Relacje w szkole. Jak pomóc pierwszakowi odnaleźć się wśród kolegów?

Dziecko idące do szkoły przeżywa po raz pierwszy bardzo wiele nowych sytuacji. Istotne jest nie tylko to, jakie wyniki w nauce osiąga, ale i to, jak radzi sobie w towarzystwie rówieśników. Jak możemy wesprzeć nasze dziecko w nawiązywaniu pierwszych relacji z rówieśnikami?

Nawiązywanie nowych relacji jest trudne nawet dla dorosłego, a co dopiero dla dziecka. Dlatego warto wspomagać pierwszoklasistę w tym zadaniu i pomóc mu odnaleźć się wśród rówieśników. Jak to zrobić, podpowiada psycholog Joanna Matyja-Dudek.

Spis treści

1. Trudny start, czyli nowe relacje z rówieśnikami i nauczycielami
2. Jak wspierać nawiązywanie kontaktów z innymi dziećmi?
3. Zdobywanie nowych przyjaźni i zachowywanie starych
4. Jak rozmawiać z dzieckiem o trudnościach w szkole?
5. Jak zachęcić dziecko do integracji z innymi?

Trudny start, czyli nowe relacje z rówieśnikami i nauczycielami

Dzieci w szkolnej klasie mogą zachowywać się całkiem inaczej niż w domu. Siedmiolatek, który w znanym sobie gronie potrafi być śmiały, twórczy i przyjaźnie nastawiony, w szkole może wykształcić całkiem inną postawę. Nowe sytuacje i obserwacja rówieśników uczy go rozumieć proste procesy grupowe i je przełamywać, albo - dostosowywać się do nich.

Uczniowie w pierwszych klasach szkolnych dzielą swoje relacje na kontakty z nauczycielami (którzy kojarzą się z rodzicami) oraz z rówieśnikami i innymi uczniami. Istnienie dwóch kategorii relacji jest ważne dla zrozumienia, dlaczego pewność siebie zbudowana na kontaktach z dorosłymi nie zawsze wystarcza w relacjach z grupą rówieśników.

To, jak dziecko zachowa się w grupie, zależy oczywiście od wielu czynników, w tym - dotychczasowych kontaktów z otoczeniem. W codziennych sytuacjach inaczej znosi grupę i jej dynamikę jedynak, inaczej dziecko, które ma rodzeństwo. Także ważne jest, czy w miejscu zamieszkania były dotąd obecne inne dzieci w zbliżonym wieku, czy nie.

Czytaj również: Stres szkolny i stres pierwszoklasisty: czy twoje dziecko odczuwa lęk przed szkołą?

Gotowość szkolna: jak rozpoznać, czy dziecko jest gotowe do pójścia do szkoły

Jak wspierać nawiązywanie kontaktów z innymi dziećmi?

Abu pomóc dziecku odnaleźć się w szkole, warto wcześniej wyjaśnić mu nawet najprostsze zachowania wobec innych dzieci. Dobrze też, jeśli uda się, aby twój siedmiolatek (bez pośrednictwa dorosłego) przećwiczył podstawowe umiejętności, m.in.:

• nawiązanie kontaktu, zapoznanie się (warto podać dziecku gotową formułkę, co może powiedzieć)
• współpraca z grupą
• zasady rywalizacji
• właściwa reakcja na zwycięstwo i porażkę, podjęcie kolejnych prób po nieudanym podejściu (nie należy wpajać dziecku, że zawsze musi być pierwsze - warto za to znaleźć wspólnie dziedzinę, w której dobrze sobie radzi i wie o tym)
• udział w konkurencjach sportowych, które pojawią się także w szkole
• przyjmowanie reguł i konsekwencji ich niestosowania
• wspólne ustalanie scenariuszy zabaw
• prezentowanie własnych pomysłów
• dzielenie się wspólnymi rzeczami
• właściwe negocjowanie dzielenia się swoimi rzeczami
• czekanie na swoją kolej.

Jeżeli nie było jak dotąd okazji, by dziecko zetknęło się z którąś z tych sytuacji, będzie musiało w szkolnej klasie doświadczyć ich po raz pierwszy i pracować nad nimi samo. Rówieśnicy szybko zorientują się, czego i komu brakuje. Nie musi to oczywiście oznaczać trwałej trudności w relacjach dziecka – ważne, by dziecko zrozumiało przyczyny zachowań i miało możliwość skorzystania z mądrej rady, jak przełamać ewentualny kryzys.

Każde dziecko ma swoją ilość prób pogodzenia się czy integracji z innymi, najlepiej zatem szybko reagować, nie pozostawiając dziecka samego. Jeśli często będzie natrafiać na trudności, może poczuć się bezradne i wycofać się z kontaktów.

Dlatego ważne jest wsparcie dorosłego aż do momentu przełamania trudności, aby dziecko nie wytworzyło nawyku trzymania się na uboczu albo rozwiązywania sytuacji w sposób konfliktowy. Po wyjaśnieniu dobrze jest przećwiczyć nową sytuację, na przykład podczas zabawy.

Zdobywanie nowych przyjaźni i zachowywanie starych

W pierwszych dniach ważne będzie zachowywanie kontaktu z przyjaciółmi z poprzedniego miejsca, na przykład z przedszkola czy sąsiedztwa. Jeśli dziecko ma za sobą przeprowadzkę lub poszło do szkoły poza osiedlem, może być mniej odważne i niepewne, czy warto nawiązywać bliskie relacje z innymi dziećmi, skoro wcześniejsze kontakty nie przetrwały.

