Pozbawienie praw rodzicielskich - kiedy ma miejsce?

Pozbawienie praw rodzicielskich lub ich zawieszenie może mieć miejsce w wyroku orzekającym rozwód, separację albo unieważnienie małżeństwa. Kiedy jeszcze mamy do czynienia z pozbawieniem praw rodzicielskich?  

Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym władza rodzicielska nad dzieckiem przysługuje z mocy prawa obojgu rodzicom. Jednak zdarzają się w życiu takie sytuacje, które wymagają, aby sąd tę władzę ograniczył, zawiesił jednemu z rodziców (lub obojgu), a nawet jej pozbawił.

Już w wyroku ustalającym pochodzenie dziecka sąd może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców.

Spis treści

1. Kiedy sąd orzeka o pozbawieniu praw rodzicielskich?
2. Zarządzenia sądu w sprawie pozbawienia praw rodzicielskich
3. Komu sąd może powierzyć pełnienie funkcji rodziny zastępczej?
4. Rola sądu opiekuńczego w sprawie pozbawienia praw rodzicielskich
5. Czy pozbawienie praw rodzicielskich jest nieodwracalne?
6. Gdzie złożyć wniosek o pozbawienie praw rodzicielskich?

Kiedy sąd orzeka o pozbawieniu praw rodzicielskich?

Sąd opiekuńczy może tego dokonać w każdym czasie, pod jednym warunkiem – gdy wymaga tego dobro dziecka.

Pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić, gdy zajdzie jedna z trzech niżej wymienionych przyczyn. Mianowicie:

• jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody (np. rodzic wyjechał na stałe, nie wykazuje zainteresowania dzieckiem, przebywa w zakładzie karnym w celu odbycia długotrwałej kary),
• jeżeli rodzic(e) nadużywają władzy rodzicielskiej (chodzi tu o stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej przez rodziców),
• rodzic(e) w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka (np. poprzez skrajne przypadki zaniechania, porzucenie go czy też narażenie na niebezpieczeństwo utraty zdrowia czy życia).

Czytaj także: Okno życia: na czym polega jego funkcjonowanie?

Zarządzenia sądu w sprawie pozbawienia praw rodzicielskich

Trzeba oczywiście pamiętać, że pozbawienie praw rodzicielskich jest ostatecznością, finalnym krokiem mającym na celu ochronę dziecka, gdy wszystkie inne wcześniej podjęte działania nie dały oczekiwanego rezultatu.

Sąd opiekuńczy, gdy tylko stwierdzi, że dobro dziecka jest zagrożone, wydaje odpowiednie zarządzenia. W szczególności może:

1. Zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, zwłaszcza współpracy z asystentem rodziny lub realizowania innych form pracy z rodziną.

Może również skierować małoletniego do jednej z placówek wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub zobowiązać rodziców do uczęszczania do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc, z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń.

2. Określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun.

3. Poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego.

4. Skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi.

5. Zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej.

Czytaj także: Niebieska karta – czym jest i jak ją założyć?

Komu sąd może powierzyć pełnienie funkcji rodziny zastępczej?

Sąd może również powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.

Zobacz także: Pozew o alimenty - jak napisać wniosek o alimenty?

Co sąd bierze pod uwagę, przyznając rodzicom prawo do opieki nad dzieckiem?

Rola sądu opiekuńczego w sprawie pozbawienia praw rodzicielskich

W razie zastosowania innych środków określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, sąd opiekuńczy zawiadamia o wydaniu orzeczenia właściwą jednostkę organizacyjną wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej.

Jednostka ta udziela rodzinie małoletniego odpowiedniej pomocy i składa sądowi opiekuńczemu, w terminach określonych przez ten sąd, sprawozdania dotyczące sytuacji rodziny i udzielanej pomocy, w tym prowadzonej pracy z rodziną, a także współpracuje z kuratorem sądowym.

Gdy pomimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania ww. rozwiązań, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem, sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej.

Jeżeli jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców, a jeżeli praw rodzicielskich został pozbawiony jeden i drugi rodzic, wówczas sąd ustala opiekę nad dzieckiem.

Czytaj: Rozwód i co dalej?

Czy pozbawienie praw rodzicielskich jest nieodwracalne?

Pozbawienie praw rodzicielskich nie jest nieodwracalne. W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.

Gdzie złożyć wniosek o pozbawienie praw rodzicielskich?

Jeżeli chodzi o procedurę, to należy pamiętać, że złożenie wniosku o pozbawienie władzy rodzicielskiej (rozpoznawane w postępowaniu nieprocesowym) podlega opłacie w wysokości 100 zł. Postępowanie w tych sprawach może być wszczęte na wniosek każdego z rodziców lub z urzędu. Właściwy dla rozpatrzenia sprawy jest wyłącznie sąd opiekuńczy w miejscu zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w razie braku miejsca zamieszkania – w miejscu jej pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy – właściwy jest sąd rejonowy dla m.st. Warszawy.

Czytaj także: Adopcja dziecka. Kto może adoptować dziecko? Wszystko co warto wiedzieć o adopcji