zaufanie.

Nie unikaj trudnych tematów, np. dotyczących seksu czy przemocy. Gdy dziecko zadaje ci pytanie, nie zbywaj go, nie klucz, nie mów, że jest za małe na takie sprawy. Po prostu odpowiedz. Mów prostym zrozumiałym językiem, dostosowując treść do wieku rozmówcy. Istotne, aby dziecko wiedziało, że nie ma pytań ani tematów zakazanych.

Asertywne dziecko: zachęcaj do dyskusji

Pamiętaj, że młody człowiek ma prawo do własnego zdania i nie musi we wszystkim się z tobą zgadzać. Jeśli macie różne opinie na jakiś temat, zachęć go, by spróbował cię przekonać. Już siedmiolatek jest w stanie znaleźć naprawdę dobre argumenty. Musi tylko nauczyć się ich używać. Rodzinne dysputy to dobra okazja do treningu.

Dyskutując z najbliższymi na różne tematy dziecko uświadamia sobie, że odmienne poglądy nie muszą wpływać na wzajemne relacje. Mimo, że w niektórych sprawach się nie zgadzamy, wciąż się kochamy.

Co zrobić, gdy dziecko nie chce się uczyć?

Samoakceptacja - jak pomóc dziecku zaakceptować siebie?

Asertywne dziecko: ucz przyjmować krytykę

Asertywność to też zdolność do radzenia sobie z porażkami i krytyką. Wytłumacz dziecku, że czasem w opanowanie jakieś umiejętności trzeba włożyć więcej wysiłku. Gdy złości się, bo słabo gra w piłkę i koledzy nie chcą go wybrać do drużyny, zaproponuj mu, że poćwiczycie razem podania i strzały na bramkę.

Ale ucz też dziecko, że czasem krytyką nie warto się przejmować. Kiedy córka rozpacza, bo koleżanka wyśmiała jej nową kurtkę, powiedz jej: „Zuzi twoje ubranie nie musi się podobać. Ciebie też nie wszystkie jej ciuchy zachwycają. Ludzie mają różny gust”.

To normalne, że dziecko chce być akceptowane i lubiane, ale warto mu uświadomić, że nie należy walczyć o aprobatę innych za wszelką cenę. Gdy ktoś namawia je, by zrobiło coś, z czym się nie zgadza, powinno mieć odwagę powiedzieć głośno: „Nie”. Nawet jeśli spotka się to z krytyką.

Beata Ciepłowska-Kowalczyk