Warto poinformować nauczyciela, jakie jest doświadczenie naszego dziecka. Można pomóc dziecku także po szkole, proponując spotkanie dla nowych dzieci, wycieczkę, wspólny wieczór w domu z bajkami itp.

Jeśli mamy sygnały, że nasz siedmiolatek nie potrafi odnaleźć się w grupie, zastanówmy się dlaczego. Dzieci w licznych klasach mogą trzymać się na uboczu po prostu dlatego, że są przytłoczone ilością dzieci. Wówczas ważne jest to, kto z kim siedzi w ławce – najlepiej, aby dziecko usiadło z kolegą czy koleżanką, którą już poznało i zaakceptowało. Należy porozmawiać z nim, że takiej sytuacji sprzyja dobre zachowanie na lekcji – nauczyciel wówczas nie powinien rozdzielić dzieci, przynajmniej w pierwszych dniach.

Może być też inny powód: na przykład, gdy ilość dziewczynek czy chłopców jest nierówna. Jeśli twoje dziecko stale nie ma pary, jest to dla niego bardzo trudne.

Podobna jest sytuacja, gdy relacje między sobą układa trójka dzieci, koleżanki czy koledzy i stale zachodzą przesunięcia w tym, kto jest czyim najlepszym przyjacielem. Zwłaszcza dziewczynki mają skłonność do szukania stałej przyjaciółki i zaborczości w kontaktach z jedną koleżanką. W przypadku przyłączenia się nowej koleżanki, mogą doprowadzić do odrzucenia starej.

Ważne, by wychowawca klasy wiedział o sytuacji trudności dziecka – należy przekonać malca, że zgłoszenie pani zaistniałego nieporozumienia nie jest skarżeniem, a nauczycielka jest w klasie po to, by pomóc każdemu, kto o to poprosi.

Czytaj również: Bullying w szkole czyli przemoc i agresja wśród dzieci

Pierwszy dzień szkoły: co powinien umieć szcześciolatek?

Od kiedy dziecko może wracać samo ze szkoły?

Jak rozmawiać z dzieckiem o trudnościach w szkole?

W domu należy zawsze pytać dziecko o to, jak minął mu dzień w szkole: z kim siedzi w ławce, z kim w danym dniu bawiło się, czy pani przydzielała mu parę, czy dzieci same się poznawały. Należy też pytać, jak przebiega nawiązywanie lub podtrzymywanie przyjaźni z dzieckiem, z którym nawiązało już kontakt dzień wcześniej, z dzieckiem, z którym wywiązał się w niedawnym czasie ewentualny konflikt czy z dzieckiem znanym np. z poprzedniego etapu edukacji.

Za pomocą powyższych pytań dowiemy się o przyjaźniach, które warto wspierać – wtedy może poznać się bliżej z rodzicami nowego przyjaciela i umożliwić im wspólną zabawę po lekcjach. Szybko otrzymamy także w ten sposób informacje o „zdradach” i rozczarowaniach, wobec których należy wspomóc poczucie wartości dziecka i jego odwagę do szukania nowych relacji.

Uważajmy także na frazesy, które dziecko może traktować poważniej niż my- nie zachęcajmy go w żadnej sytuacji do narzucania się, szukania winy w sobie czy przedłużania konfliktu.

Młodsze dzieci często nie potrafią ubrać różnych sytuacji w słowa – możemy pomóc im i sobie przy pomocy klasowego zdjęcia, zapytać o imiona i o to, kto jest czyim przyjacielem. Możemy także skłonić go do zwierzeń, pytając, kto dużo mówi na lekcjach, kto robi ładne prace plastyczne, a kto dobrze radzi sobie w sporcie.

Dziecko należy w różnych kwestiach cierpliwie wysłuchać, zwracając uwagę na jego emocje. Jeśli już się zaadaptowało, posiada zapewne także dziecięce przekonania, przekazywane młodszym przez starszych i powtarzane w dziecięcej kulturze szkolnej. Może nie od razu rozumieć naszą, dorosłą perspektywę, gdy już przyjęło przekonania ulubionych kolegów.

Pamiętajmy, że chętniej będzie się dzieliło przeżyciami, jeśli zaakceptujemy niektóre, arbitralne według nas opinie, sympatie i antypatie. Oczywiście powoli, w odpowiednim czasie i okolicznościach, postarajmy się wyprostować niektóre przekonania.

Jak zachęcić dziecko do integracji z innymi?

Rozmowa o kolegach to też dobra okazja do dowiedzenia się, kto jest dobry w jakiej dziedzinie i do zachęcenia dziecka do spróbowania czegoś nowego, co robi nowy kolega czy koleżanka. Dzieci porównują się często co do umiejętności i próbują określić, kim są w grupie, powinny mieć zatem zapewnioną taką możliwość.

Ważne, aby każdy mógł eksponować swoje talenty i umiejętności, a także odbierać od innych zainteresowanie i miłe słowa. Dziecko może zaprosić innych do zabawy, gry czy aktywności, którą zna lepiej.

Wykorzystajmy szkolne dni tematyczne, konkursy i inne zabawy, które sprzyjają pewności siebie u dziecka i pozwalają mu w przyjaznym gronie realizować jego pomysły. Postarajmy się o sporządzenie wspólnie z dzieckiem szkolnego kalendarza wydarzeń.

Wsparcie jest ważne już jakiś czas przed datą wydarzenia – wspólnie zaplanujmy strój, a także przedyskutujmy, czy potrzebne jest nauczenie się jakiejś roli, albo przygotowanie rekwizytu lub poczęstunku dla innych.