Zator płynem owodniowym – poważne powikłanie położnicze
Zator płynem owodniowym jest ciężkim powikłaniem ciąży i porodu. Występuje rzadko, w ok. 2-6 na 100 000 ciąż. Jego skutki jednak mogą być bardzo poważne dla kobiety i prowadzić nawet do jej śmierci. Jest trudny do zdiagnozowania i przysparza lekarzom wielu kłopotów. Dlaczego powstaje i jak się objawia?
Spis treści
- Przyczyna zatoru
- Czynniki ryzyka wystąpienia zatoru płynem owodniowym
- Fazy zatoru
- Objawy zatoru płynem owodniowym u kobiety rodzącej
- Objawy zatoru płynem owodniowym u dziecka
- Postępowanie i leczenie w przypadku zatoru płynem owodniowym
- Rokowanie
Przyczyna zatoru
Zator płynem owodniowym (AFE- Amniotic fluid embolism) jest czymś podobnym do reakcji anafilaktycznej, jaką obserwuje się podczas uczulenia np. na jad owadów. Natomiast w przypadku zatoru płynem owodniowym dochodzi do ostrej i gwałtownej reakcji u matki na krążące w jej krwi komórki dziecka.
Przyczyną zatoru płynem owodniowym jest więc obecność elementów płodu lub płynu owodniowego w naczyniach płucnych kobiety. Przedostają się one zazwyczaj do krwi matki przez zatoki żylne macicy lub przez uszkodzone podczas porodu sploty żylne szyjki macicy.
Co ciekawe, u wielu ciężarnych stwierdza się niewielkie ilości komórek płodu, lecz nie dochodzi u nich do ciężkich objawów zatoru. Dlaczego tak się dzieje? Nadal nie do końca poznana jest odpowiedź na to pytanie. Wyróżniono jednak czynniki ryzyka, które predysponować mogą do tego rzadkiego powikłania ciąży i porodu.
Czynniki ryzyka wystąpienia zatoru płynem owodniowym
- Wiek ciężarnej powyżej 35. roku życia
- Druga i kolejne ciąże
- Wielowodzie
- Łożysko przodujące lub przyrośnięte
- Zakażenie wewnątrzmaciczne
- Indukowanie porodu
- Przedwczesne oddzielanie się łożyska
- Poród zakończony cięciem cesarskim
- Ręczne wydobycie łożyska
- Rzucawka lub stan przedrzucawkowy
- Uszkodzenie szyjki macicy podczas porodu
- Amniopunkcja (inwazyjne nakłucie jamy owodni i pobranie płynu owodniowego)
Fazy zatoru
Podczas przebiegu klinicznego zatoru płynem owodniowym można wyróżnić 2 główne fazy - płucną i sercową.
- Faza płucna - Obecność płynu owodniowego w krążeniu matczynym prowadzi do obniżenia ciśnienia tętniczego krwi. Dochodzi również do obkurczenia naczyń płucnych oraz zamknięcia naczyń elementami płynu owodniowego. W tej fazie, mimo że trwa krótko, jest notowana największa śmiertelność podczas zatoru!
- Faza sercowa - Dochodzi w niej do niewydolności lewokomorowej serca i obrzęku płuc.
Po obu fazach najczęściej dochodzi do DIC, czyli rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego. Pacjentki rozwijają koagulopatię, której przyczyna nadal nie jest poznana. Następnie może dojść do niewydolności kolejnych narządów takich jak nerki czy mózg.
Objawy zatoru płynem owodniowym u kobiety rodzącej
Objawy pojawiają się już podczas porodu lub kilkadziesiąt minut po jego zakończeniu np. podczas łyżeczkowania jamy macicy oraz w pierwszych godzinach połogu. Zator może mieć miejsce również po poronieniu.
U kobiety dochodzi do spadku ciśnienia tętniczego i obrzęku płuc. Mogą pojawić się drgawki podobne do tych występujących podczas stanu rzucawkowego. Pojawiają się także zaburzenia oddychania, kobieta odczuwa duszność, kaszle i ma sinicę. Dochodzi do niewydolności krążenia, a następnie do jego zatrzymania. Często również macica po porodzie nie obkurcza się prawidłowo (atonia macicy) lub dochodzi do krwawienia z dróg rodnych.
Objawy zatoru płynem owodniowym u dziecka
U dziecka zaś dochodzi do deceleracji - zwolnienia pracy serca płodu i bradykardii, które są równoznaczne z zagrożeniem życia płodu.
Czytaj: Tętno płodu: normy. Co oznacza niskie, a co wysokie tętno płodu?
Postępowanie i leczenie w przypadku zatoru płynem owodniowym
Kobieta z objawami zatoru jest zazwyczaj przekazywana pod opiekę lekarzy z oddziału intensywnej terapii. Czasami wymaga zaintubowania i podłączenia do respiratora. Wprowadzane jest również leczenie przeciwzakrzepowe. Aby uwidocznić zmiany w kurczliwości serca wykonuje się echokardiografię, a także tomografię komputerową. W badaniu gazometrycznym obserwowana jest kwasica, a w badaniach krwi spada m.in. liczba płytek krwi i stężenie fibrynogenu.
Rentgen klatki piersiowej przedstawia zazwyczaj powiększoną sylwetkę serca oraz niedodmę, która świadczy o obrzęku i ARDS (ang. acute respiratory distress syndrome- zespół ostrej niewydolności oddechowej). W przypadku aktywnego i obfitego krwawienia z dróg rodnych konieczne jest także jego chirurgiczne zaopatrzenie, a przy wystąpieniu atonii macicy- podanie oksytocyny, założenie szwów B-Lyncha, a w ostateczności histerektomia (całkowite usunięcie macicy). Leczenie jest więc objawowe, to znaczy, że leczone są symptomy, a nie przyczyna choroby.
Rokowanie
Rokowanie jest bardzo poważne i głównie zależy od wprowadzonej terapii. W najgorszym wypadku dochodzi do zgonu pacjentki. Śmiertelność w zależności od badań oceniana jest nawet do 80%. Powikłanie jakim jest zator płynem owodniowym jest jednak bardzo rzadką sytuacją i zdarza się sporadycznie.
